หน้าแรก | ฐานข้อมูลพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย

1,581 พิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย

ฐานข้อมูลพิพิธภัณฑ์ที่รวบรวมและนำเสนอข้อมูลพิพิธภัณฑ์จากทั่วประเทศ

พิพิธภัณฑ์จุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้ง

เมื่อปี พ.ศ.2562 เป็นวาระที่ศาลเจ้าจุ้ยตุ่ยมีการฉลองครบรอบ 108 ปี ที่ศาลเจ้าได้มาตั้งอยู่ ณ สถานที่แห่งนี้ คณะกรรมการศาลเจ้า จึงมีนโยบายในการจัดกิจกรรมเฉลิมฉลองขึ้น โดยหนึ่งในกิจกรรมเฉลิมฉลองครั้งนี้คือ การจัดทำหนังสือที่ระลึกเนื่องในโอกาสงานเฉลิมฉลองเป๊งหย่องซ้านจุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้งครบรอบ 108 ปี ในรูปแบบสามภาษา(ไทย จีน อังกฤษ)โดยได้รวบรวมข้อมูลต่างๆ จากการสัมภาษณ์ผู้อาวุโสในศาลเจ้าและบุคคลที่เกี่ยวข้อง และคนในชุมชน เกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของศาลเจ้า ประเพณีและความศรัทธาที่ผู้คนและชุมชนมีต่อศาลเจ้า ตำนานเรื่องเล่าพ้นบ้าน ประวัติบุคคลสำคัญที่เกี่ยวข้องกับศาลเจ้า ด้วยความนี่ศาลเจ้าจุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้งมีประวัติศาสตร์ความเป็นมาที่ยาวนาน ในอดีตชาวภูเก็ตที่เลื่อมใสศรัทธาได้เข้ามามีส่วนร่วมในศาลเจ้าโดยการบริจาคข้าวของเครื่องใช้เกี่ยวกับศาลเจ้า เช่น เครื่องเงิน เครื่องทอง เครื่องดีบุก เครื่องแก้ว ถ้วย ชาม งานไม้แกะสลัก ป้ายภาษาจีน งานผ้าปัก ฯลฯ เพื่อใช้ในงานพิธีกรรมต่างๆ รวมถึงข้าวของที่เป็นของศาลเจ้าเอง เมื่อเวลาผ่านไปของเหล่านี้ไม่ได้ใช้งานและเก็บไว้อย่างกระจัดกระจาย บ้างชำรุดทรุดโทรมไปตามกาลเวลา ภายหลังคณะกรรมการบริหารศาลเจ้า ปี พ.ศ. 2560 นำโดยโก๊ฮกซิ่ว (นายกิตติวงศ์ จันทร์สัทธรรม) เห็นควรมีการจัดการและอนุรักษ์ จึงเป็นที่มาของการก่อตั้งพิพิธภัณฑ์ ในเวลาต่อมาศาลเจ้าจุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้ง ได้รับการสนับสนุนและคำแนะนำในการจัดการข้อมูล ที่ได้จากการไปสัมภาษณ์ผู้อาวุโสในชุมชน รวมถึงแนวทางเบื้องต้นในการจัดทำพิพิธภัณฑ์ จากโครงการพัฒนาคลังข้อมูลชุมชนและเครือข่ายข้อมูล ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร(องค์กรมหาชน) ความเป็นมาของศาลเจ้าจุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้ง ในอดีตเมืองทุ่งคาหรือภูเก็ต เป็นชุมชนเมืองใหญ่ที่มีความเจริญอันเนื่องมาจากการทำเหมืองแร่ดีบุก มีชาวจีนอพยพเข้ามาเป็นแรงงานในเหมืองแร่จำนวนมาก ชุมชนตั่วโพ้(หมายถึงตลาดใหญ่ซึ่งตลาดใหญ่ในที่นี้หมายถึงย่านการค้าถนนถลาง) ในเมืองทุ่งคาถือเป็นย่านการค้าที่สำคัญ บริเวณใกล้เคียงเป็นท่าเรือสำคัญที่มีเรือสำเภาขนถ่ายสินค้าเข้ามาเทียบท่าเป็นจำนวนมาก ชุมชนนี้จึงเป็นที่อาศัยของทั้งชาวบ้านทั่วไป พ่อค้าที่เปิดกิจการห้างร้าน บริษัท และกงสีของบรรดาคหบดี และเนื่องจากเป็นย่านการค้าที่เจริญรุ่งเรือง มีผู้คนเข้ามาจับจ่ายใช้สอย และมาติดต่อธุรกิจการงานต่าง ๆ เป็นจำนวนมาก ทำให้มีแหล่งบันเทิงเริงใจตั้งอยู่ในย่านนี้ด้วย “หั่งอาหล่าย” หรือซอยรมณีย์ เป็นที่ทราบกันดีว่าเป็นแหล่งบันเทิงสำหรับชายหนุ่มในอดีต ภายในมีโรงงิ้ว โรงละคร โรงฝิ่น สุรา ยาเมา และซ่องโสเภณี คณะงิ้ว “โกก๊ะหี่” เดินทางมาจากเมืองฮกเกี้ยน ประเทศจีน เพื่อมาเปิดการแสดงให้กับชาวจีนอพยพที่มาตั้งรกรากอยู่ต่างถิ่น ได้เลือกทำเลที่ตั้งโรงงิ้วที่เป็นแหล่งชุมชน เพราะจะได้มีผู้คนเข้ามาชมงิ้วจำนวนมากทำให้มีเงินมีรายได้เลี้ยงปากเลี้ยงท้อง คณะงิ้วโกก๊ะหี่ได้เลือก “หั่งอาหล่าย” เป็นสถานที่ตั้งโรงงิ้ว และเปิดการแสดงนับแต่นั้นมา โดยธรรมเนียมของชาวคณะงิ้วนั้นเมื่อถึงช่วงเดือนเก้า สมาชิกในคณะงิ้วจะต้องประกอบพิธีกินผัก สวดมนต์เพื่อบูชาเทพเจ้าต่างๆ ที่นับถือ รวมถึงการบูชากิ๊วอ๋องไต่เต่เพื่อสืบชะตา ขอพรให้อายุมั่นขวัญยืน อยู่เย็นเป็นสุขกันถ้วนหน้า ภายหลังชาวเมืองทุ่งคาเห็นว่า พิธีกินผักและพิธีสวดมนต์ขอพรนั้นเป็นสิ่งดีงาม จึงได้มีชาวท้องถิ่นเข้าร่วมพิธีการกินผักนี้ด้วย นานวันเข้าพิธีกินผักจึงกลายเป็นงานกินผักที่ขยายใหญ่ขึ้น จากจุดเริ่มต้นเพียงคณะงิ้วกลายเป็นงานประเพณีของชุมชน ต่อมาคณะงิ้วจะย้ายไปเปิดการแสดงที่อื่นต่อ แต่ก่อนที่จะย้ายไปนั้นด้วยเห็นว่า ชาวทุ่งคามีความเลื่อมใสศรัทธาและได้เข้าร่วมการกินผักมาเป็นระยะเวลาหนึ่ง และคาดว่าจะสามารถถือปฏิบัติสืบต่อไปได้ จึงได้มอบ “เฮียวโห้ย” พร้อมทั้งอุปกรณ์ที่ต้องใช้ในการกินผักให้แก่ชาวเมืองทุ่งคา ชาวเมืองทุ่งคาจึงร่วมกันสร้างศาลเจ้าขึ้นในบริเวณหั่งอาหล่ายนั้น เพื่อเป็นสถานที่ในการประกอบพิธีกินผัก ต่อมาเกิดเหตุเพลิงไหม้ขึ้นที่ศาลเจ้าในหั่งอาหล่ายโดยไม่ทราบสาเหตุ ชาวบ้านในหั่งอาหล่ายและแถบถนนกลางต่างช่วยกันดับไฟ ผู้ใหญ่สุ่ยติ่น(นายเอี๋ยว สุ่ยติ่น) ผู้ใหญ่บ้านตำบลระเง็ง นายเจี่ย กี่เต็ก นายสุ่น(ไม่ทราบนามสกุล) และหลายๆ ท่านได้เข้าไปภายในศาลเจ้าเพื่อขนย้ายเฮียวโห้ย และสิ่งของเครื่องใช้สำคัญ มาไว้ยังเนินเขาเป๊งหย่องซ้าน และชุมชนจุ้ยตุ่ยได้นำข้าวของบางส่วนฝากไว้ในศาลเจ้าปุดจ้อ และบางส่วนตั้งไว้ที่สวนพลู ข้างศาลเจ้าปุดจ้อ โดยยกเป็นเพิงเล็กๆ สำหรับเก็บของเท่านั้น เมื่อถึงช่วงเดือนเก้าก็จะสร้างเป็นอาคารไม้หลังมุงจากขนาดเล็กเป็นการชั่วคราวในบริเวณสวนพลูดังกล่าว เพื่อประกอบพิธีกินผักอย่างที่เคยปฏิบัติเมื่อครั้งมีศาลเจ้าเก่า