จารึกปราสาทตาเมียนโตจ

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

Pràsàt Tà Mãn Tóč (K. 375), ศิลาจารึกปราสาทตาเมียนโตจ, สร. 1, K. 375

อักษรที่มีในจารึก

ขอมโบราณ

ศักราช

พุทธศตวรรษ 18

ภาษา

สันสกฤต

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 4 ด้าน มี 98 บรรทัด ด้านที่ 1 มี 24 บรรทัด ด้านที่ 2 มี 24 บรรทัด ด้านที่ 3 มี 24 บรรทัด ด้านที่ 4 มี 26 บรรทัด

วัตถุจารึก

ศิลา ประเภทหินทราย

ลักษณะวัตถุ

แท่งสี่เหลี่ยม ยอดทรงกระโจม หรือทรงยอ

ขนาดวัตถุ

กว้าง 34 ซม. สูง 116 ซม. หนา 27 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “สร. 1”
2) ในหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. VIII กำหนดเป็น “Pràsàt Tà Mãn Tóč (K. 375)”
3) ในหนังสือ จารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 กำหนดเป็น “ศิลาจารึกปราสาทตาเมียนโตจ”
4) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม 4 กำหนดเป็น “จารึกปราสาทตาเมียนโตจ”
5) พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก กำหนดเป็น "99/291/2550"

ปีที่พบจารึก

ไม่ปรากฏหลักฐาน

สถานที่พบ

ปราสาทตาเมียนโตจ บ้านหนองคันนา ตำบลตาเมียง กิ่งอำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์

ผู้พบ

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก ตำบลคลองห้า อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี (สำรวจข้อมูล พฤษภาคม 2565)

พิมพ์เผยแพร่

1) จารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2528), 33-41.
2) จารึกในประเทศไทย เล่ม 4 (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2529), 215-228.

ประวัติ

ศิลาจารึกปราสาทตาเมียนโตจ ไม่มีรายละเอียดเกี่ยวกับความเป็นมา โดยถือว่าเป็นสมบัติเดิมที่มีอยู่ในหอสมุดแห่งชาติ ศิลาจารึกหลักนี้เดิมทางหอสมุดแห่งชาติให้ชื่อว่า “ศิลาจารึกทรายฟอง” เพราะเข้าใจว่าคงจะเป็นหลักเดียวกันกับที่ศาสตราจารย์ ชุมดา เคยนำลงพิมพ์เผยแพร่ เนื่องจากอักษรและข้อความเป็นอย่างเดียวกัน แต่ปัจจุบัน ทางหอสมุดแห่งชาติพบว่า ศิลาจารึกที่เหมือนกันเกือบทุกประการอย่างนี้มีหลายหลัก โดยเฉพาะในประเทศไทยได้พบแล้วขณะนี้รวม 4 หลัก คือ ศิลาจารึกปราสาท ศิลาจารึกเมืองพิมาย ศิลาจารึกด่านประคำ และศิลาจารึกหลักนี้ ซึ่งต่อมาได้พบหลักฐานใน สมุดประวัติจารึกของจังหวัดสุรินทร์ ฉบับของหอสมุดแห่งชาติ บันทึกไว้ว่า ศิลาจารึกหลักนี้พบที่ปราสาทตาเมียนโตจ จังหวัดสุรินทร์ จึงได้เปลี่ยนชื่อจารึกใหม่ตามชื่อปราสาทที่พบจารึกนั้นว่า ศิลาจารึกปราสาทตาเมียนโตจ ศิลาจารึกปราสาทตาเมียนโตจนี้ เคยถูกไฟไหม้ เมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2503 และได้มีการซ่อมบูรณะใหม่ แต่ก็ยังคงมีบางส่วนที่เนื้อศิลาชำรุดหักหายไป จึงไม่สามารถอ่าน-แปลให้สมบูรณ์ได้ ส่วนข้อความในจารึกซึ่งเหมือนกับจารึกด่านประคำ จังหวัดบุรีรัมย์ จารึกเมืองพิมาย จังหวัดนครราชสีมา และจารึกปราสาท จังหวัดสุรินทร์ เกือบทุกประการนั้น จะมีที่แตกต่างกันเพียงเล็กน้อยเท่านั้น ซึ่งได้จัดทำเชิงอรรถอธิบายไว้แล้ว จารึกทั้ง 4 หลักนี้สันนิษฐานว่าพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ทรงสร้างขึ้นประดิษฐานไว้ ณ เมืองต่างๆ เพื่อประกาศเรื่องการสร้างโรงพยาบาล เพื่อให้เป็นที่รักษาโรคต่างๆ และพระองค์ทรงบริจาควัสดุอุปกรณ์ พร้อมทั้งจัดเจ้าหน้าที่ให้อยู่ประจำสถานพยาบาล เป็นจำนวนมากน้อยต่างกัน ตามขนาดของเมืองหรือชุมชนนั้นๆ (รายละเอียดอื่นๆ ดูเพิ่มเติมที่ประวัติศิลาจารึกด่านประคำ)

เนื้อหาโดยสังเขป

ด้านที่ 1 เริ่มต้นด้วยการกล่าวนมัสการพระพุทธเจ้า แล้วกล่าวสรรเสริญพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ด้านที่ 2 กล่าวถึงพระราชภารกิจของพระองค์ในการสร้างโรงพยาบาล (อโรคยาศาลา) สร้างพระพุทธรูปไวโรจนชินเจ้า และจัดเจ้าหน้าที่เพื่อทำหน้าที่ประจำในโรงพยาบาล ด้านที่ 3 กล่าวถึงรายการสิ่งของที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ประทานเป็นเครื่องพลีทาน ส่วนใหญ่เป็นรายชื่อสมุนไพร ด้านที่ 4 กล่าวถึงสิ่งของที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ประทานเป็นเครื่องพลีทาน ต่อจากด้านที่ 3 จากนั้นมีการกล่าวห้ามไม่ให้มีการทำร้ายกัน หากผู้ใดฝ่าฝืนจะถูกลงโทษ ลงท้ายด้วยการถวายพระพรแด่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ให้ได้รับความสุขจากบุญกุศลในครั้งนี้

ผู้สร้าง

พระเจ้าชัยวรมันที่ 7

การกำหนดอายุ

จารึกด้านที่ 1 บรรทัดที่ 7 ได้ระบุพระนามของกษัตริย์พระองค์หนึ่ง คือ ศรีชัยวรมัน ว่าเป็นพระโอรสของพระเจ้าธรณีนทรวรมันที่ 2 ดังนั้น พระนาม “ศรีชัยวรมัน” ในที่นี้ ก็น่าจะหมายถึง พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ซึ่งครองราชย์ในช่วง พ.ศ. 1724-1761

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : นวพรรณ ภัทรมูล, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2547, จาก :
1) ชะเอม แก้วคล้าย, จารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2528), 33-41.
2) ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกปราสาทตาเมียนโตจ,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม 4 : อักษรขอม พุทธศตวรรษที่ 17-18 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529), 215-228.

ภาพประกอบ

ภาพสำเนาจารึกจาก : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2545 (เลขทะเบียน CD; INS-TH-13, ไฟล์; SR_004f1, SR_004f2, SR_004f3 และ SR_004f4)