จารึกพระเจ้าภววรมันที่ 2

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

จารึกวัดกุดแต้, จารึกบ้านกุดแต้, ปจ. 26, K. 1150

อักษรที่มีในจารึก

ปัลลวะ

ศักราช

พุทธศตวรรษ 12

ภาษา

สันสกฤต

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 1 ด้าน มี 10 บรรทัด

วัตถุจารึก

ศิลา

ลักษณะวัตถุ

รูปใบเสมา

ขนาดวัตถุ

กว้าง 55 ซม. หนา 57 ซม. สูง 105 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “ปจ. 26”
2) ในวารสาร ศิลปากร ปีที่ 31 ฉบับที่ 5 (พฤศจิกายน-ธันวาคม 2530) กำหนดเป็น “จารึกพระเจ้าภววรมันที่ 2”

ปีที่พบจารึก

พุทธศักราช 2522

สถานที่พบ

บ้านเขาน้อยสีชมพู ตำบลคลองน้ำใส อำเภออรัญประเทศ จังหวัดสระแก้ว

ผู้พบ

นางน้ำผึ้ง ทวาผักแว่น

ปัจจุบันอยู่ที่

สำนักสงฆ์กุดแต้ ตำบลฟากห้วย อำเภออรัญประเทศ จังหวัดสระแก้ว (บันทึกข้อมูลวันที่ 21/2/2564)

พิมพ์เผยแพร่

วารสารศิลปากร ปีที่ 31 ฉบับที่ 5 (พฤศจิกายน-ธันวาคม 2530) : 73-78.

ประวัติ

ราวเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2522 นางน้ำผึ้ง ทวาผักแว่น ราษฎรบ้านเลขที่ 24 หมู่ 2 บ้านเขาน้อยสีชมพู ตำบลคลองน้ำใส อำเภออรัญประเทศ จังหวัดปราจีนบุรี (ขณะนั้น) ได้พบจารึกหลักนี้ขณะกำลังไถนา จึงได้นำมาถวายไว้ที่สำนักสงฆ์วัดกุดแต้ ตำบลท่าข้าม อำเภออรัญประเทศ จังหวัดปราจีนบุรี ต่อมาภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ได้จัดทำสำเนาของจารึกหลักนี้ โดยเรียกว่า “จารึกวัดกุดแต้” และได้จัดส่งสำเนาจารึกดังกล่าวให้แก่หอสมุดแห่งชาติ เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2529 แต่เนื่องจากสำเนาจารึกไม่ชัดเจนพอที่จะแปลให้ได้ใจความ ดังนั้น นางสาวก่องแก้ว วีระประจักษ์ หัวหน้างานบริการหนังสือภาษาโบราณ และ นายเทิม มีเต็ม หัวหน้าสายงานจารึก พร้อมด้วย อาจารย์กรรณิการ์ วิมลเกษม อาจารย์ประจำภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร จึงได้รวมกันเดินทางไปทำสำเนาจารึกหลักนี้ใหม่อีกครั้ง ระหว่างวันที่ 9-11 มกราคม พ.ศ. 2530

เนื้อหาโดยสังเขป

อาจารย์ชะเอม แก้วคล้าย ได้สรุปความไว้ว่า ภายหลังที่พระเจ้าอีศานวรมันเสด็จสวรรคตแล้ว โอรสของพระองค์คือพระเจ้าภววรมันได้ขึ้นเสวยราชสมบัติเป็นลำดับต่อมา โดยเนื้อความได้กล่าวถึงประวัติของพระองค์ว่า ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ผู้มีคุณธรรม และอำนาจตามที่พระศิวะประทานให้ พระองค์ทรงประสูติในศังกรคราม เมืองภวปูระ ประชาชนได้ให้การสนับสนุนพระองค์ในการบำรุงบ้านเมืองให้อุดมสมบูรณ์ เสนาบดีผู้ใหญ่ที่เป็นรองเจ้าเมืองก็ช่วยในการปราบปรามพวกศัมพูกะ พระองค์มีความปรารถนาอย่างแรงกล้าในการเสด็จไปเยือนเมืองต่างๆ แต่ก็ถูกรบกวนด้วยแสงอาทิตย์ในฤดูร้อน จากนั้น จารึกได้กล่าวถึง หมู นก และปลา ที่อาศัยอยู่สระใหญ่อันอุดมสมบูรณ์ไปด้วยน้ำและอาหาร ส่วนสัตว์ (บุคคลผู้) ลำบากยากเข็ญ ได้ถูกแสงพระอาทิตย์แผดเผาให้ล้มตายไปก็มาก ในขณะขุดสระ

ผู้สร้าง

พระเจ้าภววรมันที่ 2

การกำหนดอายุ

รูปแบบของตัวอักษรเป็นอักษรปัลลวะ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12 นอกจากนี้ อาจารย์ชะเอม แก้วคล้าย ได้อธิบายว่า รูปอักษรเป็นแบบเดียวกันกับจารึกเขาน้อย ซึ่งระบุ พ.ศ. 1180 และจารึกเขารัง ระบุ พ.ศ. 1182 ฉะนั้น จารึกพระเจ้าภววรมันที่ 2 นี้ คงจะสร้างขึ้นระหว่าง พ.ศ. 1178-1198 อันเป็นช่วงรัชสมัยของพระเจ้าภววรมันที่ 2

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2547, จาก :
ชะเอม แก้วคล้าย, “จารึกพระเจ้าภววรมันที่ 2,” ศิลปากร 31, 5 (พฤศจิกายน-ธันวาคม 2530) : 73-78.

ภาพประกอบ

1) ภาพถ่ายจารึกจากการสำรวจภาคสนาม : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), สำรวจเมื่อ 6-8 กันยายน 2555
2) ภาพถ่ายความละเอียดสูงจากการสำรวจภาคสนาม : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, สำรวจเมื่อ 22 ธันวาคม 2565