จารึกเพนียด 1

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

จบ. 2, P’ăniet (K. 479), K. 479, 99/278/2550

อักษรที่มีในจารึก

ขอมโบราณ, นาครี

ศักราช

พุทธศตวรรษ 15

ภาษา

สันสกฤต, เขมร

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 2 ด้าน มี 13 บรรทัด ด้านที่ 1 มี 8 บรรทัด ด้านที่ 2 มี 5 บรรทัด

วัตถุจารึก

ศิลา ประเภทหินทราย

ลักษณะวัตถุ

หลักจารึกชำรุด

ขนาดวัตถุ

กว้าง 49 ซม. สูง 47 ซม. หนา 16.5 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “จบ. 2”
2) ในหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. VIII กำหนดเป็น “P’ăniet (K. 479)”
3) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม 3 กำหนดเป็น “จารึกเพนียด 1”
5) พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก กำหนดเป็น “99/278/2550”

ปีที่พบจารึก

ไม่ปรากฏหลักฐาน

สถานที่พบ

เมืองเพนียด บ้านคลองนารายณ์ ตำบลคลองนารายณ์ อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี

ผู้พบ

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี (สำรวจข้อมูล พฤษภาคม 2565)

พิมพ์เผยแพร่

จารึกในประเทศไทย เล่ม 3 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529), 60-67.

ประวัติ

จารึกนี้มีหลักฐานสั้นๆ ว่า พบที่เมืองเพนียด ตำบลคลองนารายณ์ อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี แม้ว่าจะยังไม่เคยมีการอ่าน-แปลมาก่อนหน้านี้ แต่จารึกก็ได้มีการกล่าวถึงในหนังสือ Inscriptions of Kambuja ของ R.C. Majumdar และในเรื่อง จารึกบนเสาหินที่ตำบลพระบาทของพระเจ้ายโสวรมัน พิมพ์เผยแพร่ใน วารสารศิลปากร ปีที่ 22 ฉบับที่ 4 และ ปีที่ 23 ฉบับที่ 1-3 จึงนับว่าเป็นจารึกที่สำคัญหลักหนึ่ง ที่แสดงให้เห็นว่า ในพุทธศตวรรษที่ 15 นั้น บริเวณเมืองเพนียดนี้ เป็นแหล่งอารยธรรม มีฐานะเป็นเมืองสำคัญเมืองหนึ่ง ของอาณาจักรกัมพูชา

เนื้อหาโดยสังเขป

เป็นพระราชโองการว่าด้วยธรรมเนียมปฏิบัติของบรรดาบุคคล ผู้เฝ้าแหนติดตามพระมหากษัตริย์ ที่จะเสด็จไปประกอบพระราชพิธีทางศาสนาในอาศรม ว่าบุคคลแต่ละตำแหน่ง แต่ละชนชั้นควรประพฤติปฏิบัติตนอย่างไร เช่น ถ้าเป็นสามัญชนก็ห้ามสวมเครื่องประดับ และห้ามเข้าไปในอาศรม ส่วนนักบวช ให้เข้าพักในอาศรมได้ แต่ถ้าเป็นนักบวชที่มีความประพฤติไม่ดี ก็ห้ามเข้าพักในอาศรม เป็นต้น

ผู้สร้าง

ไม่ปรากฏหลักฐาน

การกำหนดอายุ

กำหนดอายุตามรูปแบบตัวอักษรขอมโบราณ ดังจะเห็นได้จากข้อความในจารึก ซึ่งเหมือนกับจารึกหลักอื่นอีก 11 หลัก พบที่พระตะบอง เสียมราบ นครจำปาศักดิ์ ตะโบงฆมุม บาพนม บันทายมาส และมาสัก ซึ่งมีลักษณะการจารึกอักษร และข้อความในจารึกเหมือนกันเกือบทุกประการคือ ด้านที่ 1 จารึกด้วยอักษรขอมโบราณ ประพันธ์เป็นโศลกภาษาสันสกฤต 49 บท มีข้อความร้อยแก้วภาษาเขมรสั้นๆ จารึกไว้ตอนท้าย ส่วนด้านที่สองจารึกด้วยอักษรอินเดียเหนือ ภาษาสันสกฤต ประพันธ์เป็นโศลกเนื้อความตรงกับด้านที่ 1 และมีโศลกสุดท้ายจารึกด้วยอักษรขอมโบราณ ซึ่งตรงกับตำแหน่งของจารึกภาษาเขมรในด้านที่ 1 นั่นเอง และเมื่อมาพิจารณารูปแบบอักษร พบว่านอกจากจะพบศกเล็กๆ อยู่ด้านบนตัวอักษร “ก” “ค” “ต” “ธ” “ว” และ “ศ” ซึ่งแสดงว่าเป็นอักษรขอมโบราณแล้ว ในส่วนของอักขรวิธี เมื่อมีการประสมรูปพยัญชนะกับรูปสระบนได้แก่รูปสระอิ จะมีการตัดศกออกแล้วเพิ่มสระลงไปแทนที่ศก เช่น “คิ” (บรรทัด 7/ด้าน 1) “ติ” ในคำว่า “อติถินานฺ” (บรรทัด 5/ด้าน 1) และ “วิ” ในคำว่า “วิธาตวฺยํ” (บรรทัด 6/ด้าน 1) และเมื่อมีการประสมรูปพยัญชนะกับรูปสระไอ ก็จะมีการตัดศกออกแล้วเพิ่มสระลงไปแทนที่ศกเช่นกัน ได้แก่ “ใต” ในข้อความว่า “ปรานาจฺฉาทิตศฺฉใตฺร” (บรรทัด 4/ด้าน 1) ดังนั้นจึงกำหนดได้ว่า จารึกหลักนี้เป็นจารึกอักษรขอมโบราณ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 15

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : นวพรรณ ภัทรมูล, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2547, จาก :
ก่องแก้ว วีระประจักษ์ และนิยะดา ทาสุคนธ์, “จารึกเพนียด 1,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม 3 : อักษรขอม พุทธศตวรรษที่ 15-16 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529), 60-67.

ภาพประกอบ

1) ภาพสำเนาจารึกจาก : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2547
2) ภาพถ่ายจารึกจากการสำรวจภาคสนาม : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), สำรวจเมื่อ พฤษภาคม 2565
3) ภาพถ่ายความละเอียดสูงจากการสำรวจภาคสนาม : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, สำรวจเมื่อ 28 กุมภาพันธ์ 2566