พิพิธภัณฑ์สืบสานภูมิปัญญาชาวนาไทย และศูนย์วัฒนธรรมประจำอำเภอห้วยแถลง ตั้งอยู่ภายในวัดประชาคมารามเปิดให้เข้าชมตั้งแต่ปี 2545 ตามความประสงค์ของท่านพระครูวิสุทธิประยุตต์ เจ้าอาวาสวัดประชาคมาราม ที่ต้องการจะอนุรักษ์อาชีพการทำนาไว้ให้คนรุ่นหลังได้รู้จักและสำนึกบุญคุณของชาวนาไทย โดยจุดเริ่มต้นของการเก็บรวบรวมวัตถุสิ่งของที่ใช้จัดแสดงในพิพิธภัณฑ์เกิดจากการจัด “มหกรรมสืบสานภูมิปัญญาชาวนาไทย” ขึ้นเมื่อวันที่ 20- 21 มกราคม 2544 ณ โรงเรียนอนุบาลมณีราษฎร์คณาลัย ซึ่งภายในงานท่านพระครูก็เริ่มขอรับบริจาคอุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ต่างๆที่เกี่ยวกับการทำนาจากชาวบ้าน ซึ่งก็ได้รับความร่วมมือเป็นอย่างดี
 

ดังนั้นในปีเดียวกัน (ปีพ.ศ. 2544) ทางวัดจึงได้สร้างอาคารไม้ชั้นเดียวขึ้นเป็นอาคารจัดแสดงชั่วคราวของพิพิธภัณฑ์ ภายในอาคารมีการจัดแสดงอุปกรณ์ และเครื่องมือต่างๆ ที่ใช้ในการทำนา อาทิเช่น เกวียนที่มีทั้งเกวียนเทียมควาย และเทียมวัว ล้อ คันไถรุ่นต่างๆ สังเกตจากหัวหมูซึ่งมีตั้งแต่หัวหมูที่ทำด้วยไม้และพัฒนาจนไปถึงหัวหมูเหล็ก ไม้ครีบหรือไม้ฟาดข้าว แอกที่ใช้สำหรับวัวหรือควายที่ใช้เทียมเกวียน คราด กระด้งเลี้ยงตัวไหม โดยมีการแบ่งแยกจัดแสดงออกเป็นหมวดหมู่ อีกสิ่งที่น่าสนใจก็คือ ป้ายชื่อที่บ่งบอกความเป็นเจ้าของเดิมของวัตถุสิ่งของชิ้นนั้นๆ ซึ่งทางท่านพระครูให้เหตุผลในการติดป้ายแสดงความเป็นเจ้าของนี้ว่า เป็นการให้เกียรติและแสดงความขอบคุณเจ้าของเดิมที่มอบวัตถุชิ้นนั้นให้กับทางพิพิธภัณฑ์ ซึ่งสิ่งนี้ก็เป็นเสน่ห์เล็กๆ น้อยๆ ของพิพิธภัณฑ์ที่ใส่ใจความรู้สึกของผู้บริจาคสิ่งของให้ อีกทั้งยังทำให้คนเข้าชมพิพิธภัณฑ์ได้รู้จักความเป็นมาอย่างคร่าวของวัตถุชิ้นนั้นด้วย
 

นอกจากนี้ยังมีวัตถุสิ่งของที่เป็นอุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ในชีวิตประจำวันของชาวบ้านอีกจำนวนหนึ่งที่ถูกเก็บรักษาไว้บนชั้น 2 ของอาคารกุฏิสงฆ์เดิม ใช้เป็นที่เก็บถังตวงข้าวขนาดต่างๆ ไม้วีที่ใช้พัดข้าวเมล็ดลีบออกจากข้าวเมล็ดดี กระบุง ตะกร้า กระจาด หม้อดินเผา โบมส่ายข้าว เครื่องมือดักสัตว์ อุปกรณ์การทอผ้า ฯลฯ และอีกส่วนหนึ่งถูกเก็บรักษาไว้ที่กุฏิของท่านเจ้าอาวาส ซึ่งส่วนใหญ่เป็นเครื่องทองเหลือง และผ้าทอต่างๆ
 

เนื่องจากพิพิธภัณฑ์มีวัตถุสิ่งของในการจัดแสดงเป็นจำนวนมาก ประกอบกับพื้นที่ในการจัดแสดงที่มีอยู่ไม่สามารถรองรับได้ จึงทำให้ท่านพระครูวิสุทธิประยุตต์ เจ้าอาวาสวัดริเริ่มโครงการก่อสร้างพิพิธภัณฑ์สืบสานภูมิปัญญาชาวนาไทย และศูนย์วัฒนธรรมประจำอ.ห้วยแถลง ที่เป็นอาคารแสดงถาวรขึ้น ได้เริ่มดำเนินการตั้งแต่เมื่อวันที่ 20 สิงหาคม 2548 เป็นต้นมา ปัจจุบันอยู่ในระหว่างการดำเนินการก่อสร้าง อาคารหลังใหม่นี้ออกแบบและควบคุมการก่อสร้างโดยท่านเจ้าอาวาส งบประมาณในการสร้างเป็นของทางวัดและเงินบริจาคจากคนในชุมชน โดยจะนำเสนอเรื่องราวการทำนาของชาวนาในสมัยโบราณ และวิถีชีวิตชาวบ้านของผู้คนในชุมชน
 

ถึงแม้ปัจจุบันนี้อาคารจัดแสดงหลังใหม่จะยังไม่เสร็จเรียบร้อย แต่คนที่สนใจอยากจะเรียนรู้วิถีชีวิตของชาวนาก็ยังคงไปเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์ได้ตลอดเวลา ติดต่อขอเข้าชมล่วงหน้าได้ที่วัดประชาคมาราม 
 

 ข้อมูลจาก: สำรวจภาคสนามวันที่ 18 ตุลาคม 2550