ศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราชตำบลทรายขาว

บ้านทรายขาวออก  เดิมชาวบ้านเรียกว่า บ้านที่พลู   คนกลุ่มแรกที่มาตั้งถิ่นฐานมา และสร้างบ้านเรือนอาศัยไปทางทิศตะวันออกจากชุมชนเดิมบริเวณวัดทรายขาวหรือ “บ้านทรายขาวออก”  ในระยะหนึ่งได้เรียกว่าบ้าน “ที่พลู” เนื่องจากเป็นบริเวณพื้นที่ที่มีการปลูกพลูไว้มากเพื่อกินกับหมาก ซึ่งเป็นที่นิยมของคนโบราณ สภาพเดิมเป็นป่าและทุ่งหญ้าแต่ปัจจุบันได้เปลี่ยนเป็นสวนยางพารา สวนผลไม้ และนาข้าว ฯลฯ บ้านทรายขาวที่ชื่อเสียงด้านทุเรียนในนาม “ทุเรียนทรายขาว” 

วัดทรายขาว ตั้งอยู่ที่บ้านทรายขาว หมู่ที่ 3 ตำบลทรายขาว อำเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานี เป็นวัดที่ราบเชิงเขาตั้งอยู่ท่ามกลางหมู่บ้าน มีกำแพงวัดล้อมรอบ วัดทรายขาวสร้างขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ.2300 โดยมีท่านภักดีชุมพล (นายเพ็ง)  ได้อพยพครอบครัวมาจากรัฐเคดาห์ หรือเมืองไทรบุรี ประเทศมาเลเซีย ได้มาตั้งบ้านเรือนที่นี่ ต่อมาได้บริจาคที่ดินพร้อมกับบ้านที่อยู่อาศัยสร้างเป็นวัดแล้วนิมนต์พระมาอยู่จำพรรษา   วัดทรายขาว ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม พ.ศ.2432 เขตวิสุงคามสีมา กว้าง 204 เมตร ยาว 230 เมตร ผูกพันธสีมาเมื่อประมาณ พ.ศ.2435 เกี่ยวกับการศึกษา เนื่องจากวัดมีที่ดินมาก จึงจัดที่ดินภายในเขตวัดส่วนหนึ่งตั้งเป็นโรงเรียน และได้เปิดทำการสอนเมื่อปี พ.ศ.2460 เป็นต้นมา

พระอธิการหมานเป็นเจ้าอาวาสรูปแรก  เจ้าอาวาสที่ได้รับการเคารพศรัทธาจากคนในพื้นที่ปัตตานีและใกล้เคียงคือ พระครูธรรมกิจโกศล (อาจารย์นอง ธมฺมภูโต) เจ้าอาวาสลำดับที่ 5 ตั้งแต่ปี พ.ศ.2511 ถึง พ.ศ.2542  ท่านได้พัฒนาเสนาสนะต่างๆ  บูรณะซ่อมแซมอุโบสถ สร้างวิหารอดีตเจ้าอาวาส สร้างวิหารจตุรมุขหลวงพ่อหินอ่อน สร้างกุฏิที่พักสงฆ์ สร้างมณฑป สร้างหอสมุด และถาวรวัตถุอีกหลายอย่างทั้งภายในและภายนอกวัด  ปัจจุบันผู้ที่ไปวัดทรายขาวนิยมมาสักการะรูปแกะสลักหินอ่อนพระครูธรรมกิจโกศล ที่ตั้งอยู่ในวิหารทรงจตุรมุขที่ออกแบบและตกแต่งไว้อย่างงดงาม

เล่ากันว่าอาจารย์นอง หรือ พระครูธรรมกิจโกศล เป็นพระเถระที่มีจริยวัตรงดงาม   และเป็นอริยสงฆ์ที่ได้เข้าร่วมปลุกเสกพระเครื่องหลวงปู่ทวด   ปี พ.ศ. 2497 พร้อมพระอาจารย์ทิมแห่งวัดช้างให้  เป็นผู้สืบทอดตำนานพระเครื่องสมเด็จหลวงทวดเหยียบน้ำทะเลจืดต่อจากอาจารย์ทิม หลังจากท่านได้ละสังขารไปแล้ว ภารกิจอันสำคัญนี้อาจารย์นองได้ปฏิบัติสืบต่อมาเนิ่นนานจนละสังขารไป

ศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราชตำบลทรายขาว แต่เดิมตั้งอยู่ที่โรงเรียนวัดทรายขาว ก่อตั้งมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2555  จากนั้นวัดทรายขาวได้ก่อสร้างอาคารพิพิธภัณฑ์หลังใหม่ ภายในวัดเป็นอาคารสองชั้น และเปิดใช้เมื่อปี พ.ศ. 2560  ภายในมีนิทรรศการเกี่ยวกับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชมหาราช รัชกาลที่ 9  สถานที่สำคัญของตำบลทรายขาว อาทิ มัสยิดนัจมุดดิน มัสยิดเก่าแก่อายุกว่า 300 ปี จุดเด่นของมัสยิดโบราณแห่งนี้คือ การผสมผสานสถาปัตยกรรมไทยและมุสลิมมลายูพื้นถิ่นเข้าด้วยกัน  ไม่เหมือนกับมัสยิดที่หลายคนคุ้นเคย  โดยมัสยิดจะเป็นอาคารไม้คล้ายกับศาลาการเปรียญ หลังคามุงด้วยกระเบื้องอิฐแดง มีความงดงามตามแบบสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น มัสยิดแห่งนี้ยังเป็นที่ประดิษฐานของคำภีร์อัลกุรอ่านโบราณ ซึ่งตัวอักษรในคำภีร์ถูกจารึกด้วยลายมือ เป็นของสำคัญคู่มัสยิด  นอกจากนี้ยังแสดงข้าวของเครื่องใช้ต่างๆ ของวัดและของที่ชุมชนได้บริจาคมา อาทิ กริช  ดาบ  เครื่องใช้ภายในครัวเรือน

ข้อมูลจาก:

รายงานฉบับสมบูรณ์โครงการจัดทำข้อมูลพิพิธภัณฑ์ภาคใต้ เครือข่ายพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นภาคใต้ สนับสนุนโดยศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร(องค์การมหาชน) 2564.

https://www.viriyah.co.th/th/content/article.php?page=334

https://www.paaktai.com/longtai/detail/112