จารึกภูเขียว

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

Stèle de Phu Khiao Kao (K. 404), K. 404, ชย. 1, 14/2508

อักษรที่มีในจารึก

ขอมโบราณ

ศักราช

พุทธศตวรรษ 15

ภาษา

สันสกฤต, เขมร

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 1 ด้าน มี 11 บรรทัด

วัตถุจารึก

ศิลา

ลักษณะวัตถุ

หลักสี่เหลี่ยม

ขนาดวัตถุ

กว้าง 90 ซม. หนา. 35 ซม. สูง 208 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “ชย. 1”
2) ในหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. VII กำหนดเป็น “Stèle de Phu Khiao Kao (K. 404)”
3) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม 3 และ วารสาร ศิลปากร ปีที่ 13 ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม-มิถุนายน 2532) กำหนดเป็น “จารึกภูเขียว”

ปีที่พบจารึก

พุทธศักราช 2460-2465

สถานที่พบ

ห้วยมะอึ (ข้อมูลเดิมว่า หนองหินตั้ง) ตำบลบ้านยาง อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมิ

ผู้พบ

พระยาราชเสนา

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พิมาย ตำบลในเมือง อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา (บันทึกข้อมูลวันที่ 1/12/2563)

พิมพ์เผยแพร่

1) Inscriptions du Cambodge vol. VII (Hanoi : Imprimerie d'Extrême-Orient, 1964), 73.
2) จารึกในประเทศไทย เล่ม 3 (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2529), 57-59.
3) วารสาร ศิลปากร ปีที่ 33 ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม-มิถุนายน 2532) : 65-66.

ประวัติ

ในรายงานของ Erik Seidenfaden ใน Bulletin de l’École Française d’Éxtrême-Orient XII (1922) (พ.ศ. 2465) กล่าวว่าได้ทราบมาว่าในเขตอำเภอผักปัง (อีกชื่อคือ ภูเขียว) ซึ่งต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็นอำเภอเกษตรสมบูรณ์ บริเวณห้วยมะอึ แถวๆ กอไผ่ มีหินตั้งกระจัดกระจายอยู่ 13 หลัก แผนกโบราณคดีในขณะนั้น เรียกบริเวณนี้ว่า “หนองหินตั้ง” ซึ่งมีอยู่ 2 หลัก ที่มีจารึกปรากฏอยู่ ต่อมา ศ. ยอร์ช เซเดส์ ได้ตีพิมพ์ข้อมูลดังกล่าวในหนังสือชุด Inscriptions du Cambodge vol. VII (พ.ศ. 2507) และกำหนดชื่อจารึกทั้ง 2 หลักนี้ เป็น จารึกภูเขียวเขา หรือ หนองหินตั้ง โดยแยกเป็น K. 404 (จารึกภูเขียวเขา) และ K. 512 (จารึกหนองหินตั้ง) ต่อมา จารึก K. 404 ได้ถูกย้ายไปเก็บไว้ที่ศาลากลางเมืองชัยภูมิโดยพระยาราชเสนา แต่ จารึก K. 404 ยังคงอยู่ ณ ที่เดิม คือ ที่หนองหินตั้ง และในเอกสารชิ้นเดียวกันนี้ ศ. ยอร์ช เซเดส์ ได้ถอดคำอ่านและคำแปลเป็นภาษาฝรั่งเศส ต่อมา ในปี พ.ศ. 2529 อ. ชะเอม แก้วคล้าย ได้อ่านและแปลจารึกภูเขียวนี้อีกครั้ง โดยนำไปตีพิมพ์ในหนังสือชุด จารึกในประเทศไทย เล่ม 3 และ ในปี พ.ศ. 2532 ได้อ่านและแปลใหม่อีกครั้งเพื่อตีพิมพ์ในวารสาร ศิลปากร ปีที่ 13 ฉบับที่ 2 เมื่อเปรียบเทียบคำอ่านของ ศ. ยอร์ช เซเดส์ กับ อ. ชะเอม แก้วคล้าย แล้ว พบว่ามีแตกต่างกันบ้างเล็กน้อย

เนื้อหาโดยสังเขป

กล่าวสรรเสริญพระจุฑามณี ว่าเป็นผู้มีปัญญา และเกิดในสกุลสูง นำความรุ่งเรืองมาสู่อาณาจักรของพระเจ้าศรีชยสิงหวรมัน

ผู้สร้าง

ไม่ปรากฏหลักฐาน

การกำหนดอายุ

จารึกบรรทัดที่ 10-11 ได้ระบุชื่อบุคคล คือ “จุฑามณี” ซึ่งสันนิษฐานได้ว่า บุคคลที่ชื่อ “จุฑามณี” นี้ น่าจะเป็นคนเดียวกับ “พระนางชัยราชจุฑามณี” ธิดาของพระเจ้าหรรษวรมันที่ 1 (พ.ศ. 1443-1466) กับพระนางลักษมี ทั้งนี้เนื่องจากในจารึกบรรทัดที่ 9-10 ได้ระบุถึงบุคคลที่ชื่อ “จุฑามณี” นี้ว่า “ลกฺ (ษฺ) มิ (ชา) ต มณฺ (ยา)…จุฑามณี” ซึ่งแปลว่า “ผู้เป็นแก้วมณีที่เกิดจากพระนางลักษมี” จึงเป็นไปได้ที่ “จุฑามณี” ในจารึก กับ “พระนางชัยราชจุฑามณี” นี้เป็นคนเดียวกัน เพราะมีมารดาชื่อ “พระนางลักษมี” เหมือนกัน

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : นวพรรณ ภัทรมูล, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2547, จาก :
1) E. Seidenfaden, “Complément à l’inventaire descriptif des Monuments du Cambodge pour les quartre provinces du Siam Oriental,” Bulletin de l’École Française d’Éxtrême-Orient XII (1922) : 89-90.
2) George Cœdès, “Inscriptions de la province de Ch’aiyaph’um (Siam) (K. 403, 404, 412, 965, 977),” in Inscriptions du Cambodge vol. VII (Hanoi : Imprimerie d'Extrême-Orient, 1984), 71-75.
3) Lawrence Palmer Briggs, “footnote 1,” in The Ancient Khmer Empire (Bangkok : White Lotus Press, 1999), 186, 204, 209, 223.
4) ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกภูเขียว,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม 3 : อักษรขอม พุทธศตวรรษที่ 15-16 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529), 57-59.
5) ชะเอม แก้วคล้าย, “ศิลาจารึกภูเขียว อ่านและแปลความใหม่,” ศิลปากร 33, 2 (พฤษภาคม-มิถุนายน 2532) : 65-66.

ภาพประกอบ

1) ภาพสำเนาจารึกจาก : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2545 (เลขทะเบียน CD; INS-TH-15, ไฟล์; ChP_013)
2) ภาพสำรวจจารึก : รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล, รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 2 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 19-20.