โคราชหรือจังหวัดนครราชสีมา   ด้วยทำเลที่ตั้งอยู่ใกล้กับกรุงเทพฯ  จากการคมนาคมสะดวกรวดเร็ว  ความเปลี่ยนแปลงของเมืองและวิถีชีวิตทางวัฒนธรรมของผู้คนจึงเปลี่ยนแปลงและนับวันยิ่งจะถูกกลืนไปกับกระแสนิยมของส่วนกลางอย่างรวดเร็ว   โคราชเป็นที่อาศัยของผู้คนในแต่ละยุคในแต่ละช่วงเวลา   เท่าที่มีหลักฐานสามารถย้อนไปได้ถึง  4000 ปี   น้ำเสียงของภาษาถิ่น  เสียงเพลงโคราช  เสียงเหล่านี้ยังมีให้ได้ยิน  เสียงเหล่านี้จะดังขึ้นในความคิดของเราถ้าได้ไปเยี่ยมชมสำนักศิลปะและวัฒนธรรม   มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา

จากถนนด้านหน้ามหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา   อาคารไม้เป็นเรือนแถวขนาดใหญ่มองเห็นระเบียงทั้งชั้นบนและชั้นล่าง   จะมองเห็นตัวหนังสือขนาดใหญ่เขียนว่า   สำนักศิลปะและวัฒนธรรม  การจัดแสดงชั้นล่างเป็นห้องเมืองนครราชสีมา  แสดงเรื่องราวทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี   ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์  ได้แก่   สมัยทวารวดี  สมัยลพบุรี  สมัยอยุธยา  และสมัยรัตนโกสินทร์

ส่วนชั้นบนแบ่งเป็น  5  ห้อง   ได้แก่   ห้องจริยธรรม  ห้องพุทธศาสตร์  ห้องดนตรีและศิลปกรรม  ห้องประวัติมหาวิทยาลัย   ห้องเพลงโคราช   นอกจากนี้ยังมีบ้านโคราชเป็นเรือนไทยหลังเล็กตั้งอยู่บริเวณด้านหน้าอาคาร   จัดแสดงเครื่องใช้เครื่องจักสานในครัวเรือนสมัยก่อน

ผู้นำชมคือ  อาจารย์สุชาติ  พิมพ์พันธ์   รองผู้อำนวยการฝ่ายหอวัฒนธรรมและหอศิลป์  อาจารย์บอกว่าบริเวณชั้นล่าง  ผู้เข้าชมจะได้เห็นภาพรวมของเมืองนครราชสีมา  การนำเสนอแบ่งออกเป็นยุคก่อนประวัติศาสตร์  มีการพบภาพเขียนสีเขาจันทน์งาม   แหล่งโบราณคดีบ้านปราสาท  โนนอุโลก  โนนวัด   วัตถุโบราณที่จัดแสดง  บางส่วนจำลองขึ้นมา  บางส่วนเป็นของจริงที่มีชาวบ้านบริจาคให้มา    อย่างโครงกระดูกที่นอนอยู่    ซึ่งดูแล้วเหมือนจริงมาก  อาจารย์สุชาติบอกว่าอันนี้จำลอง    หรืออย่างธรรมจักรศิลาในยุคทวารดี  อันนี้ก็ทำจำลองจากของจริงที่วัดธรรมจักรเสมาราม  อำเภอสูงเนิน   

ส่วนที่มีเศียรพระพุทธรูป  และบรรดาหินแกะสลักตามแบบฮินดูเป็นศิลปะสมัยลพบุรี   ส่วนศิลปะสมัยอยุธยาคือหน้าบันทำด้วยไม้แกะสลัก  ได้มาจากโบสถ์เก่าของวัดบูรพา    ห้องชั้นในสุดเป็นเรื่องราวโคราชในยุครัตนโกสินทร์   ด้านหน้ามีรูปจำลองอนุสาวรีย์ท่านท้าวสุรนารีหรือคุณหญิงโม   ถัดไปเป็นซุ้มประตูเมืองจำลอง  ภายในห้องนี้มีสิ่งของที่น่าสนใจหลายอย่าง  อาทิ  หม้อข้าวสมัยก่อน  ภาชนะรูปสัตว์ใช้เก็บยา   ผ้าไหมหางกระรอก   ข้าวของเครื่องใช้ในสมัยก่อน  หนึ่งในนั้นมีรูปคุณยายยี่สุ่นที่ลูกหลานได้นำข้าวของเครื่องใช้ของคุณยายมาบริจาคไว้ที่นี่ด้วย

ถ้ากล่าวถึงวัฒนธรรมพื้นบ้านที่โดดเด่นและยังดำเนินมาจนถึงปัจจุบันของเมืองโคราช   สิ่งที่ต้องเอ่ยถึงคือ  เพลงโคราช   บริเวณชั้นบนของห้องใหญ่ริมสุดทำเป็นชมรมเพลงโคราช   ตรงส่วนนี้จัดให้เป็นสถานที่ของครูเพลง  หมอเพลงหรือผู้ที่เกี่ยวข้องจะได้มานัดพบกันพูดคุยกันถึงเรื่องต่างๆ  ตรงส่วนนี้ยังมีรูปปั้นชายหญิงเป็นจำนวนมาก   รูปปั้นแต่ละตัวสวมชุดพื้นเมืองพร้อมกับอยู่ในท่ารำในแต่ละท่าที่ใช้ประกอบการเล่นเพลงโคราช    โดยแต่ละท่าจะมีตัวหนังสือเขียนบอกไว้   ใกล้กันเราจะเห็นภาพถ่ายของครูเพลงและหมอเพลงที่ถ่ายรูปร่วมกัน   ปัจจุบันเราจะได้ชมการขับร้องและการเล่นเพลงโคราชอยู่ที่งานบุญ   งานเทศกาลประจำปี    ที่มีเป็นประจำก็ที่อนุสาวรีย์ย่าโม   ในโอกาสที่มีคนไปบนบานและได้ในสิ่งที่ตนต้องการ  การแก้บนมักจะจ้างเพลงโคราชมาเล่น    นอกจากนี้การบนบานตามวัดต่างๆ ในโคราชก็มักจะนิยมแก้บนด้วยเพลงโคราชเช่นกัน    เพลงโคราชมีอยู่ด้วยกันหลายคณะ  การว่าจ้างขึ้นกับว่าจะต้องการผู้เล่นกี่คู่    โดยส่วนใหญ่แต่ละคณะจะมีสำนักงานอยู่ในซอยเล็กๆ ของตัวเมือง  