และเมื่อเสร็จสิ้นพิธีกินผักแล้ว ก็จะทำการรื้อถอนตัวอาคารศาลเจ้าชั่วคราวนี้ลง ชาวบ้านทำเช่นนี้เป็นเวลา 3 ปี ต่อมาจึงปรึกษากับแม่ของนายอู่และนายอู่ซึ่งเป็นเจ้าของที่ดินดังกล่าว ประกอบนายอู่เห็นว่า งานกินผักนั้นมีชาวบ้านเข้าร่วมจำนวนมาก จึงตัดสินใจยกที่ดินให้แก่กิ๊วอ๋องไต่เต่ เพื่อสร้างเป็นศาลเจ้าอย่างถาวร ส่วนนายอู่ได้มาสร้างบ้านอยู่ข้างศาลเจ้านั้นแทน โดยศาลเจ้าหลังแรกที่สร้างเป็นศาลเจ้าไม้มุงด้วยจากขนาดกว้าง 1 ห้อง ให้ชื่อว่า “ศาลเจ้าจุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้ง” ซึ่ง "จุ้ย" แปลว่า น้ำ "ตุ่ย" แปลว่า ครกตำข้าว เนื่องจากในสมัยก่อนบริเวณหน้าศาลเจ้า เป็นคลองกว้างมีน้ำมาก ชาวบ้านจึงสร้างกังหันขึ้นเพื่อใช้กำลังจากน้ำมาตำข้าวที่เก็บเกี่ยวแล้ว จึงเป็นที่มาของชื่อจุ้ยตุ่ย พิพิธภัณฑ์และการจัดแสดง อาคารพิพิธภัณฑ์เป็นตึกแถวหนึ่งคูหา ที่อยู่ตรงข้ามศาลเจ้า เดิมเป็นบ้านพักอาศัยของม้าทรงเก่าแก่ของศาลเจ้า ชื่อ โก๊วิส(นายสวิต ดวงตะวัน) ม้าทรงพระเฮี่ยนเที้ยนส่องเต่ เมื่อครั้งยังมีชีวิตได้ใช้พื้นที่บ้านหลังนี้เป็นสถานที่ประทับทรงเพื่อรักษาชาวบ้านที่มาปรึกษา ภายหลังเมื่อโก๊วิสเสียชีวิต ศาลเจ้าจึงขอซื้อและใช้พื้นที่ก่อตั้งเป็นพิพิธภัณฑ์ ภายใต้พื้นที่ห้องแถวหนึ่งคูหาที่มีหน้ากว้างไม่มากนัก แต่มีพื้นที่ยาวและลึก ได้แบ่งการจัดแสดงออกเป็น 4 ห้อง ห้องที่ 1“ร่องรอยจุ้ยตุ่ย” นำเสนอที่มาของานประเพณีกินผักและศาลเจ้าจุ้ยตุ่ย ความเป็นมาและวิวัฒนาการของศาลเจ้าทั้งสามยุค คือ ยุคศาลเจ้าหลังคามุงจาก(ก่อนพ.ศ. 2454 - 2497) ยุคศาลเจ้าหลังคาสังกะสี (พ.ศ. 2503-2524) ยุคศาลเจ้าหินอ่อน (พ.ศ. 2525-ปัจจุบัน) ภายในห้องนี้จัดแสดงภาพถ่ายศาลเจ้านับแต่อดีตที่ยังเป็นเพิงมุงหลังคาจาก ผ่านแต่ละยุคกว่าจะมาเป็นศาลเจ้าที่สวยงามสง่าเช่นปัจจุบัน และภาพแผนที่เก่าผังเมืองภูเก็ตและที่ตั้งศาลเจ้าจากกรมแผนที่ทหารเมื่อปี พ.ศ. 2453 ห้องที่ 2 “แก่นแท้ กินผัก กิ๊วอ๋อง” นำเสนอถึงแก่นแท้ของการกินผัก ความเชื่อมโยงของการถือศีล กินผัก และการบูชาเทพเจ้าสำคัญ โดยเนื้อหากล่าวว่าสิ่งสำคัญในการเข้าร่วมประเพณีกินผักศาลเจ้าจุ้ยตุ่ยมีอยู่ 3 ประการคือ กินผัก ถือศีล ชำระร่างกายให้สะอาดบริสุทธิ์ เพื่อบูชาเทพเจ้า เป็นการสืบชะตา โดยเทพเจ้าที่บูชาคือ “กิ๊วอ๋องไต่เต่” และ “เต้าโบ้เทียนจุน” และใช้ตะเกียงน้ำมัน เป็นเครื่องสืบชะตา โดยตะเกียงน้ำมันเป็นสื่อกลาง ถือว่าเป็นสัญลักษณ์ของดาวปักเป้า ซึ่งมีอิทธิพลต่อชะตาชีวิตและการต่ออายุไขของคนจีน จัดแสดงตะเกียงน้ำมันที่ใช้ในการพิธีกรรมและความหมายที่แฝงอยู่ ห้องที่ 3 “ศาลเจ้า ศูนย์รวม