จารึกนครชุม

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

หลักที่ 3 จารึกนครชุม, กพ. 1

อักษรที่มีในจารึก

ไทยสุโขทัย

ศักราช

พุทธศักราช 1900

ภาษา

ไทย

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 2 ด้าน มี 136 บรรทัด จำนวน 2 ด้าน ด้านที่ 1 มี 78 บรรทัด และด้านที่ 2 มี 58 บรรทัด

วัตถุจารึก

หินทรายแป้ง แทรกสลับกับหินดินดาน

ลักษณะวัตถุ

แผ่นรูปใบเสมา

ขนาดวัตถุ

กว้าง 47 ซม. สูง 193 ซม. หนา 6 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “กพ. 1 (กพ./1)”
2) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 และ จารึกสมัยสุโขทัย กำหนดเป็น “หลักที่ 3 จารึกนครชุม”

ปีที่พบจารึก

พุทธศักราช 2464

สถานที่พบ

วัดพระบรมธาตุ ตำบลนครชุม อำเภอเมือง จังหวัดกำแพงเพชร

ผู้พบ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ถนนหน้าพระธาตุ แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร (สำรวจเมื่อ 31 ตุลาคม 2564)

พิมพ์เผยแพร่

1) ประชุมพงศาวดาร ภาค 1 เรื่องเที่ยวเมืองพระร่วง (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2499), 17-26.
2) แถลงงานประวัติศาสตร์ เอกสารโบราณคดี ปีที่ 3 ฉบับที่ 3 (กันยายน 2512).
3) พงศาวดารโยนก (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2516), 72.
4) ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 ([กรุงเทพฯ] : สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 59-73.
5) จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526), 26-39.
6) วชิรญาณ เล่มที่ 1 ภาค 2, 160.

ประวัติ

เดิมไม่ทราบว่าอยู่ที่ไหน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงพยายามสืบหาอยู่เป็นเวลานาน จนเมื่อ พ.ศ. 2464 พระองค์เสด็จกลับจากเชียงใหม่มาประทับที่เมืองกำแพงเพชร จึงได้ความจากพระครูธรรมาธิมุตมุนี (ศรี) เจ้าอาวาสวัดพระบรมธาตุ ซึ่งอยู่ในวัดมา 40 ปีเศษ ยังจำได้เมื่อศิลาหลักนี้อยู่ในวัด และยังมีฐานทำด้วยแลงอันมีขนาดพอเหมาะกับศิลาหลักนี้อยู่จนเดี่ยวนี้ จึงได้ทราบว่า ศิลาหลักนี้เดิมอยู่ที่วัดพระบรมธาตุ ริมแม่น้ำปิง ข้างทิศใต้ หน้าเมืองกำแพงเพชร ที่วัดนี้แต่ก่อนมีพระเจดีย์ 3 องค์ องค์กลางเป็นรูปพระเจดีย์ไทย ฝีมือครั้งพระธรรมราชาที่ 1 แต่ปัจจุบันเป็นรูปพระเจดีย์พม่า เพราะรัฐบาลได้อนุญาตให้คนพม่า ชื่อพญาตะกา ซ่อมเมื่อ 30 ปีเศษแล้ว บางทีจะเป็นพระเจดีย์องค์นี้เองที่ได้กล่าวไว้ในศิลาจารึกนครชุมนี้ เมื่อเป็นเช่นนี้แล้ว เมืองนครชุม ซึ่งในศิลาจารึกหลักที่ 8 เรียกว่า นครพระชุม เดิมคงอยู่ริมแม่น้ำปิงทิศตะวันตก ในบริเวณใกล้เคียงกับวัดพระบรมธาตุปัจจุบันนี้ จารึกนครชุมหลักนี้ได้นำมากรุงเทพฯ เมื่อ พ.ศ. 2429 พร้อมกับรูปพระอิศวร (หลักที่ 13) ที่นายรัสต์มัน ชาวเยอรมันได้พบที่ศาลพระอิศวร เมืองกำแพงเพชร และได้ตั้งอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานจนถึง พ.ศ. 2451 จึงได้ส่งมายังหอพระสมุดฯ

เนื้อหาโดยสังเขป

พระยาฦๅไทยคือพระธรรมราชาที่ 1 ได้ประดิษฐานพระศรีรัตนมหาธาตุและได้ปลูกพระศรีมหาโพธิ ซึ่งได้มาจากลังกาทวีป เรื่องนี้มีในด้านที่ 1 ตั้งแต่บรรทัดที่ 1-14 และตั้งแต่บรรทัดที่ 15-63 กล่าวถึงเรื่องสัทธรรมอันตรธาน 5 และเป็นคำตักเตือนสัตบุรุษให้รีบเร่งทำบุญกุศลเมื่อพระพุทธศาสนายังมีอยู่ ตั้งแต่บรรทัดที่ 64 ถึงด้านที่ 2 เป็นคำสรรเสริญพระเจ้าธรรมราชาที่ 1 ว่าเป็นกษัตริย์ผู้ดำรงอยู่ในทศพิธราชธรรมและเป็นธรรมิกะมหาราช ที่สุดกล่าวถึงศิลาจารึกและรอยพระพุทธบาทต่างๆ ที่พระธรรมราชาทรงสร้าง ในหัวเมืองต่างๆ ในอาณาเขตของพระองค์

ผู้สร้าง

พระมหาธรรมราชาที่ 1

การกำหนดอายุ

จารึกนครชุมได้จารึกเมื่อมหาศักราช 1279 ปีระกา (พ.ศ. 1900)

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, วชรพร อังกูรชัชชัย และดอกรัก พยัคศรี, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2546, จาก :
1) ยอร์ช เซเดส์, “จารึกนครชุม,” ใน จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526), 26-39.
2) ยอร์ช เซเดส์, “หลักที่ 3 ศิลาจารึกนครชุม จังหวัดกำแพงเพชร,” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 : เป็นจารึกกรุงสุโขทัยที่ได้พบก่อน พ.ศ. 2467 ([กรุงเทพฯ] : คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 59-73.

ภาพประกอบ

ภาพถ่ายความละเอียดสูงจากการสำรวจภาคสนาม : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, สำรวจเมื่อ 22 ธันวาคม 2565