จารึกด่านประคำ

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

Dan Pǎ k’ǎm (K. 386), ศิลาจารึกด่านประคำ, บร. 2, K. 386, จารึกด่านปะคำ

อักษรที่มีในจารึก

ขอมโบราณ

ศักราช

พุทธศตวรรษ 18

ภาษา

สันสกฤต

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 4 ด้าน มี 72 บรรทัด ด้านที่ 1 มี 24 บรรทัด ด้านที่ 2 มี 24 บรรทัด ด้านที่ 3 ชำรุด ด้านที่ 4 มี 24 บรรทัด

วัตถุจารึก

ศิลา ประเภทหินทราย

ลักษณะวัตถุ

แท่งสี่เหลี่ยม ยอดทรงกระโจม หรือทรงยอ

ขนาดวัตถุ

กว้าง 33 ซม. สูง 117 ซม. หนา 32 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “บร. 2”
2) ในหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. VIII กำหนดเป็น “Dan Pǎ k’ǎm (K. 386)”
3) ในหนังสือ จารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 กำหนดเป็น “ศิลาจารึกด่านประคำ”
4) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม 4 กำหนดเป็น “จารึกด่านประคำ”
5)  เลขทะเบียนโบราณวัตถุที่ 99/290/2550

ปีที่พบจารึก

พุทธศักราช 2449

สถานที่พบ

ด่านปะคำ ตำบลปะคำ อำเภอปะคำ (ข้อมูลเดิมว่า ตำบลด่านประคำ อำเภอนางรอง) จังหวัดบุรีรัมย์

ผู้พบ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก ตำบลคลองห้า อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี (สำรวจข้อมูล พฤษภาคม 2565)

พิมพ์เผยแพร่

1) จารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2528), 19-25.
2) จารึกในประเทศไทย เล่ม 4 (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2529), 189-201.
3) รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 1 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 121-122.

ประวัติ

จารึกหลักนี้ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนำมาแต่แขวงเมืองนางรองมณฑลอุดรในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2449 เป็นจารึกยุคเดียวกันกับจารึกพิมาย จารึกทรายฟอง จารึกปราสาทตาเมียนโตจ และจารึกปราสาท มีข้อความอย่างเดียวกันแต่คำจารึกเปลี่ยนไปบ้าง เท่าที่ค้นดูจากทะเบียนประวัติ พบว่ามีผู้อ่านแล้ว แต่ยังมิได้แปลเป็นภาษาไทย และคำอ่านนั้นยังคลาดเคลื่อนอยู่มาก อาจารย์ ชะเอม แก้วคล้าย จึงได้ทำการอ่านใหม่

เนื้อหาโดยสังเขป

ด้านที่ 1 เริ่มต้นด้วยการกล่าวนมัสการพระพุทธเจ้า แล้วกล่าวสรรเสริญพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ด้านที่ 2 กล่าวถึงพระราชภารกิจของพระองค์ในการสร้างโรงพยาบาล (อโรคยาศาลา) สร้างพระพุทธรูปไวโรจนชินเจ้า และจัดเจ้าหน้าที่เพื่อทำหน้าที่ประจำในโรงพยาบาล ด้านที่ 3 ชำรุด ไม่ทราบใจความ ด้านที่ 4 กล่าวถึงสิ่งของที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ประทานเป็นเครื่องพลีทาน จากนั้นมีการกล่าวห้ามไม่ให้มีการทำร้ายกัน หากผู้ใดฝ่าฝืนจะถูกลงโทษ ลงท้ายด้วยการถวายพระพรแด่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ให้ได้รับความสุขจากบุญกุศลในครั้งนี้

ผู้สร้าง

พระเจ้าชัยวรมันที่ 7

การกำหนดอายุ

จารึกด้านที่ 1 บรรทัดที่ 7 ได้ระบุพระนามของกษัตริย์พระองค์หนึ่ง คือ ศรีชัยวรมัน ว่าเป็นพระโอรสของพระเจ้าธรณีนทรวรมันที่ 2 ดังนั้น พระนาม “ศรีชัยวรมัน” ในที่นี้ ก็น่าจะหมายถึง พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ซึ่งครองราชย์ในช่วง พ.ศ. 1724-1761

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย :  นวพรรณ ภัทรมูล, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2547, จาก :
1) ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกด่านประคำ,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม 4 : อักษรขอม พุทธศตวรรษที่ 17-18 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529), 189-201.
2) ชะเอม แก้วคล้าย, จารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2528), 19-25.
3) รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล, "จารึกด่านปะคำ," ใน รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 1 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 121-122.

ภาพประกอบ

1) ภาพถ่ายจารึกจาก : จารึกพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2528)
2) ภาพจากการสำรวจ : รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล, รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 2 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 56-57.