ศรัทธาศักดิ์สิทธิ์” นำเสนอบทบาทของศาลเจ้าที่เป็นเสมือนศูนย์รวมของความศรัทธาที่ยิ่งใหญ่ ของทุกอาชีพและทุกชนชั้น ห้องที่ 4 “เจียะฉ่ายแค่จุ้ยตุ่ย” นำเสนอกิจกรรมหรือพิธีกรรมในช่วงกินผัก การวางแผนการเข้าร่วมงานกินผัก และเมนูอาหารเจที่อร่อย และร้านอาหารเจในสตรีทฟู้ดของย่านศาลเจ้า เช่น โอวต๊าวเจ ทอดมันข้าวโพด ปอเปี๊ยะ หมี่ผัดฮกเกี้ยนเจ ขนมสี่ขา ขนมลูกเต๋า โลบะเจ เย็นตาโฟ แม้พิพิธภัณฑ์จะมีขนาดเล็ก แต่สิ่งที่โดดเด่นคือ วัตถุที่จัดแสดงที่ล้วนเป็นของเก่าแก่ ผ่านการใช้งานจริงในศาลเจ้าและประเพณีการกินผัก สะท้อนคุณค่า ความเชื่อ ความศรัทธา ที่ชุมชนมีต่อเทพเจ้าที่พวกเชานับถือ อาทิ ประตูศาลเจ้ารูป “ทวารบาล” ออกสำเนียงจีนฮกเกี้ยนว่า “มึง-สิน” “ขวานเหล็ก” อาวุธใช้เพื่อการแสดงอิทธิฤทธิ์หรืออภินิหารของ องค์พระที่ประทับในร่างทรง ร่างทรงใช้ขวานฟาดไปที่หลังซ้ำไปซ้ำหรือ การถูคมขวานที่แผ่นหลัง “ลูกบอลเหล็ก” สำเนียงภาษาจีน ออกเสียงว่า “ทิกิ๋ว” ทั้งนี้ “ทิกิ๋ว” ทั้ง 2 ลูก ผ่านการใช้เพื่อแสดงอภินิหารขององค์พระมาแล้วทั้งสิ้น เชือกถักและด้ามไม้ เรียกว่า “ฮวดโสะ” ทั้งนี้ “ฮวดโสะ” หมายถึง “ผู้เก่งกล้าทางวิทยาอาคม” ร่างทรงขององค์พระ ใช้ “ฮวดโสะ” ฟาดหรือสะบัดให้เกิดเสียงในอากาศ “กลอง” สำเนียงจีนฮกเกี้ยน ออกเสียงว่า “กิมก้อ” ตัวกลอง ทำด้วยไม้ ขึงด้วยหนังทั้งสองหน้า กิมก้อเป็นหนึ่งในเครื่องดนตรีทั้งหมด 5 ชิ้น ประกอบด้วย ก้อ โหล ตัวปั๊วะ เส้ปั๊วะและท้าย เรียกว่า “วงโหล่ก๊อตี่น” “บกฮื้อ” เครื่องเคาะใช้ในพิธีกรรมการสวดมนต์ ธงใช้สำหรับอัญเชิญองค์เทพและใช้สำหรับขับไล่ภูตผีปีศาจผู้ประทับ ธงสามเหลี่ยม ที่ปรากฏในภาพ วาดรูปหัวมณฑลทั้ง 5 ประกอบด้วย ปักเอี๋ย ตังเอี๋ย ลำเอี๋ย ส้ายเอี๋ยและตงเอี๋ย ใช้สำหรับผู้ประทับทรงองค์พระ สะบัดปัดเป่าความชั่วร้ายให้แก่ผู้มาขอพร ภาชนะเครื่องถ้วย จาน ชาม สำหรับใส่อาหารถวายองค์พระในศาลเจ้า ช่วงเทศกาลกินผัก เครื่องใช้เหล่านี้มีความสำคัญไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าเครื่องใช้อื่นๆ ในการประกอบพิธีกรรม เพราะการเลือกเครื่องถ้วยชามใส่อาหารนั้น เป็นอุบายเกี่ยวข้องกับความพิถีพิถัน งดงามที่สุด ดีที่สุด เพื่อถวายแด่องค์พระ ดังนั้น “อาหาร” และ “ภาชนะ” จึงแสดงถึงความศรัทธาที่เป็นเนื้อนาเดียวกัน ข้อมูลจาก: ศาลเจ้าจุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้ง จังหวัดภูเก็ต. ครบรอบ 108 ปี "เป๊งหยองซ้านจุ้ยตุ่ยเต้าโบ้เก้ง". ภูเก็ต: มูลนิธิจุ้ยตั่ยเต้าโบ้เก้ง, 2562.เว็บไซต์คลังข้อมูลชุมชน ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร(องค์การมหาชน) https://communityarchive.sac.or.th/community/SanChaoChuituitaobokeng

