จารึกหลังพระพุทธรูปปางลีลา (พระเจ้าจงกรม)

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

ศิลาจารึกหลังพระพุทธรูปปางลีลา พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม, อย. 77

อักษรที่มีในจารึก

ไทยอยุธยา

ศักราช

พุทธศักราช 1918

ภาษา

ไทย

ด้าน/บรรทัด

จำนวน 1 ด้าน มี 20 บรรทัด

วัตถุจารึก

หินทรายสีเทา

ลักษณะวัตถุ

ด้านหลังพระพุทธรูปหินทราย

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “อย. 77”
2) ในหนังสือ ประวัติศาสตร์อยุธยาจากจารึก: จารึกสมัยอยุธยา กำหนดเป็น “ศิลาจารึกหลังพระพุทธรูปปางลีลา พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม (พ.ศ. 1918)”

ปีที่พบจารึก

ไม่ปรากฏหลักฐาน

สถานที่พบ

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม ตำบลหัวรอ อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ผู้พบ

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม ตำบลหัวรอ อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

พิมพ์เผยแพร่

1) ประวัติศาสตร์อยุธยาจากจารึก: จารึกสมัยอยุธยา (กรุงเทพฯ : สมาคมประวัติศาสตร์ในพระราชูปถัมภ์ฯ, 2561), 102-108.
2) วารสาร ศิลปวัฒนธรรม ปีที่ 38 ฉบับที่ 7 (พฤษภาคม 2560) : 44-47.

ประวัติ

ศิลาจารึกหลังพระพุทธรูปปางลีลา พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม เป็นจารึกด้านหลังพระพุทธรูปปางลีลา ที่แกะสลักบนแผ่นหินรูปใบเสมาขนาดใหญ่ พระพุทธรูปองศ์นี้ในจารึกเรียกว่า พระเจ้าจงกรม มีประวัติว่า พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์ พ.ศ. 2414-2479) ได้นำมาเก็บรักษาไว้ที่อยุธยาพิพิธภัณฑ์ หรือปัจจุบันคือ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม
ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2547 ได้มีการขออนุญาตนำไปจัดแสดงที่พิพิธภัณฑ์ซานฟรานซิสโก สหรัฐอเมริกา และพบว่าที่ด้านหลังของพระพุทธรูปปางลีลานี้มีจารึกอักษรไทย ภาษาไทย สมัยอยุธยา จำนวน 20 บรรทัด 
และเนื่องจาก ณ เพลานั้น ยังไม่พบว่ามีการพิมพ์เผยแพร่เกี่ยวกับศิลาจารึกหลักนี้มาก่อน รศ. ดร. ศานติ ภักดีคำ ซึ่งได้รับมอบหมายให้นำเสนอเรื่อง “จารึกในสมัยอยุธยาที่ยังไม่เคยอ่านและอ่านใหม่จากแผ่นทองวัดมหาธาตุและแผ่นดีบุกวัดราชบูรณะ” ในงาน “เฉลิมฉลอง 666 ปี กรุงศรีอยุธยา 25 ปี มรดกโลก : พัฒนาการตามรอยทางของพระยาโบราณราชธานินทร์” โดยสำนักศิลปากรที่ 3 พระนครศรีอยุธยา กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม ซึ่งจัดขึ้น ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม เมื่อวันที่ 17 มีนาคม 2560 นั้น จึงได้ขออนุญาตทำสำเนาศิลาจารึกหลักนี้ เมื่อวันที่ 11 มีนาคม 2560 เพื่อนำมาศึกษาและเผยแพร่

เนื้อหาโดยสังเขป

เนื้อหาจารึกกล่าวถึงศรัทธาของขุนสรมุทเปรชญาพร้อมทั้งภรรยาและบุตร ที่ได้อุทิศที่นา ข้าทาส และช้าง สร้างวัดวาอาราม พระวิหาร และพระพุทธรูปพระเจ้าจงกรม เมื่อปี พ.ศ. 1918 ตั้งจิตปรารถนาขอให้ตนและผู้ร่วมอนุโมทนาได้ไปเกิดทันพระพุทธศรีอารย์ที่เมืองฟ้าเมืองสวรรค์ แม้หากผู้ใดมาแอบอ้างเบียดบังในภายหลัง ขอให้ตกนรกแสนกัลป์อย่าให้ได้เกิดทันพบพระพุทธเจ้าอีกเลย

ผู้สร้าง

ขุนสรมุทเปรชญา

การกำหนดอายุ

กำหนดอายุจากข้อความจารึกบรรทัดที่ 1 ระบุจุลศักราช 737 หรือ พ.ศ. 1918 ซึ่งตรงกับรัชกาลสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 1 (ขุนหลวงพะงั่ว) ซึ่งครองราชสมบัติระหว่าง พ.ศ. 1913-1931

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย: นวพรรณ ภัทรมูล (2568), โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., จาก:
1) ศานติ ภักดีคำ, “ศิลาจารึกหลังพระพุทธรูปปางลีลา พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม “ศิลาจารึก” หลักแรกของอยุธยาที่ค้นพบ,” ศิลปวัฒนธรรม 38, 7 (พฤษภาคม 2560) : 44-47.
2) ศานติ ภักดีคำ และนวรัตน์ ภักดีคำ, “ศิลาจารึกหลังพระพุทธรูปปางลีลา พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม (พ.ศ. 1918),” ใน ประวัติศาสตร์อยุธยาจากจารึก: จารึกสมัยอยุธยา (กรุงเทพฯ : สมาคมประวัติศาสตร์ในพระราชูปถัมภ์ฯ, 2561), 102-108.

ภาพประกอบ

ภาพถ่ายความละเอียดสูงจากการสำรวจภาคสนาม ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม, สำรวจเมื่อ 22 กุมภาพันธ์ 2565 โดยโครงการพัฒนาฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)