จารึกพระพุทธรูปนิรันตราย

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

อย. 73, อย. 73 จารึกพระพุทธรูปนิรันตราย, หลักที่ 179 จารึกที่ผนังพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ

อักษรที่มีในจารึก

ไทยธนบุรี-รัตนโกสินทร์

ศักราช

พุทธศักราช 2421

ภาษา

ไทย

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 1 ด้าน มี 37 บรรทัด

วัตถุจารึก

หินอ่อนสีขาว

ลักษณะวัตถุ

แผ่นสี่เหลี่ยมผืนผ้า

ขนาดวัตถุ

กว้าง 33 ซม. สูง 73 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “อย. 73 จารึกพระพุทธรูปนิรันตราย”
2) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 1 กำหนดเป็น “หลักที่ 179 จารึกที่ผนังพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ”

ปีที่พบจารึก

ไม่ปรากฏหลักฐาน

สถานที่พบ

วัดนิเวศธรรมประวัติ ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ผู้พบ

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ปัจจุบันอยู่ที่

พระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ ตำบลบ้านเลน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา (สำรวจ 22-24 กุมภาพันธ์ 2565)

พิมพ์เผยแพร่

ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 1 (กรุงเทพฯ : สำนักนายกรัฐมนตรี, 2517), 86-89.

ประวัติ

จารึกหลักนี้ นายประสาร บุญประคอง เป็นผู้อ่าน โดยมีการตีพิมพ์ลงใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 1 ใน พ.ศ. 2517 โดยเรียกว่า “หลักที่ 179 จารึกที่ผนังพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ” วัดนิเวศธรรมประวัติ ตั้งอยู่ตรงข้ามกับพระราชวังบางปะอิน ร. 5 โปรดให้สร้างพระอุโบสถตามแบบโบสถ์คริสต์ ในศิลปะโกธิค (Gothic) ยุคกลางของยุโรป ประตู, หน้าต่างประดับด้วยกระจกสี เหนือประตูพระอุโบสถมีพระบรมรูป ร. 5 ทรงเครื่องต้นทำจากกระจกสีเช่นเดียวกัน วัดแห่งนี้สร้างเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2421 ร. 5 โปรดให้เป็นวัดฝ่ายธรรมยุติกนิกาย

เนื้อหาโดยสังเขป

กล่าวถึงการอัญเชิญพระนิรันตรายประดิษฐานไว้บนหิ้งหน้าเรือนแก้ว ภายในพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ ใน พ.ศ. 2421 (สมัยรัชกาลที่ 5) โดยมีการกล่าวประวัติของพระนิรันตรายอย่างละเอียด กล่าวคือ ใน พ.ศ. 2399 กำนันอินและนายยังพบพระพุทธรูปองค์นี้ที่ชายป่าแขวงเมืองปราจีนบุรี จึงนำเข้าถวายรัชกาลที่ 4 พระองค์ทรงอัญเชิญไปเก็บไว้ที่หอเสถียรธรรมปริตกับพระกริ่งทองคำซึ่งองค์เล็กกว่า แต่เมื่อมีผู้ร้ายลักลอบเข้าไป กลับไม่ถูกขโมยทั้งที่เป็นทองคำและองค์ใหญ่กว่าพระกริ่ง จึงเป็นที่น่าอัศจรรย์อันเป็นมูลเหตุของการพระราชทานนาม “นิรันตราย”(ปราศจากอันตราย) นอกจากนี้ยังมีการหล่อพระพุทธรูปทองคำสวมพระนิรันตรายองค์ดังกล่าวอีกชั้น หนึ่ง และหล่อพระพุทธรูปเงินไว้คู่กัน ต่อมาใน พ.ศ. 2411 รัชกาลที่ 4 โปรดให้หล่อพระพุทธรูปพิมพ์เดียวกับพระนิรันตรายด้วยทองเหลืองแล้วกะไหล่ ด้วยทองคำ 18 องค์ เท่ากับจำนวนปีที่ทรงครองราชสมบัติแล้วดำริว่าจะทรงหล่อปีละ 1 องค์โดยถวายพระนามพระพุทธรูปว่าพระนิรันตรายทั้งสิ้น แต่ยังดำเนินการไม่เสร็จ พระองค์ก็สวรรคต รัชกาลที่ 5 จึงโปรดให้ช่างดำเนินการกะไหล่ทองพระพุทธรูปทั้งหมดจนเสร็จแล้วพระราชทานแด่ วัดฝ่ายธรรมยุติกนิกายตามพระราชประสงค์ของรัชกาลที่ 4

ผู้สร้าง

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) แห่งราชวงศ์จักรี

การกำหนดอายุ

กำหนดจากศักราชที่ปรากฏจารึกว่า “พระพุทธสาสนกาลล่วงแล้ว 2421” คือ พ.ศ. 2421 ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร. 5) แห่งราชวงศ์จักรี (ครองราชย์ พ.ศ. 2411-2453)

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2548, จาก :
1) ชาญวิทย์ เกษตรศิริ, บรรณาธิการ, อยุธยา (กรุงเทพฯ : มูลนิธิโตโยต้าประเทศไทย, 2546).
2) ธีระชัย ธนาเศรษฐ, กรุงศรีอยุธยา (กรุงเทพฯ : ธีรกิจ, 2537).
3) ประสาร บุญประคอง, “หลักที่ 179 จารึกที่ผนังพระอุโบสถวัดนิเวศธรรมประวัติ,” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 6 ตอนที่ 1 : ประมวลจารึกสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ที่พบในภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคกลาง (กรุงเทพฯ : คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี, 2517), 86-89.
4) ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 (กรุงเทพฯ : นานมีบุ๊คส์พับลิเคชั่น, 2546).

ภาพประกอบ

ภาพถ่ายจารึกจาก : โครงการพัฒนาฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), สำรวจเมื่อ 26 เมษายน 2550