จ. ภูเก็ต

ศูนย์เรียนรู้วัฒนธรรมท้องถิ่นไทยรามัญเจ็ดริ้ว

“ครูขา หนูรักมอญขึ้นอีกเยอะเลย” ประโยคสั้นๆ ของนักเรียนตัวน้อยเมื่อเกือบสิบปีที่แล้ว เมื่อครั้งที่ครูบังอรพาลูกศิษย์ ไปฝึกเก็บข้อมูลการทำธงตะขาบในท้องถิ่นเจ็ดริ้วรอบโรงเรียนของตนเอง ยังคงประทับอยู่ในใจและเป็นกำลังใจที่ดีสำหรับครูบังอร หังเสวก ข้าราชการครูเกษียณ โรงเรียนวัดเจ็ดริ้ว ให้ทำงานสืบสานวิถีวัฒนธรรมชาวมอญเจ็ดริ้วมาจวบจนทุกวันนี้ ครูบังอร หังเสวก เป็นครูภาษาไทยของโรงเรียนวัดเจ็ดริ้ว ภายหลังเกษียณอายุราชการ ยังคงเข้ามาช่วยงานและดูแลศูนย์เรียนรู้วัฒนธรรมท้องถิ่นไทยรามัญเจ็ดริ้ว ภายในโรงเรียนวัดเจ็ดริ้ว ที่ครูเป็นผู้ริเริ่มก่อตั้งขึ้นเมื่อกว่ายี่สิบปีที่แล้ว ที่มาของศูนย์เรียนรู้วัฒนธรรมท้องถิ่นไทยรามัญเจ็ดริ้ว หลังเรียนจบการศึกษา ครูบังอรได้บรรจุเป็นครูภาษาไทยที่โรงเรียนวัดเจ็ดริ้ว ต.เจ็ดริ้ว อ.บ้านแพ้ว จ.สมุทรสาคร โรงเรียนเก่าแก่ในบ้านเกิดของตัวเอง และเป็นโรงเรียนเดียวกับที่เธอร่ำเรียนมาตั้งแต่เด็ก ครูบังอรเล่าว่าเธอมีเชื้อสายมอญ และรู้สึกภาคภูมิใจในรากเหง้าความเป็นมอญที่มีอยู่ในตน ด้วยวิญญาณครูที่ชอบบอกเล่าเรื่องราวต่างๆ ให้กับเด็กๆ ครูจึงก่อตั้ง “ศูนย์เรียนรู้วัฒนธรรมท้องถิ่นไทยรามัญเจ็ดริ้ว เมื่อยี่สิบกว่าปีที่แล้ว โดยอาศัยพื้นที่เล็กๆ ชั้นล่างของอาคารหุองสมุดโรงเรียนวัดเจ็ดริ้ว โดยหวังที่จะส่งผ่านความรู้เกี่ยวกับท้องถิ่นมอญเจ็ดริ้วให้กับนักเรียน ที่ส่วนใหญ่เป็นลูกหลานมอญในพื้นที่เจ็ดริ้วนั่นเอง “เราอยากจะให้ลูกศิษย์ของเรา รุ่นลูกๆ ของเราพบในสิ่งที่เราพบเมื่อตอนเด็กๆ ทีนี้จะทำอย่างไรให้มันมี เราก็เหมือนจำลองย้อนยุคใหม่ล่ะ ให้เขาได้เรียนรู้ ได้ซึมซับไป ได้มากได้น้อยพี่ไม่รู้ พี่ว่าดีกว่าไม่ทำอะไรเลย พี่คิดว่าอย่างนั้น...เราก็เป็นครูที่บรรจุที่นี่ตั้งแต่ต้น แล้วเราก็เป็นคนที่นี่ เพราะฉะนั้นเจตนาแรกก็คือเราต้องการให้เป็นศูนย์การเรียนรู้ ที่เราจะเอาอุปกรณ์ต่างๆ ตรงนี้เป็นแหล่งค้นคว้าข้อมูลของเด็กในชุมชนเราเป็นเบื้องต้น ทีนี้ก็ค่อยๆ สะสมมาเรื่อยๆ จากวัดบ้าง จากชุมชนบ้าง จากญาติพี่น้องเราบ้าง จากของส่วนตัวเราบ้าง” ที่มาของคนมอญเจ็ดริ้ว สมุทรสาครอาจเป็นที่รับรู้ของคนทั่วไปว่าเป็นถิ่นฐานชุมชนคนจีนขนาดใหญ่มาแต่ดั้งเดิม