จารึกบ้านตาดทอง

Stèle de Ban Tat Tong (K. 697)

ขอมโบราณ

พุทธศตวรรษ ๑๕

จำนวนด้าน ๒ ด้าน มี ๔๗ บรรทัด ด้านที่ ๑ มี ๒๐ บรรทัด ด้านที่ ๒ มี ๒๗ บรรทัด (ด้านที่ ๒ ยังไม่ได้อ่าน-แปล)

ศิลา ประเภทหินทรายสีแดง

รูปใบเสมา

กว้าง ๔๔.๕ ซม. สูง ๕๕ ซม. หนา ๖ ซม.

๑) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “ยส. ๑”
๒) ในหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. VII กำหนดเป็น “Stèle de Ban Tat Tong (K. 697)”
๓) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม ๓ และ วารสาร ศิลปากร ปีที่ ๔๕ ฉบับที่ ๒ (มีนาคม-เมษายน ๒๕๔๕) กำหนดเป็น “จารึกบ้านตาดทอง”

ไม่ปรากฏหลักฐาน

หมู่บ้านตาดทอง ตำบลตาดทอง อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร

ไม่ปรากฏหลักฐาน

วัดโพธิศรีมงคล ตำบลตาดทอง อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร

๑) Inscriptions du Cambodge vol. VII (Hanoi : Imprimerie d'extrême-orient, 1964), 94-98.
๒) จารึกในประเทศไทย เล่ม ๓ (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๘๔-๘๙.
๓) วารสาร ศิลปากร ปีที่ ๔๕ ฉบับที่ ๒ (มีนาคม-เมษายน ๒๕๔๕) : ๖๖-๗๕.

ตามประวัติทะเบียนจารึก ยส. ๑ ของกองหอสมุดแห่งชาติ ได้บันทึกไว้ว่า ได้ขุดพบจารึกหลักนี้ ที่หมู่บ้านตาดทอง ตำบลตาดทอง อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร ต่อมาปี พ.ศ. ๒๕๐๓ ได้ย้ายมาไว้ที่วัดอัมพวัน ซึ่งอยู่ในหมู่บ้านตาดทองนั้นเอง ต่อมาเป็น พ.ศ. ใดไม่ปรากฏ ได้นำมาเก็บรักษาไว้ที่วัดโพธิศรีมงคล จังหวัดยโสธร ปัจจุบันมีพระอธิการสอน วิมโล เป็นเจ้าอาวาส ซึ่งท่านได้เก็บรักษาจารึกบ้านตาดทองนี้ไว้เป็นอย่างดี เจ้าหน้าที่กองหอสมุดแห่งชาติ ได้ออกสำรวจจารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๓ และได้ทำการอัดสำเนาถ่ายภาพจารึกบ้านตาดทองไว้ เมื่อวันที่ ๑๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๒๓ จารึกหลักนี้ ใช้ศัพท์โบราณ อันผิดจากศัพท์ที่ใช้ในปัจจุบันอยู่บ้าง เช่น ตนฺทุลํ (ข้าวสาร) ปัจจุบันใช้ ตณฺฑุลํ เป็นต้น ส่วนหลักภาษาก็คลาดเคลื่อนบ้างเล็กน้อย เช่น ททาตฺ น่าจะเป็น อททาตฺ ฉะนั้น การอ่าน-แปลครั้งนี้ จึงต้องอาศัยความหมายเป็นสำคัญ การพิมพ์ครั้งนี้อ่าน-แปลเฉพาะด้านที่ ๑ เท่านั้น ส่วนด้านที่ ๒ ยังไม่ได้อ่าน-แปล

ข้อความในจารึก เริ่มด้วยการกล่าวนอบน้อมพระศิวะ และกล่าวถึงพระเจ้ารุทรโลกว่า เป็นผู้มีความสามารถมาก ปกครองประเทศโดยธรรม ได้พระราชทานสิ่งของต่างๆ จำนวนมากแก่เจ้าชายที่เข้าพิธีมงคลสมรสกับพระราชธิดา ช่วงสุดท้ายของจารึกบอกให้ทราบว่า เจ้าชายเป็นเชื้อพระวงศ์ชาวเมืองภวปุระ และพราหมณ์ได้ทำพิธีบูชาพระศิวลึงค์ทุกวัน

ไม่ปรากฏหลักฐาน

จารึกบรรทัดที่ ๔ ได้ระบุชื่อกษัตริย์พระองค์หนึ่ง คือ “รุทฺรโลก” หรือ “พระเจ้ารุทรโลก” อันเป็นพระนามของพระเจ้าหรรษวรมันที่ ๑ ซึ่งครองราชย์เมื่อ พ.ศ. ๑๔๕๔-๑๔๖๔ และพระนามนี้ได้รับเมื่อพระองค์สวรรคตแล้ว ฉะนั้นจารึกหลักนี้คงสร้างภายหลังจากที่พระเจ้าหรรษวรมันสวรรคตแล้ว

เรียบเรียงข้อมูลโดย : นวพรรณ ภัทรมูล, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., ๒๕๔๗, จาก :
๑) George Cœdès, “Stèle de Ban Tat Tong (K. 697),” in Inscriptions du Cambodge vol. VII (Hanoi : Imprimerie d'Extrême-Orient, 1964), 94-98.
๒) ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกบ้านตาดทอง,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม ๓ : อักษรขอม พุทธศตวรรษที่ ๑๕-๑๖ (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๘๔-๘๙.
๓) ชะเอม แก้วคล้าย และนันทนา ตันติเวสส, “จารึกบ้านตาดทอง,” ศิลปากร ๔๕, ๒ (มีนาคม-เมษายน ๒๕๔๕), ๖๖-๗๕.