จารึกฐานพระอิศวรเมืองกำแพงเพชร

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

กพ. 2, หลักที่ 13 จารึกบนฐานพระอิศวรจังหวัดกำแพงเพชร

อักษรที่มีในจารึก

ไทยสุโขทัย

ศักราช

พุทธศักราช 2053

ภาษา

ไทย

ด้าน/บรรทัด

จำนวน 1 ด้าน มี 3 บรรทัดรอบฐานพระอิศวร

วัตถุจารึก

โลหะ (สำริด)

ลักษณะวัตถุ

ฐานสี่เหลี่ยม

ขนาดวัตถุ

ฐานกว้าง 44.5 ซม. สูง. 44.5 ซม. หนา 2.5 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “กพ. 2”
2) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 กำหนดเป็น “หลักที่ 13 จารึกบนฐานพระอิศวรจังหวัดกำแพงเพชร”

ปีที่พบจารึก

พุทธศักราช 2429

สถานที่พบ

ศาลพระอิศวร เมืองกำแพงเพชร ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดกำแพงเพชร

ผู้พบ

ชาวต่างชาติชื่อ รัสต์มัน ได้ลักตัดพระเศียรและพระหัตถ์จะนำออกนอกประเทศ เจ้าหน้าที่ฯ จับได้ที่กรุงเทพฯ

ปัจจุบันอยู่ที่

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กำแพงเพชร ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดกำแพงเพชร

พิมพ์เผยแพร่

1) เสียมอองเซียง ฉบับบาดหลวงฉมิธ
2) ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 ([กรุงเทพฯ] : สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 144-147.
3) จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526), 168-174.

ประวัติ

รัชกาลที่ 5 เมื่อ พ.ศ. 2429 มีชาวเยอรมันคนหนึ่งชื่อ รัสต์มัน ขึ้นไปลักตัดพระเศียรและพระหัตถ์รูปพระอิศวรนี้ จะเอาส่งไปประเทศเยอรมนี จับได้ที่ในกรุงเทพฯ พระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชดำริว่าของโบราณซึ่งทอดทิ้งอยู่ตามหัวเมือง ถ้าไม่ดูแลรักษาจะเป็นอันตรายหายเสีย แต่ที่จะรักษาไว้ตามหัวเมือง จะรักษาได้บ้าง ไม่ได้บ้าง จึงโปรดเกล้าฯ ให้สั่งไปยังเมืองกำแพงเพชรให้ส่งของโบราณ เช่นรูปพระอิศวรนี้ พร้อมทั้งศิลาจารึกนครชุม (กพ. 1, กพ./1, หลักที่ 3) ลงมาด้วย

เนื้อหาโดยสังเขป

คำจารึกฐานพระอิศวรนี้ บาดหลวงฉมิธได้เคยแปลและพิมพ์ในหนังสือเสียมอองเซียงมาครั้งหนึ่งแล้ว มีทั้งรูปถ่ายองค์พระอิศวร พร้อมทั้งแท่นที่ยืนและตัวอักษรที่จารึกนั้นด้วย จารึกที่ฐานรอบพระบาทพระอิศวรมี 3 บรรทัด (จารึกเรียงเป็นบรรทัดตามลำดับโดยรอบ) เป็นอักษรไทย ภาษาไทย เมื่อ ม.ศ. 1432 (พ.ศ. 2053) เป็นเรื่องเจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราชประดิษฐานรูปพระอิศวรนั้น (คำว่าประดิษฐานจะหมายความว่า หล่อขึ้นใหม่หรือเชิญมาจากที่อื่น เอามาไว้ในเทวสถานนั้น ข้อนี้สงสัยอยู่) และว่าได้บำเพ็ญสาธารณกุศลต่างๆ มีซ่อมแปลงพระมหาธาตุ และบำรุงถนนหนทางต่างๆ แล้ว และขอถวายพระราชกุศลแด่พระเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ คือสมเด็จพระบรมราชาพระเจ้าแผ่นดินกรุงศรีอยุธยาพระองค์หนึ่ง และสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 เมื่อยังปรากฏพระนามว่า พระเชษฐา เป็นอุปราชครองเมืองพิษณุโลกอีกพระองค์หนึ่ง

ผู้สร้าง

เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช

การกำหนดอายุ

ปรากฏศักราช 1432 มะเมียนักษัตร อาทิตยพาร เดือน 6 ขึ้น 14 ค่ำ ในบรรทัดที่ 1 ซึ่งตรงกับ ปีพุทธศักราช 2053 ในรัชกาลสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 แห่งราชวงศ์สุพรรณภูมิ

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : วชรพร อังกูรชัชชัย และดอกรัก พยัคศรี, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2546, จาก :
1) ยอร์ช เซเดส์, “จารึกฐานพระอิศวรเมืองกำแพงเพชร พุทธศักราชที่ 2053,” ใน จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526), 168-174.
2) ยอร์ช เซเดส์, “หลักที่ 13 จารึกบนฐานรูปพระอิศวรในพิพิธภัณฑ์ จังหวัดกำแพงเพชร,” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1 : เป็นจารึกกรุงสุโขทัยที่ได้พบก่อน พ.ศ. 2467 ([กรุงเทพฯ] : คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี, 2521), 144-147.

ภาพประกอบ

ภาพถ่ายจารึกจาก : จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526)