ชื่อแม่น้ำท่าจีนที่เป็นแม่น้ำสายหลักและหล่อเลี้ยงชีวิตชาวสมุทรสาครมาแต่อดีต มีที่มาจากชื่อชุมชนการค้าทางน้ำที่เรียกว่า “บ้านท่าจีน” หลายคนอาจไม่รู้ว่านอกเหนือจากคนไทยเชื้อสายจีนที่เป็นคนกลุ่มใหญ่ของสมุทรสาครแล้ว คนมอญยังเป็นอีกกลุ่มชาติพันธุ์หนึ่งที่ตั้งรกรากในสมุทรสาครหรือในอดีตเรียกว่าเมือง “สาครบุรี” มาช้านาน ข้อมูลจากเว็บไซต์แผนที่วัฒนธรรมชาติพันธุ์สาครบุรี ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร ระบุว่า ชุมชนมอญขนาดใหญ่ในสมุทรสาคร ตั้งถิ่นฐานริมฝั่งแม่น้ำท่าจีนที่บ้านเกาะ คลองสุนัขหอน คลองมหาชัย และคลองเจ็ดริ้ว ชาวมอญกลุ่มที่เก่าแก่ที่สุดในสมุทรสาคร ตั้งบ้านเรือนอยู่แถบตำบลบ้านเกาะและตำบลท่าทราย อำเภอเมือง เป็นชาวมอญที่อพยพเข้ามาในสมัยรัชกาลที่ 2 จากบ้านก๊ะมาวัก เมืองเมาะละแหม่ง ประเทศพม่า ขณะที่ชุมชนมอญในแถบตำบลมหาชัย และริมสองฝั่งคลองสุนัขหอน เป็นชาวมอญที่ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกครัวมาช่วยขุดคลอง-สร้างป้อมในสมัยรัชกาลที่ 3 ส่วนชุมชนมอญอีกกลุ่มหนึ่งก็คือ ชาวมอญในแถบคลองดำเนินสะดวก เป็นชาวมอญที่อพยพขยายที่ดินทำนาไปยังอำเภอบ้านแพ้ว และพื้นที่อื่นๆ ตำบลพันท้ายนรสิงห์ แต่ยังคงสายสัมพันธ์ระหว่างเครือญาติกับชุมชนมอญอื่น ๆ อาจารย์บังอร หังเสวก เล่าให้ฟังว่าคนมอญในแถบตำบลเจ็ดริ้ว ส่วนใหญ่อพยพมาจากบ้านเกาะ อำเภอเมือง มาหักร้างถางพงเพื่อทำนาตั้งแต่เมื่อร้อยกว่าปีที่แล้ว โดยข้อเขียน “มารู้จักมอญเจ็ดริ้ว” ของอาจารย์บังอร ที่ตีพิมพ์ในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพพระครูปริยัติสาครกิจ(สมยา ฐานทัตโต) อดีตเจ้าอาวาสวัดเจ็ดริ้ว อธิบายรายละเอียดถึงที่มาของชื่อเจ็ดริ้วและคนมอญที่เจ็ดริ้วว่า “การตั้งบ้านเรือนของชาวตำบลเจ็ดริ้วส่วนใหญ่ตั้งริมสองฝั่งคลอง ทั้งคลองเจ็ดริ้วและคลองพาดหมอน ดินแดนแถบนี้ถือว่าเป็นดินแดนใหม่ที่ชาวมอญจากตำบลบ้านเกาะและตำบลท่าทราย ในแถบอำเภอเมืองสมุทรสาครได้อพยพมาตั้งหลักแหล่ง มาทำการเกษตร โดยยึดอาชีพทำนา ซึ่งพื้นที่แต่เดิมนั้นเป็นที่รกเต็มไปด้วยต้นไม้ใหญ่น้อย ย่าของผู้เขียนซึ่งอพยพมาจากบ้านเกาะเล่าว่า แถบบ้านเกาะเดิมนั้นน้ำเค็ม ชาวบ้านก็ได้มีอาชีพตัดฟืนและเย็บจากขาย เลี้ยงครอบครัวประกอบกับทางบ้านเกาะคนหนาแน่นขึ้น