จารึกถ้ำฤๅษีเขางูเมืองราชบุรี

หลักที่ ๒๒ จารึกถ้ำฤๅษีเขางูเมืองราชบุรี, จารึกที่ ๒๒ จารึกในถ้ำฤษี เขางู จังหวัดราชบุรี

ปัลลวะ

พุทธศตวรรษ ๑๒

จำนวนด้าน ๑ ด้าน มี ๑ บรรทัด

ศิลา

ฐานพระพุทธรูป

กว้าง ๔๗ ซม. สูง ๒๖ ซม.

๑) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “รบ. ๑”
๒) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึกสยาม ภาคที่ ๒ กำหนดเป็น “หลักที่ ๒๒ จารึกถ้ำฤๅษีเขางูเมืองราชบุรี”
๓) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๒ กำหนดเป็น “จารึกที่ ๒๒ จารึกในถ้ำฤษี เขางู จังหวัดราชบุรี”
๔) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม ๑ กำหนดเป็น “จารึกถ้ำฤๅษีเขางูเมืองราชบุรี”

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ถ้ำฤๅษีเขางู วัดเขางู ตำบลเจดีย์หัก อำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ถ้ำฤๅษีเขางู วัดเขางู ตำบลเจดีย์หัก อำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี

๑) ประชุมศิลาจารึกสยาม ภาคที่ ๒ (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๗๒), ๓๕.
๒) ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๒ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๐๔), ๒๐.
๓) จารึกในประเทศไทย เล่ม ๑ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๖๘-๗๑.

เขางู ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของจังหวัดราชบุรีห่างจากอำเภอเมืองประมาณ ๘ กิโลเมตร เมื่อขึ้นเขาไปได้ครึ่งทางก็จะพบถ้ำซึ่งชาวบ้านเรียกว่า “ถ้ำฤๅษี” บริเวณปากถ้ำมีพระพุทธรูปใหญ่จำหลักอยู่บนหน้าผาเป็นพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาท มีความสูงราว ๒.๕๐ เมตร พระหัตถ์ขวาแสดงปางปฐมเทศนา พระหัตถ์ซ้ายวางอยู่บนพระเพลา ที่ฐานพระพุทธรูปมีจารึกอักษร ๑๒ ตัว ลักษณะรูปอักษรเหมือนรูปอักษรที่ใช้อยู่ในสมัยราชวงศ์ปัลลวะ ประเทศอินเดีย ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๑-๑๒ เขางูนี้ พันตรี เดอ ลาช็องกีแอร์ ได้เคยสำรวจและพรรณนารายละเอียดตีพิมพ์ลงในวารสาร Bulletin de la Commission Archéologique de l’Indochine (BCAI) เมื่อ ค.ศ. ๑๙๑๒ หน้า ๑๑๗ แต่ท่านไม่ได้สังเกตเห็นว่า ใต้ฐานของพระพุทธรูปมีตัวอักษรปัลลวะจารึกอยู่ ต่อมาในคราวที่มีการจัดพิมพ์หนังสือ “ประชุมศิลาจารึกสยาม ภาคที่ ๒ : จารึกกรุงทวารวดี เมืองละโว้ แลเมืองประเทศราชขึ้นแก่กรุงศรีวิชัย” ศ. ยอร์ช เซเดส์ ได้อ่านจารึกหลักนี้ เป็นครั้งแรกในปี พ.ศ. ๒๔๗๒ แต่ท่านไม่ได้แปลและอธิบาย มีแต่เพียงคำอ่านเท่านั้น ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๕๐๔ จึงมีการชำระ โดยเพิ่มเติมคำแปลและคำอธิบายเพื่อตีพิมพ์ใหม่เป็นครั้งที่ ๒ ใน “ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๒ : จารึกทวารวดี ศรีวิชัย ละโว้” ต่อมา กองหอสมุดแห่งชาติได้จัดพิมพ์หนังสือชุด จารึกในประเทศไทย ขึ้นในปี พ.ศ. ๒๕๒๙ ในครั้งนี้ นายชะเอม แก้วคล้าย ได้ทำการอ่านและอธิบายคำในจารึกหลักนี้ใหม่อีกครั้ง แต่อย่างไรก็ตาม ก่อนการอ่านของนายชะเอม แก้วคล้าย ประมาณ ๑๐ ปี คือในปีพุทธศักราช ๒๕๑๙ ได้มีคนมาลักลอบจารึกข้อความต่อเติมคำจารึกเดิมนั้นด้วยอักษรไทยปัจจุบัน แต่ประดิษฐ์ให้พิสดาร แปลงเส้นและตัวอักษรให้ดูแปลกเหมือนเป็นจารึกโบราณ คือเพิ่มคำว่า “ชื่อ” ที่หน้าอักษรจารึกของเก่าและเพิ่มคำว่า “พุทธพัสสา ๔๔” เป็นบรรทัดที่ ๒ ต่อจากอักษรจารึกของเดิม ทำให้จารึกถ้ำฤาษีเขางูเมืองราชบุรี เปลี่ยนสภาพไป

เป็นจารึกที่อาจเป็นการบอกชื่อของผู้สร้างพระพุทธรูป ในที่นี้คือ ฤษีสมาธิคุปตะ หรือ พระศรีสมาธิคุปตะ ว่าเป็น ผู้บริสุทธิ์ ด้วยการทำบุญ

ไม่ปรากฏหลักฐาน

กำหนดอายุตามรูปแบบอักษรปัลลวะ คือ อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒ นอกจากนี้ ศ. ยอร์ช เซเดส์ ได้ให้ความเห็นเพิ่มเติมว่า “วิสามัญนามข้างปลายว่า “คุปฺตะ” เช่น “สมาธิคุปฺตะ” นี้ เคยใช้กันในสมัยราชวงศ์คุปตะรุ่งเรืองในประเทศอินเดียเป็นอันมาก ภายหลังในสมัยตรงกับสมัยขอมมีอำนาจในประเทศนี้ นามเหล่านั้นไม่ใคร่ได้ใช้เลย ถ้าฉะนั้นแล้วพระพุทธรูปที่สลักบนฝาผนังถ้ำฤๅษี คงจะเป็นฝีมือครั้งกรุงทวารวดี คือตรงกับสมัยราชวงศ์คุปตะ (พุทธศตวรรษที่ ๙-๑๓) ในประเทศอินเดีย หรือ ภายหลังราชวงศ์คุปตะไม่สู้นานนัก”

เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., ๒๕๔๗, จาก :
๑) ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกถ้ำฤาษีเขางูเมืองราชบุรี,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม ๑ : อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๔ (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๖๘-๗๑.
๒) ยอร์ช เซเดส์, “หลักที่ ๒๒ จารึกถ้ำฤาษีเขางูเมืองราชบุรี,” ใน ประชุมศิลาจารึกสยาม ภาคที่ ๒ : จารึกกรุงทวารวดี เมืองละโว้ และประเทศราชขึ้นแก่กรุงศรีวิชัย ([กรุงเทพฯ] : โรงพิมพ์พิพรรฒนากร, ๒๔๗๒), ๓๕.
๓) ยอร์ช เซเดส์, “จารึกที่ ๒๒ จารึกในถ้ำฤษี เขางู,” ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๒ : จารึกทวารวดี ศรีวิชัย ละโว้ = Recueil des inscriptions du Siam deuxieme partie : inscriptions de Dvaravati, de Crivijaya et de Lavo ([กรุงเทพฯ] : กรมศิลปากร, ๒๕๐๔), ๒๐.