พิพิธภัณฑ์ไทยพวน บ้านทราย ตั้งอยู่ภายในวัดบ้านทราย อ.บ้านหมี่ ลพบุรี โดยใช้พื้นที่ชั้นล่างของศาลาใหญ่วัดบ้านทรายเป็นสถานที่จัดแสดง พิพิธภัณฑ์ริเริ่มโดยสภาวัฒนธรรมตำบลบ้านทราย ที่ก่อตั้งศูนย์บูรณาการวัฒนธรรมไทย สายใยชุมชน ตามนโยบายของกระทรวงวัฒนธรรม เพื่อเป็นแหล่งสืบค้นข้อมูลด้านวัฒนธรรม แลกเปลี่ยนเรียนรู้ เผยแพร่วัฒนธรรมและวิถีชีวิต และเป็นแหล่งการเรียนรู้ของชุมชนและเยาวชนในการอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่น ส่วนหนึ่งของศูนย์ฯ ดังกล่าวคือการจัดทำ “พิพิธภัณฑ์ไทยพวนบ้านทราย” มีอาจารย์สมคิด จูมทอง อดีตอาจารย์จากโรงเรียนบ้านทราย เป็นประธานและหัวเรือหลักในการจัดทำ โดยริ่มต้นจากการรับบริจาคสิ่งของมีค่าเก่าๆ   ทั้งข้าวของเครื่องใช้ ของโบราณจากคนในชุมชน เพื่อจัดแสดง เรื่องราวประวัติความเป็นมา ชาติกำเนิด วิถีชีวิตความเป็นอยู่ และภูมิปัญญาในการดำรงชีวิตของชาวไทยพวนบ้านทราย  ในอดีตบรรพบุรุษคนไทยพวนตำบลบ้านทราย มีถิ่นฐานเดิมอยู่ที่เมืองเชียงขวาง ประเทศลาว ต่อมาได้อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่ในประเทศไทยเมื่อราว 200 ปีมาแล้ว และถือได้ว่าอำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรีมีชาวไทยพวนอาศัยอยู่มากที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศ ภายในพิพิธภัณฑ์จัดแสดงสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ ที่เป็นสิ่งบ่งบอกถึงวัฒนธรรมของชาวไทยพวนบ้านทราย อาทิเช่น เครื่องปั้นดินเผาที่ใช้ในครัวเรือน  การจำลองกวงเฮือน(ห้องนอน)  การทำผ้าทอมัดหมี่  เรือโบราณ นางกวัก  ตู้โชว์จัดแสดงเครื่องแต่งกายของชาวไทยพวน  นอกจากนี้ยังมีการจัดแสดงวัตถุสิ่งของเครื่องมือเครื่องใช้ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ จากแหล่งโบราณคดีวัดจันเสน  และแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง ซึ่งที่บ้านเชียงนี้ชาวพวนบ้านทรายถือว่าเป็นพี่น้องชาวพวนด้วยกัน