จารึกฐานพระพุทธรูปราชายุธิษฐิระ

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

Notes on the Art of Siam, No. 6 : Prince Yudhisthira, จารึกฐานพระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ อักษรธรรมล้านนา, กท. 93, เลขที่ ก. 7, กท. 93 จารึกฐานพระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ, หลักที่ 303 จารึกที่ฐานพระพุทธรูปราชายุธิษฐิระ

อักษรที่มีในจารึก

ธรรมล้านนา

ศักราช

พุทธศักราช 2019

ภาษา

สันสกฤต, บาลี

ด้าน/บรรทัด

มีอักษรจารึก 1 บรรทัด รอบฐานพระพุทธรูป

วัตถุจารึก

สำริด

ลักษณะวัตถุ

ฐานพระพุทธรูปปางสมาธิ

ขนาดวัตถุ

ฐานกว้าง 38 ซม. สูง 1.5 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “กท. 93”
2) กองพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กำหนดเป็น “เลขที่ ก. 7”
3) ในวารสาร Artibus Asiae vol. 26 no. 4 (1963) กำหนดเป็น “Notes on the Art of Siam, No. 6 : Prince Yudhisthira”
4) ในวารสาร ศิลปากร ปีที่ 31 ฉบับที่ 4 (กันยายน-ตุลาคม 2530) กำหนดเป็น “จารึกฐานพระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ อักษรธรรมล้านนา”
5) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 7 กำหนดเป็น “หลักที่ 303 จารึกที่ฐานพระพุทธรูปราชายุธิษฐิระ”
6) ในหนังสือ ประชุมจารึกเมืองพะเยา กำหนดเป็น “กท. 93 จารึกฐานพระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ”

ปีที่พบจารึก

27 สิงหาคม พ.ศ. 2460

สถานที่พบ

วัดบุนนาค (วัดป่าแดงหลวงดอนไชยบุนนาค) ตำบลดงเจน อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา

ผู้พบ

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ปัจจุบันอยู่ที่

พระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ถนนหน้าพระธาตุ แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร

พิมพ์เผยแพร่

1) Artibus Asiae vol. 26 no. 4 (1963).
2) ยวนพ่ายโคลงดั้น (พระนคร : โรงพิมพ์มิตรสยาม, 2513), ค-ง.
3) วารสารศิลปากร ปีที่ 31 ฉบับที่ 4 (กันยายน-ตุลาคม 2530) : 80-82.
4) ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 7 (กรุงเทพฯ : สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, 2534), 102-105.
5) ประชุมจารึกเมืองพะเยา (กรุงเทพฯ : ศิลปวัฒนธรรม, 2538), 87-92.

