พิพิธภัณฑ์ปานถนอม
พิพิธภัณฑ์ปานถนอมก่อตั้งโดยอาจารย์ถนอม คงยิ้มละมัย ผู้มีเชื้อสายไทยทรงดำหรือลาวโซ่ง อดีตครูโรงเรียนอำเภอเขาย้อย โดยแบ่งพื้นที่ส่วนหนึ่งในบริเวณบ้านของตนเองจัดทำเป็นพิพิธภัณฑ์ที่บอกเล่าวัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อ มรดกภูมิปัญญาของบรรพบุรษชาวไทยทรงดำ หรือเรียกกันในอีกหลายชื่อว่า ไทยดำ ไทดำ โซ่ง ลาวโซ่ง เป็นต้น ภายในพิพิธภัณฑ์มีวัตถุเครื่องใช้ของคนไทยทรงดำที่อาจารย์เก็บสะสมไว้และบางส่วนสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ อาทิ เครื่องจักสานจำพวกเครื่องมือหาปลา กระบุง ตะกร้า ซึ่งติดป้ายชื่อเรียกในภาษาไทยทรงดำ ผ้าซิ่นลายแตงโมที่เป็นเอกลักษณ์ เสื้อฮี ปานเผือน(สำรับอาหาร) หมอนที่มีลวดลายในแบบไทยทรงดำ เครื่องประดับ เครื่องเงิน ข้าวของเครื่องใช้ในพิธีกรรมต่างๆ นอกจากนี้อาจารย์ถนอม ยังรวมตัวกับชาวบ้านในชุมชนจัดกิจกรรมต่างๆ เพื่อส่งเสริมให้เยาวชนได้เรียนรู้ประเพณีวิถีวัฒนธรรมของไทยทรงดำที่สืบต่อและเรียนรู้ประเพณีที่ดีงามของชุมชนเอาไว้
โดย:
วันที่: 10 กุมภาพันธ์ 2555
โดย:
วันที่: 10 กุมภาพันธ์ 2555
แนะนำพิพิธภัณฑ์โดยทีมงานและสมาชิก
รีวิวของพิพิธภัณฑ์ปานถนอม
ทางเข้าพิพิธภัณฑ์ประดับด้วยธงผ้าฝ้ายสีต่างๆ ย้อมสีแบบที่ชาวโซ่งชอบใช้ เป็นธงนำให้สะดุดตา รั้วหน้าบ้านเขียนเอาไว้ว่า บ้านวงศ์ยิ้มละมัย ซุ้มทางเข้าเป็นซุ้มหลังคามุงแฝก สูงประมาณ 3-4 เมตร อาคารพิพิธภัณฑ์เป็นอาคารโล่ง หลังคามุงกระเบื้อง มีจั่วขอแบบโซ่ง การจัดแสดงแบ่งออกเป็น 7 ส่วน ดังนี้
ส่วนที่ 1 เป็นส่วนที่วางอยู่กับพื้น กล่าวถึงเรื่องของการเลี้ยงเด็ก เปลเด็ก และเครื่องเล่นของเด็กแบบโซ่ง นอกจากนี้ยังมีหุ่นจำลองผู้ชาย-ผู้หญิง-เด็กชาย-เด็กหญิง แต่งกายแบบโซ่ง ผู้หญิงทั้งเด็กและผู้ใหญ่นั้นนุ่งผ้าถุงลายแตงโม แต่งตัวด้วยผ้าฝ้ายสีดำ และสีทึบ
ส่วนที่ 2 ริมผนังของอาคาร เป็นส่วนจัดแสดงเกี่ยวกับเครื่องใช้ในบ้าน กระติ๊บใส่ข้าวทั้งที่ทำจากไม้ไผ่และท่อนไม้ที่แกะเป็นรูปทรงกระติ๊บใส่ข้าว “โบมส่ายข้าว” หรือ ถาดไม้สำหรับคนข้าวเหนียว กะเหล็บ เล็กใหญ่สำหรับใส่ของ ฟักมีดพกของผู้ชาย ตะเกียงน้ำมัน ครก
ส่วนที่ 3 กล่าวถึง การทำบุญถึงบรรพบุรุษ หรือที่เรียกว่า การเสนเรือน การจัดสำรับอาหารสำหรับประกอบพิธีกรรม ที่เรียกว่า ปานเผือน ซึ่งแยกเป็น ปานเผือนผู้ใหญ่ กับปานเผือนผู้น้อย สำรับการเสนเรือนหรือการทำบุญให้บรรพบุรุษ ที่เรียกว่า การเสนเรือน ก็มีทั้งเสนผู้น้อย และเสนผู้ใหญ่ และอีกพิธี คือการทำขวัญ การจัดสำรับสำหรับการทำขวัญ เรียกว่า ปานขวัญ อาหารที่ใช้ในการประกอบพิธีก็มีไก่ต้ม ผลไม้ ขนม และอาหารแบบชาวโซ่ง เช่นแกงหน่อไม้ส้มดองกับหมูหรือไก่ ก็ต้องมีในสำรับนั้นด้วย
