จารึกพระยาศรียศราช วัดหงส์รัตนารามฯ

หลักที่ ๒๙๓ จารึกพระยาศรียศราช วัดหงส์รัตนารามฯ, จารึกบนฐานพระพุทธรูปทองในพระวิหารวัดหงส์รัตนารามธนบุรี

ไทยสุโขทัย

พุทธศักราช ๑๙๖๖

จำนวนด้าน ๑ ด้าน มี ๓ บรรทัด

ทองเนื้อผสมนวโลหะ

ฐานของพระพุทธรูปปางมารวิชัย ขัดสมาธิราบ

สูงจากฐาน ๑๘๓ ซม. ขนาดหน้าตัก ๑๖๐ ซม.

๑) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๗ กำหนดเป็น “หลักที่ ๒๙๓ จารึกพระยาศรียศราช วัดหงส์รัตนารามฯ”
๒) ในหนังสือ งานจารึกและประวัติศาสตร์ กำหนดเป็น “จารึกบนฐานพระพุทธรูปทองในพระวิหารวัดหงส์รัตนารามธนบุรี”

ไม่ปรากฏหลักฐาน

วัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร

พระสุขุมธรรมาจารย์ เจ้าอาวาสวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร

พระวิหารวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร

๑) ที่ระลึกงานสมโภชพระพุทธรูปทองโบราณ วัดหงส์รัตนาราม (๒๕๐๑).
๒) ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๗ (กรุงเทพฯ : สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๓๔), ๖๓-๖๙.
๓) งานจารึกและประวัติศาสตร์ (นครปฐม : มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กำแพงแสน, ๒๕๓๔), ๗๗.

พระพุทธรูปทองเนื้อผสมนวโลหะสมัยสุโขทัยองค์นี้ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ขัดสมาธิราบมีวรรณะสีทองอ่อนดุจทองคำแท้ แต่เดิมนั้น หุ้มปูนพอกไว้ให้มีลักษณะเป็นพระพุทธรูปสมัยกรุง รัตนโกสินทร์ ประดิษฐานอยู่ภายในวิหารร้าง (พระอุโบสถเดิม) ของวัดหงส์รัตนารามฯ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร ฝั่งธนบุรี เนื่องจากยังไม่พบจดหมายเหตุหรือหมายรับสั่งเกี่ยวกับพระพุทธรูปองค์นี้ จึงไม่อาจกำหนดเวลาที่แน่นอนว่าได้อัญเชิญพระพุทธรูปสำคัญองค์นี้ ลงมาจากกรุงเทพฯ ตั้งแต่เมื่อใด หรือ รัชกาลไหน เมื่อวันที่ ๒๖ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ พระสุขุมธรรมาจารย์ เจ้าอาวาสวัดหงส์รัตนารามฯ พบว่าพระพุทธรูปปูนปั้นองค์นี้มีรอยกะเทาะตรงบริเวณพระพักตร์ เห็นเป็นสีทองสุกอยู่ภายใน ต่อมาเมื่อสร้างศาลาตรีมุขเสร็จจึงได้เคลื่อนย้ายมาประดิษฐานที่ศาลาตรีมุข และได้กะเทาะปูนออกหมดทั้งองค์ พร้อมทั้งขัดทำความสะอาด ในการนี้ นายฉ่ำ ทองคำวรรณ ผู้เชี่ยวชาญด้านการอ่านจารึกโบราณของกรมศิลปากร จึงได้ไปอ่านจารึกที่ฐานพระพุทธรูปไว้ เมื่อวันที่ ๒๘ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๐๑ ดังมีในรายละเอียดในหนังสือ ที่ระลึกงานสมโภชพระพุทธรูปทองโบราณ วัดหงส์รัตนารามฯ ๒๕๐๑ ต่อมาศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร ได้อ่านและแก้ไขปีศักราชกับวรรณยุกต์ใหม่บางคำ ตีพิมพ์อยู่ในบทความเรื่อง “จารึกบนฐานพระพุทธรูปทองในวัดหงส์รัตนารามฯ”