ประวัติ

จากบันทึกของพระครูศรีลาสวชิรปัญญา อดีตเจ้าคณะแขวงของบริเวณเมืองพะเยาซึ่งมีชีวิตอยู่ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 ระบุว่า พระพุทธรูปองค์นี้ ถูกพบเมื่อมีการลักลอบขุดเจดีย์วัดป่าแดงหลวงดอนไชยบุนนาค จังหวัดพะเยา เมื่อวันที่ 27 สิงหาคม พ.ศ. 2460 ในสมัยรัชกาลที่ 6 เจ้าหน้าที่สามารถตามจับผู้ลักลอบขุด พร้อมทั้งของกลางได้ที่ บ้านร้อง อำเภอ งาว จังหวัดลำปาง แต่จำเลยหลุดพ้นคดี ส่วนโบราณวัตถุรวมถึงพระพุทธรูปองค์นี้ พระเถระชั้นผู้ใหญ่ได้ร่วมกันต่อสู้ให้ได้เก็บรักษาไว้ที่จังหวัดเชียงราย (ขณะนั้นพะเยาขึ้นกับจังหวัดดังกล่าว) ต่อมาหลวงอดุลยธารณ์ปรีชาไวย์ ผู้พิพากษาศาลจังหวัดเชียงรายได้ทูลเกล้าฯ ถวายพระพุทธรูปองค์นี้ เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 7) ประพาสมณฑลฝ่ายเหนือใน พ.ศ. 2469 จึงพระราชทานแก่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร พระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ หรือที่เรียกกันว่า หลวงพ่อนากนี้ เป็นพระพุทธรูปสำริด ประทับนั่งขัดสมาธิเพชร รัศมีเป็นรูปดอกบัวตูม หน้าตักกว้าง 36.5 ซม. ความสูงเฉพาะองค์พระ 48 ซม. ประดิษฐานอยู่บนฐานบัวคว่ำบัวหงาย ซึ่งคาดว่าทำขึ้นในภายหลัง เนื่องจากส่วนผสมของเนื้อสำริดต่างกับพระพุทธรูปอย่างชัดเจน และสามารถถอดแยกจากกันได้ แต่ส่วนฐานที่มีจารึกนั้นทำขึ้นพร้อมกันกับองค์พระ ซึ่งเดิมไม่ทราบกันว่า มีจารึกอยู่ในส่วนฐานที่หล่อขึ้นเป็นส่วนเดียวกับพระพุทธรูป เพราะมีฐานบัวคว่ำบัวหงายบังอยู่ แต่พระธรรมวิมลโมลี (ปวง วงศ์เรือง) วัดศรีโคมคำ อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา ผู้เก็บรักษาบันทึกของพระครูวิลาสวชิรปัญญา ทราบถึงเรื่องนี้ เพราะมีระบุไว้ในบันทึกดังกล่าว จึงบอกข้อมูลนี้กับ ดร. ฮันส์ เพนธ์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จึงมีการขอคัดลอกจารึก ทำให้ข้าราชการในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ทราบเรื่องและเกิดความสนใจ จึงได้แจ้งให้คุณ เทิม มีเต็ม ผู้เชี่ยวชาญของหอสมุดแห่งชาติมาปริวรรตเป็นอักษรไทยปัจจุบัน โดยมี คุณ บุญเลิศ เสนานนท์ เป็นผู้แปลภาษาบาลี อย่างไรก็ตาม ข้อความในจารึกดังกล่าวได้รับการแปลและตีความที่แตกต่างกันออกไป เอ.บี.กริสโวลด์ (A.B. Griswold) แปลข้อความในจารึกเป็นภาษาอังกฤษลงในบทความชื่อ “Notes on the Art of Siam, No. 6 : Prince Yudhisthira” ตีพิมพ์ในวารสาร Artibus Asiae ปีที่ 26 ฉบับที่ 4 (ค.ศ. 1963/พ.ศ. 2506) ต่อมานายฉันทิชย์ กระแสสินธุ์ ได้นำคำแปลของพระราชวรญาณมุนี (เปลี่ยน ปุณฺโณ ปธ. 9) มาตีพิมพ์ในหนังสือ ยวนพ่ายโคลงดั้นใน พ.ศ. 2513 ต่อมา ฝ่ายบริการหนังสือตัวเขียนและจารึก กองหอสมุดแห่งชาติได้มอบหมายให้ นายเทิม มีเต็ม อ่านและจำลองอักษร นายบุญเลิศ เสนานนท์ แปลและอธิบายศัพท์ ซึ่งมีการพิมพ์เผยแพร่ใน วารสารศิลปากร ปีที่ 31 ฉบับที่ 4 (ก.ย.-ต.ค. 2530) เมื่อมีการประชุมกลุ่มสุโขทัยศึกษา-อยุธยาคดี นายเทิม มีเต็ม ผู้เชี่ยวชาญอักษรโบราณของกรมศิลปากร ได้อธิบายถึงปัญหาของจารึกหลักนี้ว่า “ทั้งลักษณะของการใช้รูปศัพท์ และการไม่ยึดหลักบาลีไวยากรณ์อย่างเคร่งครัด ทำให้น่าสันนิษฐานว่า ได้มีการจารึกโดยใช้ภาษาพูดหรือใช้ภาษาบาลีปนสันสกฤต ซึ่งเป็นแนวนิยมและไม่ใช่เรื่องแปลกสำหรับสมัยนั้น” ตัวอย่างภาษาบาลีที่ปรากฏในจารึกนี้ ได้แก่ เอก, นว, กปิวสฺสมาฆมาส, ปกฺข, ปญฺจมิ, อุตตรภทฺร, อภินว-โภชราช, ราชิสฺสรฯ ตัวอย่างภาษาสันสกฤต ได้แก่ ตฺริ, อษฺฏ, ศุกฺก, อาทิตฺย, นกฺษตฺร, ยุธิษฐิรฯ สำหรับ พลตรีหม่อมราชวงศ์ศุภวัฒย์ เกษมศรี และ วินัย พงศรีเพียร มีความคิดเห็นว่าคำแปลที่มีอยู่ ยังมีความคลาดเคลื่อนจากบริบททางประวัติศาสตร์ นายวินัย พงศ์ศรีเพียรจึงทำการแปลใหม่อีกครั้ง โดยใช้คำอ่านเดิมจาก นายเทิม มีเต็ม โดยมีการแบ่งวรรคตอนใหม่ เพื่อให้ได้ความหมายที่ถูกต้อง ตีพิมพ์ใน ประชุมศิลาจารึกภาคที่ 7 ต่อมามีการตีพิมพ์ในหนังสือ ประชุมจารึกเมืองพะเยา เนื่องในโอกาสเปิดหอวัฒนธรรมนิทัศน์ วัดศรีโคมคำ จังหวัด พะเยา เมื่อ พ.ศ. 2538 โดยใช้คำอ่าน-แปลของ นายเทิม มีเต็ม และนายบุญเลิศ เสนานนท์