ส่วนที่ 4 กล่าวถึง เป็นเวทีสำหรับการแสดงเกี่ยวกับประเพณีและวัฒนธรรมของชาวโซ่ง
ส่วนที่ 5 กล่าวถึงงานหัตถกรรมงานฝีมือของชาวโซ่ง ประเภทหมอนขวาน หมอนสามเหลี่ยม เบาะรองนั่ง ผ้าปัก ลายต่างๆ มุ้งสีดำที่มีลวดลายแบบงานฝีมือ เครื่องจักสาน ย่าม หมวกงอบ ฝักด้ามมีด
ส่วนที่ 6 กล่าวถึง อุปกรณ์และวัสดุที่ใช้ในงานพิธีต่างๆ และการละเล่นของเด็กๆ ขมุกสำหรับเก็บผ้า และข้าวของมีค่าของชาวไทยโซ่ง ส่วนใหญ่ขมุกนี้จะเก็บไว้ในห้องผีเรือน หรือห้องนอนใหญ่ของบ้านชาวโซ่ง โดยทั่วไปแล้ว บ้านของชาวโซ่ง จะมีห้องเพียงห้องเดียวเท่านั้น ส่วนใหญ่บริเวณที่นอนก็จะกระจายออกไป อย่างผู้หญิงก็จะมีส่วนที่ใกล้กับครัว แต่แยกส่วนออกมาเป็นที่นอน ลูกผู้ชายก็จะนอนห่างออกมาหรือนอนกลางบ้าน โดยผูกมุ้งเรียงกันไป ส่วนห้องนอนที่มีอยู่นั้น จะเป็นห้องผีเรือน 1 ห้อง ส่วนถ้าบ้านไหนมีอีกห้องก็จะเป็นห้องของพ่อแม่หรือเจ้าของเรือน
ส่วนที่ 7 เป็นส่วนที่เกี่ยวกับพิธีศพ ข้าวของเครื่องใช้ในงานศพ รูปภาพของการประดับตกแต่ง หอให้กับผู้ตายเพื่อส่งไปเมืองแถง ซึ่งเป็นเมืองเดิมบ้านเกิด ถิ่นของชาวโซ่ง นอกจากนี้ที่เมืองเขาย้อยยังมีความเชื่อว่า เป็นเมือง 5 ไห คือ ในดินแดนของเขาย้อย จะมีความอุดมสมบูรณ์ ไหที่ 1 คือ เกลือ ไหที่ 2 คือ หน้อส้ม (หน่อไม้ดอง) ไหที่ 3 คือ ไหปลาร้า ไหที่ 4 คือ ไหมะขามเปียก ส่วนใหสุดท้ายคือ ไหเงิน ไหทั้ง 4 ใบแรกนั้น ใช้ในการประกอบอาหารทั้งอาหารทานเองและอาหารที่ใช้ในพิธีกรรมต่างๆ ของชาวโซ่ง ส่วนไหที่ 5 เนื่องจากว่าตั้งแต่อดีตมาชาวโซ่งโดนกวาดต้อนมาจากเมืองลาวบ้านช่องก็ไม่มีที่เก็บให้มิดชิดใดๆ เมื่อไม่มีที่เก็บทรัพย์สมบัติของตนเอง จึงต้องเอาเงินที่หามาได้ใส่ไหแล้วฝังดินเอาไว้
อาจารย์ถนอมเล่าให้ฟังว่า อาจารย์ทำพิพิธภัณฑ์ด้วยความรัก อยากสืบสานความเป็นชาวโซ่งให้ลูกหลานและคนที่สนใจได้เรียนรู้ แต่ด้วยเป็นพิพิธภัณฑ์ส่วนตัวก็ต้องพยายามหาวิธีการต่างๆ เพื่อให้พิพิธภัณฑ์ของตนเองอยู่รอดให้ได้ โดยมีการรวมตัวกันของกลุ่มหญิงโซ่งที่อาจารย์รู้จักเป็นอย่างดี จัดการแสดงโดยมีเด็กๆในหมู่บ้านเข้ามาร่วมด้วย เมื่อมีใครมาเชิญให้ไปแสดงหรือเผยแพร่ความรู้ก็ยินดี
ข้อมูลจาก: การสำรวจวันที่ 21 พฤศจิกายน 2552
แนะนำพิพิธภัณฑ์โดยสื่อออนไลน์
แนะนำพิพิธภัณฑ์โดยบล็อก
แนะนำพิพิธภัณฑ์โดยสารานุกรมไทย
วิถีชีวิตท้องถิ่นและภูมิปัญญา ชาติพันธุ์วิทยา ไทดำ ไทยดำ โซ่ง
พิพิธภัณฑ์วิถีชาวนา วัดชะอำคีรี
จ. เพชรบุรี
พิพิธภัณฑ์ใต้แม่น้ำเพชรบุรี
จ. เพชรบุรี
ศูนย์ศิลปะ วัฒนธรรมไทยทรงดำ โรงเรียนเขาย้อยวิทยา
จ. เพชรบุรี