พิพิธภัณฑ์สุวรรณหอคำ ก่อตั้งโดยพระอาจารย์มนตรี ธมมเมธี เจ้าอาวาสวัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรีฯ พระเกจิอาจารย์ชื่อดังของจังหวัดแพร่ และเป็นพระนักพัฒนาที่สำคัญรูปหนึ่ง พิพิธภัณฑ์สุวรณหอคำ สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2528 เป็นการก่อสร้างตามแบบของศิลปกรรมล้านนา ทรงกาแล นำเอาไม้บ้านเรือนเก่า ซึ่งเป็นไม้สักทองที่ผ่านการปลูกสร้างบ้านมาแล้วไม่ต่ำกว่า 5 ปี โดยได้รับการอนุเคราะห์ช่วยเหลือบริจาคซื้อเรือนเก่าในเขต อ.เด่นชัย อ.สอง จ.แพร่ จำนวน 14 หลัง จำนวนเสา 101 ต้น  สำหรับปัจจัยที่ใช้ในการก่อสร้าง  ทางวัดได้รับการช่วยเหลือจากบรรดาลูกศิษยของวัด ทั้งพ่อค้า ประชาชน ข้าราชการ และภาคเอกชนทั่วไปทั้งในจังหวัดแพร่และที่อื่น ๆ  
 

วัตถุประสงค์ในการก่อตั้ง "พิพิธภัณฑ์สุวรรณหอคำ" เพื่อเป็นการอนุรักษ์ภาพเก่าของเจ้าผู้ครองนครเมืองแพร่ และเจ้าเมืองฝ่ายเหนือ  เพื่อให้อนุชนรุ่นหลังได้ระลึกถึงคุณความดีของบรรพบุรุษและจะได้เป็นเครื่องเตือนใจความรักหวงแหนแผ่นดินไทย  เพื่อเป็นการอนุรักษ์ศิลปล้านนาไทยและวัฒนธรรมท้องถิ่นที่มีมาแต่โบราณ เป็นการอนุรักษ์ดนตรีไทยภาคกลาง ดนตรีล้านนา และส่งเสริมกระตุ้นเตือนให้เยาวชนสนใจศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่น อันเป็นเอกลักษณ์และมรดกอันล้ำค่าประจำชาติมากยิ่งขึ้น 
 

พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ใช้เป็นสถานที่รวบรวมและตั้งแสดงโบราณวัตถุของล้านนาไทย ทั้งของจังหวัดแพร่และจังหวัดในภาคเหนือ อาทิ รูปภาพเจ้านายฝ่ายเหนือ วัตถุโบราณ เครื่องศาสตราวุธ ฉลองพระองค์ของเจ้านายฝ่ายเหนือ คัมภีร์กฎหมายมังรายศาสตร์ ซึ่งเป็นกฎหมายฉบับแรกของเมืองแพร่อันว่าด้วยการปกครองและการพิจารณาคดีความต่าง ๆ  นอกจากนี้ ยังมีกลุ่มพระพุทธรูปทองคำ พระพุทธรูปปางต่าง ๆ ซึ่งได้รับบริจาคจากประชาชนจังหวัดน่านและจังหวัดใกล้เคียง ซึ่งงานพุทธศิลป์เหล่านี้ เป็นศิลปะแบบเชียงแสนผสมกับแบบสุโขทัย เครื่องเขินสมัยต่างๆ ได้รับการบริจาคจากประชาชนศรัทธาทั่วสารทิศ และเครื่องดนตรีที่เป็นของโบราณแบบล้านนาและภาคกลาง เป็นต้น  

 

ข้อมูลจาก:

1. "พิพิธภัณฑ์วัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรีฯ  ศูนย์วัฒนธรรมท้องถิ่น "เวียงโกศัย""  จากหนังสือ  อัตโนประวัติ พระครูบามนตรี ธมมเมธี  (บุญมี) และประวัติวัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรีฯ, 2546.

2. การสำรวจภาคสนาม วันที่ 18-21 เมษายน 2547