เนื้อหาโดยสังเขป

จุลศักราช 1398 (พ.ศ. 2019) พระยายุธิษฐิระ ได้สร้างพระพุทธรูปสำริดองค์นี้ขึ้น มีน้ำหนัก 14,000 เพื่อดำรงพระพุทธศาสนา

ผู้สร้าง

พระยายุธิษฐิระ

การกำหนดอายุ

กำหนดอายุจากศักราชที่ปรากฏในจารึก คือ มหาศักราช 1398 (พ.ศ. 2019) ในสมัยพระเจ้าติโลกราช แห่งราชวงศ์มังราย (ครองราชย์ พ.ศ. 1984-2030)

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2548, จาก :
1) A. B. Griswold, “Notes on the Art of Siam, No. 6 : Prince Yudhisthira,” Artibus Asiae 26, 4 (1963).
2) ฉันทิชย์ กระแสสินธุ์, ยวนพ่ายโคลงดั้น (พระนคร : โรงพิมพ์มิตรสยาม, 2513), ค-ง.
3) เทิม มีเต็ม “จารึกฐานพระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ อักษรธรรมล้านนา,” ศิลปากร 31, 4 (กันยายน-ตุลาคม 2530) : 80-82.
4) เทิม มีเต็ม และบุญเลิศ เสนานนท์, “กท. 93 จารึกฐานพระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ,” ใน ประชุมจารึกเมืองพะเยา (กรุงเทพฯ : ศิลปวัฒนธรรม, 2538), 89-92.
5) พิเศษ เจียจันทร์พงษ์, “หลวงพ่อนาก พระพุทธรูปพระเจ้ายุธิษฐิระ,” ศิลปากร 46, 1 (มกราคม-กุมภาพันธ์ 2546), 104-114.
6) วินัย พงศ์ศรีเพียร และเทิม มีเต็ม, “หลักที่ 303 จารึกที่ฐานพระพุทธรูปราชายุธิษฐิระ,” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 7 : ประมวลจารึกที่พบในประเทศไทยและต่างประเทศ (กรุงเทพฯ : คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, 2534), 102-105.

ภาพประกอบ

ภาพถ่ายจารึกจาก : ประชุมจารึกเมืองพะเยา (กรุงเทพฯ : ศิลปวัฒนธรรม, 2538)