จารึกเกษตรสมบูรณ์

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

ชย. 5, จารึกเกษตรสมบูรณ์, K. 965

อักษรที่มีในจารึก

ขอมโบราณ

ศักราช

พุทธศักราช 1534

ภาษา

สันสกฤต

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 1 ด้าน มี 7 บรรทัด

วัตถุจารึก

หินทราย

ลักษณะวัตถุ

ใบเสมา

ขนาดวัตถุ

กว้าง 87 ซม. สูง 193 ซม. หนา 55 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “ชย. 5”
2) ในวารสาร ศิลปากร ปีที่ 37 ฉบับที่ 3 (พฤษภาคม-มิถุนายน 2537) กำหนดเป็น “จารึกเกษตรสมบูรณ์”

ปีที่พบจารึก

ไม่ปรากฏหลักฐาน

สถานที่พบ

หน้าที่ว่าการอำเภอเกษตรสมบูรณ์ อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ

ผู้พบ

หน่วยศิลปากรที่ 6

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พิมาย ตำบลในเมือง อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา (สำรวจข้อมูลเมื่อ 5 กุมภาพันธ์ 2563)

พิมพ์เผยแพร่

1) วารสาร ศิลปากร ปีที่ 37 ฉบับที่ 3 (พฤษภาคม-มิถุนายน 2537) : 59-65.
2) รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 1 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 75-76.

ประวัติ

ในทะเบียนประวัติจารึก มีหมายเหตุว่า “จารึกหลักนี้ นายแทน ธีรพิจิตร หัวหน้าหน่วยศิลปากรที่ 6 (พ.ศ. 2512) ได้ทำสำเนาจารึกส่งมาให้กองหอสมุดแห่งชาติ โดยผ่านทางกองโบราณคดี เมื่อวันที่ 3 พฤศจิกายน 2512 ตามบันทึกลงวันที่ 15 ตุลาคม 2512 ที่ 0804/125 หน่วยศิลปากรที่ 6” จากข้อความในหมายเหตุนี้ แสดงให้เห็นว่า จารึกเกษตรสมบูรณ์นี้ ได้พบทีหลังจารึกบ้านหัวขัว เพราะทะเบียนประวัติจารึกบ้านหัวขัวบันทึกว่า “นายแทน ธีรพิจิตร หัวหน้าหน่วยศิลปากรที่ 6 (ในขณะนั้น) ได้จัดทำสำเนาจารึกส่งมาให้กองหอสมุดแห่งชาติ เมื่อ พ.ศ. 2511” อย่างไรก็ตาม จารึกทั้งสองหลักนี้ หัวหน้าหน่วยศิลปากรที่ 6 คือนายแทน ธีรพิจิตร เป็นผู้จัดทำสำเนา ส่งมาให้กองหอสมุดแห่งชาติ

เนื้อหาโดยสังเขป

ข้อความของจารึก กล่าวถึงอมรสิงหภิกษุ ที่ได้รับแต่งตั้งให้เป็นประธาน พร้อมทั้งคณะของท่านก็มีความยินดี เข้าใจว่า คงเป็นหน้าที่ในการก่อสร้างอะไรสักอย่างหนึ่ง ซึ่งน่าจะเป็นพุทธวิหาร พร้อมทั้งกำแพงโดยรอบ เพราะบรรทัดต่อไปกล่าวว่า ผู้มีความปรารถนาอันแรงกล้าได้เข้าถึงสิ่งอันประเสริฐ ที่อยู่ในกำแพง น่าจะหมายถึงพระพุทธรูป ที่ประดิษฐานอยู่ภายในเขตพุทธาวาส นอกจากนั้นข้อความจารึกบอกถึงความปรารถนาว่า ขอให้ตั้งอยู่ชั่วกาลนาน ด้วยบุญกุศลต่างๆ ซึ่งก็เป็นการสอดคล้องกับข้อความเบื้องต้นที่เป็นการก่อสร้างศาสนสถานเพื่อการกุศล ส่วนในทิศปราจีน คงเป็นสถานที่แสดงธรรมให้ประชาชน ฉะนั้น การก่อสร้างศาสนสถานแห่งนี้ ได้สำเร็จลงเมื่อมหาศักราช 913

ผู้สร้าง

ไม่ปรากฏหลักฐาน

การกำหนดอายุ

เนื่องจากจารึกบรรทัดที่ 7 บอกมหาศักราช 913 ซึ่งตรงกับ พ.ศ. 1534 จึงกำหนดได้ว่าจารึกหลักนี้เป็นจารึกอักษรขอมโบราณ อายุพุทธศตวรรษที่ 16 (ในบทความเรื่อง “จารึกเกษตรสมบูรณ์” ที่เขียนโดยอาจารย์ชะเอม แก้วคล้าย ได้กำหนดไว้เป็น รูปแบบอักษรเทวนาครีโบราณ แต่ทางคณะทำงานพัฒนาฐานข้อมูลฯ พิจารณาแล้วเห็นว่า รูปแบบอักษรเป็นรูปแบบอักษรขอมโบราณค่อนข้างชัดเจน คือมีศกปรากฏบนอักษรบางตัว เช่น “ธ”, “ว” และ “ศ” คณะทำงานพัฒนาฐานข้อมูลฯ จึงได้เปลี่ยนแปลงจากที่กำหนดเป็นรูปแบบอักษรเทวนาครีโบราณ เป็นรูปแบบอักษรขอมโบราณ)

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : นวพรรณ ภัทรมูล, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2548, จาก :
1) ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกเกษตรสมบูรณ์,” ศิลปากร 37, 3 (พฤษภาคม-มิถุนายน 2537) : 59-65.
2) รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล, “จารึกเกษตรสมบูรณ์,” รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 1 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 75-76.

ภาพประกอบ

1) ภาพสำเนาจารึกจาก : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2545 (เลขทะเบียน CD; INS-TH-15, ไฟล์; ChP_001)
2) ภาพสำรวจจารึก : รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล, รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 2 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 19-20.