จารึกวัดป่ามะม่วง (ภาษาไทย) หลักที่ 1

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

หลักที่ 5 ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง จังหวัดสุโขทัย ภาษาไทย อักษรไทย, ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง ภาษาไทย หลักที่ 1, อย. 1

อักษรที่มีในจารึก

ไทยสุโขทัย

ศักราช

พุทธศักราช 1904

ภาษา

ไทย

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 4 ด้าน มี 105 บรรทัด ด้านที่ 1 มี 35 บรรทัด ด้านที่ 2 มี 38 บรรทัด ด้านที่ 3 มี 42 บรรทัด ด้านที่ 4 ชำรุด

วัตถุจารึก

หินทราย

ลักษณะวัตถุ

หลักสี่เหลี่ยม

ขนาดวัตถุ

กว้างด้านละ 28 ซม. 2 ด้าน ด้านละ 29 ซม. 2 ด้าน สูง 115 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “อย. 1 (อย./1)”
2) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 กำหนดเป็น “หลักที่ 5 ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง จังหวัดสุโขทัย ภาษาไทย อักษรไทย”
3) ในหนังสือ จารึกสมัยสุโขทัย กำหนดเป็น “ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง ภาษาไทย หลักที่ 1”
4) พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก กำหนดเป็น "99/31/2560"

ปีที่พบจารึก

พุทธศักราช 2448

สถานที่พบ

วัดใหม่ (ปราสาททอง) อำเภอนครหลวง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ผู้พบ

พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์)

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กาญจนาภิเษก ตำบลคลองห้า อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี (สำรวจข้อมูล พฤษภาคม 2565)

พิมพ์เผยแพร่

1) ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 ([กรุงเทพฯ] : สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 91-99.
2) จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526), 40-50.

ประวัติ

ศิลาจารึกหลักนี้ มีขนาดและลักษณะคล้ายคลึงกันกับศิลาที่จารึกด้วยอักษรเขมร แต่สั้นกว่า สูง 1 เมตร 15 ซม. กว้าง 28 ซม. หนา 29 ซม. ส่วนอักษรที่จารึกตัวอักษรไทยโบราณ ซึ่งใช้เมื่อครั้งเมืองสุโขทัยเป็นราชธานี และความที่จารึกเป็นภาษาไทย เป็นเรื่องเดียวกันกับที่จารึกเป็นภาษาเขมร เชื่อได้ว่าหลักภาษาไทยนี้ จารึกพร้อมกับหลักศิลาที่จารึกเป็นภาษาเขมร หลักศิลานี้พระยาโบราณธานินทร์ (พร เดชะคุปต์) ได้ไปพบอยู่ที่วัดใหม่ (ปราสาททอง) อำเภอนครหลวง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา สืบถามว่าใครได้มา แต่เมื่อใด ก็ไม่ได้ความ พระยาโบราณฯ จึงให้ย้ายมารักษาไว้ในพิพิธภัณฑสถานอยุธยา สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสด็จขึ้นไปทอดพระเนตร ทรงพยายามอ่านหนังสือซึ่งยังหลงเหลืออยู่ ได้ความว่าเป็นศิลาจารึกของพระธรรมราชฦาไทย คู่กับหลักภาษาเขมร ซึ่งอยู่ในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม คือ จารึกความอย่างเดียวกัน เป็นภาษาเขมรหลัก 1 เป็นภาษาไทยหลัก 1 เดิมคงตั้งไว้เป็นคู่กัน จึงตรัสสั่งให้ส่งศิลาจารึกนั้นลงมาไว้ในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ด้วยกันกับหลักภาษาเขมร ซึ่งพระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงได้มาจากเมืองสุโขทัย ศิลาจารึกหลักนี้อยู่ในวัดพระศรีรัตนศาสดารามจนเมื่อ พ.ศ. 2467 จึงย้ายมาไว้ที่หอพระสมุดฯ

เนื้อหาโดยสังเขป

คำจารึกภาษาเขมร กับคำจารึกภาษาไทยผิดกันบ้างเล็กน้อย ยกเป็นตัวอย่าง คำจารึกภาษาไทยไม่กล่าวถึง เรื่องพรญาฦาไทยเสด็จไปปราบจลาจลในเมืองสุโขทัย เมื่อ ม.ศ. 1269 และไม่กล่าวถึงเรื่องประดิษฐานรูปพระอิศวร พระนารายณ์ ในหอเทวาลัยป่ามะม่วง ส่วนเรื่องพระยารามราช คือ พ่อขุนรามคำแหง ได้ปลูกต้นมะม่วงมีแต่ในจารึกภาษาไทย ในคำเขมรไม่มี นอกจากนั้นคำจารึกทั้งสอง มีเนื้อความอย่างเดียวกันทุกๆ ประการ

ผู้สร้าง

พระมหาธรรมราชาที่ 1

การกำหนดอายุ

ศักราชที่ปรากฏในศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง ได้แก่มหาศักราช 1283 ถ้านับเป็นปีพุทธศักราชตามคติลังกา (1283 + 622) จะตรงกับปีพุทธศักราช 1905 แต่ถ้านับปีพุทธศักราชตามแบบอย่างของไทย (1283 + 621) จะตรงกับปีพุทธศักราช 1904 ในที่นี้ได้ใช้วิธีเทียบนับปีตามแบบอย่างของไทย จึงเป็นปีพุทธศักราช 1904

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, วชรพร อังกูรชัชชัย และดอกรัก พยัคศรี, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2546, จาก :
1) ยอร์ช เซเดส์, “ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง ภาษาไทย หลักที่ 1 พุทธศักราช 1904,” ใน จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526), 40-50.
2) ยอร์ช เซเดส์, “หลักที่ 5 ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง จังหวัดสุโขทัย ภาษาไทย อักษรไทย,” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 : เป็นจารึกกรุงสุโขทัยที่ได้พบก่อน พ.ศ. 2467 ([กรุงเทพฯ] : คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 91-99.

ภาพประกอบ

1) ภาพสำเนาจารึกจาก : จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526)
2) ภาพถ่ายความละเอียดสูงจากการสำรวจภาคสนาม : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, สำรวจเมื่อ 21 กุมภาพันธ์ 2566