ลักษณะเฉพาะของเพลงโคราช  อยู่ที่การไม่มีเครื่องดนตรีประกอบจังหวะ   ความไพเราะอยู่ที่น้ำเสียงประกอบกับฉันทลักษณ์ของถ้อยคำสัมผัส    ความสวยงามอยู่ที่การร่ายรำ   ผู้เล่นจะมีลูกรับลูกส่งกัน   เนื้อหาของเพลงมีหลากหลายมีทั้งการเกี้ยวพาราสี  วิถีชีวิต  ข้อคิดและธรรมมะ   ถ้าเป็นการเล่นถวายย่าโมจะเน้นที่การสดุดีวีรกรรมของย่าโม

ภายในห้องเพลงโคราชมีตู้เพลงอยู่อันหนึ่ง   ขณะที่อาจารย์สุชาติพาเดินนำชมไปในห้อง เรามาหยุดยืนหน้าตู้เพลงพร้อมกับคิดว่าเครื่องยังทำงานได้หรือเปล่า   จึงได้ลองหยอดเหรียญแล้วกดให้เครื่องเริ่มเล่นเพลง   แล้วบทเพลงโคราชก็ดังกังวานขึ้นอย่างแจ่มชัด   บทเพลงอันเต็มเปี่ยมด้วยกลิ่นไอของท้องถิ่นได้สร้างชีวิตชีวาให้กับห้องเพลงโคราชนี้ได้อย่างประหลาด

กิจกรรมต่างๆ ของที่นี่มีมากมาย อาทิ การจัดนิทรรศการ  การเข้าค่ายปฏิบัติธรรม  การตั้งวงโปงลางของนักศึกษาซึ่งได้รับความนิยมมาก   วงนี้จะเล่นในงานของมหาวิทยาลัย  บางครั้งกระทรวงวัฒนธรรมจะเชิญไปแสดงถึงต่างประเทศ  ที่เคยไปคือยูเครน  เวเนซูเอลา  มาเลเซีย  

ที่นี่ยังมีส่วนในการทำวิจัยและการติดตามการค้นพบแหล่งโบราณคดีแห่งใหม่ที่บ้านโนนวัด  อำเภอโนนสูง   ปัจจุบันมีการค้นพบโครงกระดูกมนุษย์พร้อมกับวัตถุสิ่งของอื่นเป็นจำนวนมาก    เท่าที่เจอแล้วมากกว่า  500  โครงกระดูก   คาดกันว่ามีอายุประมาณ 4500  ปี  ทีมขุดค้นมีทั้งของกรมศิลปากรและทีมวิจัยของต่างประเทศ   ทางมหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมาได้ประสานงานกับชุมชน  อบต.  ทางอำเภอ  ผู้ใหญ่บ้าน  กำนัน  โดยต้องการให้ที่นี่เป็นศูนย์การเรียนรู้   มีหลักสูตรท้องถิ่นที่เป็นบริบทของชุมชน   เป็นเรื่องราวของวิถีชีวิตของบรรพบุรุษที่เคยอยู่ตรงนั้น    ทางชุมชนเองก็มีความกระตือรือร้น  มีการร่วมมือกันทั้งจากทางวัดและชาวบ้าน  มีการทอดผ้าป่าเพื่อระดมทุนไปซื้อที่ดินใกล้กับหลุมขุดเพื่อจะสร้างเป็นตัวอาคารเพื่อทำศูนย์เรียนรู้และนิทรรศการที่เป็นของชุมชนเอง

การได้มาทำความรู้จักกับหอศิลปะและวัฒนธรรมของมหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา   พบว่าการเรียนรู้นั้นสามารถขยายออกไปได้อย่างไม่มีข้อจำกัด   ทั้งเรี่องของกาลเวลาที่เราได้รู้ว่าเมืองโคราชมีหลักฐานทางโบราณคดีย้อนไปได้ถึง  4000  ปี ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์    อีกทั้งสถาบันการศึกษาแห่งนี้ยังได้ขยายองค์ความรู้  ด้วยการส่งเสริมและเปิดโอกาสให้คนในชุมชนได้เข้ามามีส่วนร่วมในสิ่งที่ค้นพบ   ที่ในอนาคตจะเป็นประวัติศาสตร์หน้าใหม่ให้เด็กๆและเยาวชนได้สืบทอดเรียนรู้กันต่อไป

 

---

สาวิตรี   ตลับแป้น / ผู้เขียน / ถ่ายภาพ

ข้อมูลจาก :  สำรวจภาคสนามเมื่อวันที่   9   เดือนธันวาคม  พ.ศ. 2551

 

คลิกดูข้อมูลเพิ่มเติม http://www.koratcultural.com/thai/index-frame.html