ข้อความในจารึกหลักนี้ กล่าวถึง พระยาศรียศราช คือ เจ้าเมืองเฉลียง (ศรีสัชนาลัย-สวรรคโลก) และมีบทบาทต่อมาในประวัติศาสตร์การเมือง การสงครามและพุทธศาสนาในราชอาณาจักรสุโขทัย ยุคร่วมสมัยกับสมเด็จพระบรมราชาธิราช (เจ้าสามพระยา) แห่งกรุงศรีอยุธยา ดังที่ศาสตราจารย์ ดร. ประเสริฐ ณ นคร ได้สรุปไว้ในผลงานที่อ้างแล้วข้างต้นว่า “จารึกหลักนี้ยืนยันข้อความในตำนานมูลศาสนา วัดป่าแดง (เชียงตุง) ซึ่ง กล่าวว่า สมัยเจ้าสามพระยาสุโขทัยถูกแบ่งออกเป็น ๔ ส่วน มีพระยาบาล (บรมปาลมหาธรรมราชา) ครองพิษณุโลก พระยารามครองสุโขทัย พระยาเชลียงครองเชลียง และพระยาแสนสอยดาวครองกำแพงเพชร ในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับปลีก เลขที่ ๒๒๒, ๒/ก, ๑๐๔ มัดที่ ๒๗ มีรายละเอียดว่า ตอนยกทัพไปพระยาเชลียงไว้เมืองสวรรคโลกแก่เจ้าราชศรียศ ผู้เป็นบุตร ส่วนตำนานมูลศาสนา ฝ่ายวัดสวนดอก (วัดยางควง เชียงตุง ต้นฉบับได้จากวัดบ้านเอื้อมลำปาง) กล่าวว่า เมื่อ พ.ศ. ๑๙๗๒ พระยาเมืองเชลียง ชื่อ ไสยศรียศ และจารึกสมเด็จพระมหามุนีรัตนโมลี (ดู จารึกในประเทศไทย เล่ม ๕ หน้า ๑๖๙) พ.ศ. ๑๙๖๓ กล่าวว่า เสด็จพ่อพระยาสอยเสวยราชย์ในบุรีศรีกำแพงเพชร ส่วนวันศุกร์ขึ้น ๓ ค่ำ เดือนแปด ตรงกับวันรวงเม็ดและ วันที่ ๑๔ มิถุนายน พ.ศ. ๑๙๖๓”

ไม่ปรากฏหลักฐาน

จารึกระบุปี พ.ศ. ๑๙๖๗ ซึ่งเป็นการนับแบบลังกา ถ้านับแบบไทยปัจจุบันจะตรงกับปี พ.ศ. ๑๙๖๖

เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, วชรพร อังกูรชัชชัย และดอกรัก พยัคศรี, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., ๒๕๔๖, จาก :
๑) ฉ่ำ ทองคำวรรณ, เทิม มีเต็ม และประเสริฐ ณ นคร, “หลักที่ ๒๙๓ จารึกพระยาศรียศราช วัดหงส์รัตนารามฯ,” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๗ : ประมวลจารึกที่พบในประเทศไทยและต่างประเทศ (กรุงเทพฯ : คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๓๔), ๖๓-๖๙.
๒) เทิม มีเต็ม และประเสริฐ ณ นคร, “จารึกสมเด็จพระมหามุนีรัตนโมลี,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม ๕ : อักษรธรรมและอักษรไทย พุทธศตวรรษที่ ๑๙-๒๔ (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๑๖๗-๑๗๐.
๓) ประเสริฐ ณ นคร, “ตำนานมูลศาสนา ฝ่ายวัดป่าแดง เชียงตุง ปริวัตรจากใบลาน วัดบุพพาราม บ้านเอื้อม จ. ลำปาง,” ใน ตำนานมูลศาสนา เชียงใหม่ เชียงตุง (กรุงเทพฯ : สมาคมประวัติศาสตร์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี, ๒๕๒๗), ๑๓๕-๒๐๙.
๔) ประเสริฐ ณ นคร, “หลักฐานข้อมูลใหม่ในประวัติศาสตร์ไทยทางด้านจารึก : เรื่องที่ ๒ จารึกบนฐานพระพุทธรูปทองในพระวิหารวัดหงส์รัตนารามธนบุรี,” ใน งานจารึกและประวัติศาสตร์ของ ประเสริฐ ณ นคร (นครปฐม : โรงพิมพ์ศูนย์ส่งเสริมและฝึกอบรมการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กำแพงแสน, ๒๕๓๔), ๗๔.

ภาพถ่ายจารึกจาก : ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๗ (กรุงเทพฯ : สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๓๔)