จารึกคำนมัสการพระมหากัจจายนะ 2

หลักที่ 272 จารึกบนหินอ่อน

ขอมธนบุรี-รัตนโกสินทร์

ไม่ปรากฏศักราช

จำนวนด้าน 1 ด้าน มี 11 บรรทัด

หินอ่อน สีขาว

แผ่นรูปคล้ายดาว

กว้าง 21 ซม. สูง 21 ซม. หนา 3 ซม.

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “อย. 66”
2) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึกภาคที่ 6 ตอนที่ 2 กำหนดเป็น “หลักที่ 272 จารึกบนหินอ่อน”

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ผนังด้านซ้ายในพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ผนังด้านซ้ายในพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 2 (พระนคร : สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 199-200.

จารึกหลักนี้ นายประสาร บุญประคอง เป็นผู้อ่าน โดยมีการตีพิมพ์ลงใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 2 ใน พ.ศ. 2521 โดยเรียกว่า “หลักที่ 272 จารึกบนหินอ่อน” ปัจจุบันอยู่ที่ผนังพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา วัดนิเวศธรรมประวัติ ตั้งอยู่ตรงข้ามกับพระราชวังบางปะอิน ร. 5 โปรดให้สร้างพระอุโบสถตามแบบโบสถ์คริสต์ ในศิลปะโกธิค (Gothic) ยุคกลางของยุโรป ประตู, หน้าต่างประดับด้วยกระจกสี เหนือประตูพระอุโบสถมีพระบรมรูป ร. 5 ทรงเครื่องต้น ทำจากกระจกสีเช่นเดียวกัน ส่วนพระประธานเป็นฝีพระหัตถ์ของพระองค์เจ้าประดิษฐ์วรการ ได้รับพระราชทานนามว่า “พระพุทธนฤมลธรรโมภาส” วัดแห่งนี้สร้างเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2421 ร. 5 โปรดให้เป็นวัดฝ่ายธรรมยุติกนิกาย จารึกที่กล่าวนมัสการพระอรหันต์ ในวัดนิเวศธรรมประวัตินี้ มีจำนวน 16 หลัก นมัสการพระอรหันต์ 8 องค์ ได้แก่ พระอัญญาโกณฑัญญะ พระมหากัสสปะ พระสารีบุตร พระอุบาลี พระอานนท์ พระกัจจายนะ พระโมคคัลลานะ และพระราหุล โดยแต่ละองค์มีจารึกที่กล่าวถึงองค์ละ 2 หลัก

คำกล่าวนมัสการพระมหากัจจายนะ ประจำทิศพายัพ ผู้มีความเป็นเลิศในการขยายความพุทธภาษิตโดยพิสดาร

ไม่ปรากฏหลักฐาน

รศ. ดร. สุภาพรรณ ณ บางช้าง กล่าวถึงจารึกหลักนี้ในหนังสือ “วิวัฒนาการงานเขียนภาษาบาลีในประเทศไทย : จารึก ตำนาน พงศาวดาร สาส์น ประกาศ” โดยสันนิษฐานว่า น่าจะถูกสร้างขึ้นในคราวเดียวกับการสร้างพระนฤมลธรรโมภาสเมื่อ พ.ศ. 2421 (สมัยรัชกาลที่ 5)

เรียบเรียงข้อมูลโดย : พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2548, จาก :
1) เทิม มีเต็ม และทองสืบ ศุภะมาร์ค, “หลักที่ 272 จารึกบนหินอ่อน,” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 2 : ประมวลจารึกสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ที่พบในภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคกลาง (กรุงเทพฯ : คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 199-200.
2) เสฐียรพงษ์ วรรณปก, “พระมหากัจจายนเถระ ผู้เลิศในการขยายความ,” ใน พุทธสาวก พุทธสาวิกา : ประมวลประวัติพระเถระพระเถรี สมัยพุทธกาล (กรุงเทพฯ : สถาบันบันลือธรรมและธรรมสภา, 2544), 7-9.

ภาพถ่ายจารึกจาก : โครงการพัฒนาฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), สำรวจเมื่อ 26-28 มิถุนายน 2550