ประสาร บุญประคอง (พ.ศ. 2517)

คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี (พ.ศ. 2517)

1. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : ศุภมัสดุ มาจากภาษาสันสกฤตคำว่า ศุภํ + อัสตุ หมายถึง ความดี ความงามจงมี
2. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : พระพุทธศักราชล่วงแล้วสองพันสามร้อยแปดสิบหกพระวษา (วัสสา) คือ พ.ศ. 2386
3. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : หมายถึง พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 3)
4. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : ปีเถาะ เป็นปีนักษัตรลำดับที่ 4 ใน 12 นักษัตร สัญลักษณ์คือ กระต่าย (ไทยรับปีนักษัตรมาจากขอม) ส่วน เบญจศก หมายถึงจุลศักราชที่ลงท้ายด้วยเลข 5 ในที่นี้คือ จ.ศ. 1205 ซึ่งตรงกับ พ.ศ. 2386
5. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : มาน หมายถึง มี
6. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : พระบัณฑูรสุรสีหนาท หมายถึง คำสั่ง
7. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : อาจารย์ฉิม เป็นชาวจังหวัดเพชรบุรี เกิดเมื่อ พ.ศ. 2326 มีชีวิตอยู่ในสมัย ร. 1 – ร. 4 อุปสมบทที่จังหวัดเพชรบุรี เรียนพระปริยัติธรรมที่วัดพระเชตุพน กรุงเทพฯ จนได้เปรียญเอก 9 ประโยค ต่อมาได้เป็นพระพุทธโฆษาจารย์ เป็นเจ้าอาวาสครองวัดโมลีโลกยารามและ วัดมหาธาตุ ตามลำดับ
8. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : พระพุทธโฆษาจารย์ ในที่นี้หมายถึง พระพุทธโฆษาจารย์ (ขุน) มีชีวิตอยู่ในสมัย ร. 1 – ร. 3 เป็นที่เคารพนับถือของเจ้านายในสมัยนั้นมาก โดยเฉพาะในสมัย ร. 3 ท่านได้เป็นพระกรรมวาจาจารย์ (พระอาจารย์ผู้สวดกรรมวาจาประกาศในท่ามกลางสงฆ์ในการอุปสมบท) ของพระองค์ขณะผนวช
9. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : คามวาสี (คันถธุระ) พระภิกษุในพระพุทธศาสนาแบ่งออกได้เป็นสองฝ่ายคือ (1) ฝ่ายคันถธุระ (คามวาสี) ศึกษาพระปริยัติธรรมเพื่อสั่งสอนฆราวาสและเน้นด้านพิธีกรรม วัดของฝ่ายนี้จึงตั้งอยู่ในบริเวณชุมชน, เมือง (2) ฝ่ายวิปัสสนาธุระ (อรัญวาสี) เป็นฝ่ายที่ปฏิบัติตามพระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าอย่างเคร่งครัดโดยเน้นที่การฝึกสมาธิ มุ่งปฏิบัติเพื่อความหลุดพ้น วัดของฝ่ายนี้จึงนิยมตั้งอยู่ในป่า
10. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : พุทไทยศวรรยาวาศวรวิหาร คือ วัดพุทไธศวรรย์ เป็นชื่อเดิมของวัดโมลีโลกยาราม (ดูรายละเอียดเพิ่มเติมในเชิงอรรถที่ 13)
11. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : ปฏิสังขรณ์ ความหมายในสมัยโบราณหมายถึง การรื้อถอนลงแล้วสร้างขึ้นใหม่ โดยอาจมีรูปแบบหรือตำแหน่งเดิมหรือไม่ก็ได้ ต่างจากปัจจุบันซึ่งหมายถึง การทำให้กลับคืนสู่สภาพอย่างที่เคยเป็นมา
12. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : ชั่ง เป็นมาตราเงินเท่ากับ 20 ตำลึง (80 บาท) หากเป็นมาตราชั่งจะเท่ากับน้ำหนัก 1,200 กรัม ส่วน ตำลึง เป็นมาตราเงินเท่ากับ 4 บาท หากเป็นมาตราชั่งจะเท่ากับ 60 กรัม
13. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : วัดโมลีโลกย์สุธารามอาวาศวรวิหาร คือ วัดโมลีโลกยารามในปัจจุบัน เป็นวัดที่สร้างขึ้นในสมัยอยุธยา เดิมชื่อ วัดท้ายตลาด ในสมัย ร. 2 ทรงปฏิสังขรณ์และสร้างพระอุโบสถ โดยพระราชทานนามว่า “วัดพุทไธศวรรย์” ต่อมาเปลี่ยนเป็น “วัดโมลีโลกย์สุธารามอาวาสวรวิหาร” ในสมัย ร. 3 ดังที่ปรากฏในจารึกนี้
14. พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร : พระอารามหลวง คือ วัดหลวง หมายถึง วัดที่กษัตริย์หรือพระบรมวงศานุวงศ์ทรงสร้าง หรือวัดที่รัฐบาล/ราษฎรสร้างแล้วทรงรับไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์