จึงอพยพมาทางเจ็ดริ้ว ซึ่งมีความสมบูรณ์มากกว่า อีกทั้งน้ำจืดและปลาชุกชุม โดยเฉพาะปลาช่อนมีขนาดใหญ่มาก ซึ่งชาวบ้านจะจับนำมาปรุงอาหารหรือแล่เป็นริ้วๆ เพื่อจะตากแห้ง สามาถแล่ได้ถึงเจ็ดริ้ว ดังนั้นชื่อบ้านเจ็ดริ้ว จึงมีชื่อเรียกขานที่มาจากปลาช่อนที่แล่ได้ถึงเจ็ดริ้ว” การจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ ศูนย์เรียนรู้วัฒนธรรมท้องถิ่นไทยรามัญเจ็ดริ้ว คล้ายกับพิพิธภัณฑ์หรือศูนย์วัฒนธรรมในโรงเรียนอื่นๆ โดยทั่วไป ที่เปรียบเสมือนแหล่งเรียนรู้สำหรับเด็กๆ เป็นผสมผสานระหว่างการจัดแสดงข้าวของเครื่องมือเครื่องใช้ โบราณวัตถุ สิ่งประดิษฐ์และรายงานของนักเรียน รวมถึงสื่อการเรียนการสอนของคุณครู วัตถุจัดแสดงที่เป็นเครื่องมืองเครื่องใช้ในอดีตและโบราณวัตถุ ได้มาจากหลายทาง ทั้งจากวัดเจ็ดริ้ว ของส่วนตัวของครูบังอรและครอบครัว ของที่รับบริจาคจากคนในชุมชน มีทั้งข้าวของที่ใช้กันในชุมชนและของเก่าที่ชาวบ้านซื้อมาบริจาคเมื่อทราบว่าโรงเรียนมีพิพิธภัณฑ์ โบราณวัตถุที่เป็นสมบัติของวัดเจ็ดริ้ว ที่พระครูปริยัติสาครกิจ(สมยา ฐานทัตโต)เจ้าอาวาสองค์ก่อนเป็นผู้มอบให้นำมาจัดแสดง อาทิ คัมภีร์ใบลาน เครื่องปั้นดินเผาจำพวก หม้อน้ำ หม้อดิน กระปุกขมิ้น เต้าปูน ถาดกระเบื้อง แจกันกระเบื้อง ของเด่นในพิพิธภัณฑ์คือ ผ้าสไบมอญลวดลายปักฉลุที่วิจิตร ภาษามอญเรียกว่า “หญาดฮะเหริ่มโตะ” แปลได้ว่า ผ้าที่มีลายมาจากขอบลายของโตก บางผืนมีอายุร้อยปี หลายผืนเป็นฝีมือของเด็กนักเรียนที่ส่งประกวดได้รางวัล ผ้าสไบเป็นเครื่องแต่งกายชิ้นสำคัญของคนมอญที่ขาดไม่ได้ ใช้ทั้งในงานมงคลและอวมงคล ปัจจุบันผ้าสไบได้รับการรื้อฟื้นให้กลับมาใช้งานอย่างแพร่หลายอีกครั้ง โดยลวดลายส่วนใหญ่เป็นดอกไม้และธรรมชาติ และยังได้วิวัฒน์ไปตามจินตนาการของผู้ทำแต่คงไว้ซึ่งลายปักที่อ่อนช้อยงดงาม วัตถุที่เกี่ยวเนื่องกับพิธีกรรมความเชื่อที่จัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ อาทิ วัดพระเชตวันจำลอง ซึ่งเป็นสิ่งประดิษฐ์ของนักเรียนและยังใช้งานได้จริง ทำจากกระดาษและวัสดุจำพวกไม้ไผ่ มีลักษณะเป็นบ้านหรือปราสาทแบบมอญตกแต่งด้วยกระดาษสีสวยงาม เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูป ใช้ในพิธีเทาะว์อาโหย่งจ้าตหรือพิธีสมโภชพระพุทธรูปแบบมอญ หางหงส์ที่ใช้แห่ในช่วงสงกรานต์ หุ่นอาแปะตั่งเจี่ย ลักษณะเป็นหุ่นที่มีมือจับสองข้างเป็นไม้ไผ่ปลายยาว คล้ายกับหุ่นผีกวักของคนพวน การเล่นผีอาแปะตั่งเจี่ยเป็นการละเล่นที่นิยมเล่นกันในช่วงสงกรานต์ เป็นการเรียกผีเข้ามาทรงในหุ่น โดยมีผู้เล่นหลักสองคนเป็นคนจับปลายไม้ทั้งสองข้างของหุ่น คนที่ล้อมวงเล่นจะถามคำถามแล้วให้ผีตอบหรือทำนาย เช่น ถามว่าอีกกี่วันฝนตก ถ้าสองวันก็กระแทกก้นสองที เป็นต้น และขณะที่รวมกลุ่มกันก็จะมีการร้องรำทำเพลงเป็นที่สนุกสนาน ปัจจุบันการละเล่นนี้ไม่ได้ทำกันอีกแล้ว เหลือแต่การสาธิตเมื่อมีการจัดงานวัฒนธรรมในหมู่บ้าน หนังสือเล่มเล็กที่คุณครูมอบหมายให้นักเรียนเป็นผู้ค้นคว้าเกี่ยวกับประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิ่น รวมถึงหนังสือที่คุณครูบังอรเรียบเรียงเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและวิถีชีวิตของคนมอญเจ็ดริ้ว ที่เรียงรายอยู่ในตู้หนังสือภายในพิพิธภัณฑ์ ถือเป็นขุมทรัพย์ทางปัญญาทั้งคนในและคนนอกได้ใช้ประโยชน์ และต่อยอดไปสู่การรื้อฟื้นประเพณีสำคัญๆ ของคนมอญเจ็ดริ้ว และเป็นแบบอย่างให้กับคนมอญอื่นๆ ในพื้นที่สมุทรสาคร อาทิ การปักสไบมอญ การตักบาตรน้ำผึ้ง การก่อตั้งศูนย์เรียนรู้วัฒนธรรมท้องถิ่นไทยรามัญเจ็ดริ้ว ไม่ได้เพียงเพื่อใช้ในการเรียนการสอนแต่เพียงอย่างเดียว ภายหลังครูบังอรยังได้พยายามรื้อฟื้นวิถีประเพณีสำคัญของคนมอญ โดยความร่วมมือกับวัดเจ็ดริ้ว และสภาวัฒนธรรมตำบลเจ็ดริ้ด อาทิ การตักบาตรน้ำผึ้ง นอกจากนี้ยังได้จัดงานส่งเสริมวัฒนธรรมอย่างต่อเนื่อง เช่น งานเล่นสะบ้า ร้องทะแย แลเจ็ดริ้ว เมื่อปี 2554 ในอนาคตทางวัด โรงเรียน และเทศบาลตำบล มีแผนที่จะจัดทำพิพิธภัณฑ์หรือศูนย์การเรียนรู้ไทยรามัญขึ้นภายในวัดเจ็ดริ้ว เพื่อเป็นศูนย์เรียนรู้เรื่องมอญของเจ็ดริ้ว และทำแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม

จ. สมุทรสาคร

1,581 พิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย

ประเภทพิพิธภัณฑ์ตามการจัดแสดง

พิพิธภัณฑ์ยอดนิยม

เกี่ยวกับฐานข้อมูลพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย

รายชื่อพิพิธภัณฑ์ 1,581 แห่ง

ค้นหาที่ตั้งพิพิธภัณฑ์ในแผนที่

ค้นหาความรู้ในการทำพิพิธภัณฑ์