จารึกพระเจ้าภววรมันที่ ๒

จารึกวัดกุดแต้

ปัลลวะ

พุทธศตวรรษ ๑๒

จำนวนด้าน ๑ ด้าน มี ๑๐ บรรทัด

ศิลา

รูปใบเสมา

กว้าง ๕๕ ซม. หนา ๕๗ ซม. สูง ๑๐๕ ซม.

๑) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “ปจ. ๒๖”
๒) ในวารสาร ศิลปากร ปีที่ ๓๑ ฉบับที่ ๕ (พฤศจิกายน-ธันวาคม ๒๕๓๐) กำหนดเป็น “จารึกพระเจ้าภววรมันที่ ๒”

พุทธศักราช ๒๕๒๒

บ้านเขาน้อยสีชมพู ตำบลคลองน้ำใส อำเภออรัญประเทศ จังหวัดสระแก้ว

นางน้ำผึ้ง ทวาผักแว่น

สำนักสงฆ์วัดกุดแต้ ตำบลท่าข้าม อำเภออรัญประเทศ จังหวัดสระแก้ว

วารสารศิลปากร ปีที่ ๓๑ ฉบับที่ ๕ (พฤศจิกายน-ธันวาคม ๒๕๓๐) : ๗๓-๗๘.

ราวเดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๒๒ นางน้ำผึ้ง ทวาผักแว่น ราษฎรบ้านเลขที่ ๒๔ หมู่ ๒ บ้านเขาน้อยสีชมพู ตำบลคลองน้ำใส อำเภออรัญประเทศ จังหวัดปราจีนบุรี (ขณะนั้น) ได้พบจารึกหลักนี้ขณะกำลังไถนา จึงได้นำมาถวายไว้ที่สำนักสงฆ์วัดกุดแต้ ตำบลท่าข้าม อำเภออรัญประเทศ จังหวัดปราจีนบุรี ต่อมาภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ได้จัดทำสำเนาของจารึกหลักนี้ โดยเรียกว่า “จารึกวัดกุดแต้” และได้จัดส่งสำเนาจารึกดังกล่าวให้แก่หอสมุดแห่งชาติ เมื่อวันที่ ๑๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๒๙ แต่เนื่องจากสำเนาจารึกไม่ชัดเจนพอที่จะแปลให้ได้ใจความ ดังนั้น นางสาวก่องแก้ว วีระประจักษ์ หัวหน้างานบริการหนังสือภาษาโบราณ และ นายเทิม มีเต็ม หัวหน้าสายงานจารึก พร้อมด้วย อาจารย์กรรณิการ์ วิมลเกษม อาจารย์ประจำภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร จึงได้รวมกันเดินทางไปทำสำเนาจารึกหลักนี้ใหม่อีกครั้ง ระหว่างวันที่ ๙-๑๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๐

อาจารย์ชะเอม แก้วคล้าย ได้สรุปความไว้ว่า ภายหลังที่พระเจ้าอีศานวรมันเสด็จสวรรคตแล้ว โอรสของพระองค์คือพระเจ้าภววรมันได้ขึ้นเสวยราชสมบัติเป็นลำดับต่อมา โดยเนื้อความได้กล่าวถึงประวัติของพระองค์ว่า ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ผู้มีคุณธรรม และอำนาจตามที่พระศิวะประทานให้ พระองค์ทรงประสูติในศังกรคราม เมืองภวปูระ ประชาชนได้ให้การสนับสนุนพระองค์ในการบำรุงบ้านเมืองให้อุดมสมบูรณ์ เสนาบดีผู้ใหญ่ที่เป็นรองเจ้าเมืองก็ช่วยในการปราบปรามพวกศัมพูกะ พระองค์มีความปรารถนาอย่างแรงกล้าในการเสด็จไปเยือนเมืองต่างๆ แต่ก็ถูกรบกวนด้วยแสงอาทิตย์ในฤดูร้อน จากนั้น จารึกได้กล่าวถึง หมู นก และปลา ที่อาศัยอยู่สระใหญ่อันอุดมสมบูรณ์ไปด้วยน้ำและอาหาร ส่วนสัตว์ (บุคคลผู้) ลำบากยากเข็ญ ได้ถูกแสงพระอาทิตย์แผดเผาให้ล้มตายไปก็มาก ในขณะขุดสระ

พระเจ้าภววรมันที่ ๒

รูปแบบของตัวอักษรเป็นอักษรปัลลวะ อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒ นอกจากนี้ อาจารย์ชะเอม แก้วคล้าย ได้อธิบายว่า รูปอักษรเป็นแบบเดียวกันกับจารึกเขาน้อย ซึ่งระบุ พ.ศ. ๑๑๘๐ และจารึกเขารัง ระบุ พ.ศ. ๑๑๘๒ ฉะนั้น จารึกพระเจ้าภววรมันที่ ๒ นี้ คงจะสร้างขึ้นระหว่าง พ.ศ. ๑๑๗๘-๑๑๙๘ อันเป็นช่วงรัชสมัยของพระเจ้าภววรมันที่ ๒

เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., ๒๕๔๗, จาก :
ชะเอม แก้วคล้าย,”จารึกพระเจ้าภววรมันที่ ๒,” ศิลปากร ๓๑, ๕ (พฤศจิกายน-ธันวาคม ๒๕๓๐) : ๗๓-๗๘.