จารึกที่ระเบียงคดรอบองค์พระปฐมเจดีย์ ห้องที่ ๑๑๗ (ปกิณกคาถา)

ขอมธนบุรี-รัตนโกสินทร์

พุทธศักราช -

จำนวน ๑ ด้าน มี ๑๔ บรรทัด

ปูน

แผ่นสี่เหลี่ยมผืนผ้า ตัวอักษรมีลักษณะคล้ายเป็นการแกะจากแม่พิมพ์

กว้าง ๑๗๕ ซม. ยาว ๑๙๕ ซม.

ในหนังสือ จารึกที่องค์องค์พระปฐมเจดีย์ กำหนดเป็น "จารึกอักษรขอมย่อที่ฝาผนังพระระเบียงคดทั้ง ๔ ด้านที่องค์พระปฐมเจดีย์ ห้องที่ ๑๑๗"

ไม่ปรากฏหลักฐาน

วัดพระปฐมเจดีย์ ตำบลพระปฐมเจดีย์ อำเภอเมือง จังหวัดนครปฐม

ไม่ปรากฏหลักฐาน

วัดพระปฐมเจดีย์ ตำบลพระปฐมเจดีย์ อำเภอเมือง จังหวัดนครปฐม

จารึกที่องค์พระปฐมเจดีย์ (กรุงเทพ : จุฑารัตน์การพิมพ์, ๒๕๒๘), ๒๓๒ - ๒๓๓.

จารึกนี้เป็นหนึ่งในจารึกจำนวน ๑๒๐ แผ่น บนผนังระเบียงคดรอบองค์พระปฐมเจดีย์ โดยเริ่มห้องที่ ๑ จากวิหารหลวงทางด้านทิศตะวันออกไปทางวิหารด้านทิศใต้ ๓๐ ห้อง จากวิหารใต้ไปทางวิหารตะวันตก ๓๐ ห้อง จากวิหารตะวันตกถึงวิหารเหนือ (วิหารพระร่วง) ๓๐ ห้อง จากวิหารเหนือถึงวิหารตะวันออก ๓๐ ห้อง รวม ๑๒๐ ห้อง จารึกห้องที่ ๑ เป็นคาถาสรรเสริญพระพุทธคุณ และเหตุผลที่จารึกคาถาธรรม รวมถึงคาถาธรรมบทแรก ห้องที่ ๒ - ๖๖ เป็นคาถาธรรมบท ห้องที่ ๖๗ - ๙๖ เป็นอัฐวรรคคาถา ในพระไตรปิฎกเล่ม ๒๕ ห้องที่ ๙๗ - ๑๑๕ เป็นข้อความจากพระไตรปิฎกเล่ม ๒๕ ปารายนวรรค ห้องที่ ๑๑๖ - ๑๒๐ เป็น ปกิณกคาถา จากพระไตรปิฎกเล่ม ๑๔ - ๑๕ และ ๒๐ ข้อมูลและคำอ่าน - คำแปลของจารึกที่ระเบียงคดรอบองค์พระปฐมเจดีย์ทั้งหมด มีการตีพิมพ์ในหนังสือ จารึกที่องค์พระปฐมเจดีย์ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๘ โดยมีผู้อ่าน ๒ ท่าน ได้แก่ สิริ เพ็ชรไชย ซึ่งในขณะนั้นดำรงตำแหน่งผู้ตรวจราชการกรมการศาสนา อ่านจารึกห้องที่ ๑ - ๖๖ และ เจษฎ์ ปรีชานนท์ อ่านจารึกห้องที่ ๖๗ - ๑๒๐ ส่วนคำแปลนั้นนำมาจากพระไตรปิฎกของกรมการศาสนาและหนังสือของมหามกุฏราชวิทยาลัย

ปกิณกคาถาจากพระไตรปิฎก

พระยานนทบุรี (ทัด)

เจษฎ์ ปรีชานนท์ (พ.ศ. ๒๕๒๘) กำหนดอายุจารึกที่ระเบียงคดรอบองค์พระปฐมเจดีย์ จากข้อความในหนังสือเรื่อง พระปฐมเจดีย์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๘ โดย ท่านเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ ซึ่งระบุว่า "ได้ก่อวิหารไว้สี่ทิศ แล้วชักระเบียงกลมล้อมรอบถึงกันทั้งสี่ด้าน จดจารึกกถาธรรมยกไว้ทุกห้อง" ดังนั้น จึงมีการสันนิษฐานว่า คงเริ่มจารึกอย่างช้าเมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๘ ในสมัยรัชกาลที่ ๔ และมาสำเร็จใน พ.ศ. ๒๔๔๕ สมัยรัชกาลที่ ๕ ดังปรากฏหลักฐานที่พระยาสุนทรบุรีศรีพิไชยสงคราม มีใบบอกไปยังสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ซึ่งในขณะนั้นดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยว่า การซ่อมตัวอักษรที่พระปฐมเจดีย์ใกล้เสร็จสิ้นแล้ว แต่ขอให้ท่านผู้รู้ไปตรวจสอบก่อน เพราะเกรงว่าจะผิดเพี้ยนกับแบบเดิมไปบ้าง สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ จึงอาราธนาพระสาสนโสภณ (อหิงฺสโก อ่อน) วัดราชประดิษฐ์ ไปตรวจสอบ และได้พบว่ามีทั้งที่ชำรุด และที่เกิดจากความผิดพลาดของช่างถึง ๙๕๘ แห่ง พระสาสนโสภณได้เขียนข้อความที่ถูกต้องลงในกระดาษ ทากาวติดไว้เพื่อให้ช่างแก้ไขตามนั้น

เรียบเรียงข้อมูลโดย: พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., ๒๕๕๐, จาก:
๑) เจษฎ์ ปรีชานนท์, "จารึกอักษรขอมย่อที่ฝาผนังพระระเบียงคดทั้ง ๔ ด้านที่องค์พระปฐมเจดีย์," จารึกที่องค์พระปฐมเจดีย์ (กรุงเทพฯ : จุฑารัตน์การพิมพ์, ๒๕๒๘), (๑) - ๒๓๙.
๒) ชินวุฒิ จันโท, การศึกษาวิเคราะห์หลักจริยธรรมที่ปรากฏในจารึกที่องค์พระปฐมเจดีย์ (กรุงเทพฯ : บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๔๗).
๓) พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์, พิมพ์ครั้งที่ ๙ (กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๓).

ภาพถ่ายจารึกจาก : โครงการพัฒนาฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), สำรวจเมื่อ ๒๖ - ๒๘ มิถุนายน ๒๕๕๐