ภาพปริศนาธรรมจากสมุดภาพวัดพระรูป ภาพที่ 23 นี้แบ่งเป็น 2 ท่อน บนและล่าง ท่อนบนด้านซ้ายมีราชสีห์สีแดงประกอบด้วยลวดลายเป็นวง ๆ สวยงามที่ลำตัว กำลังยืนมองไปที่กลางภาพ (บน) ที่มีภาพร่างคนเปลีอยกายผิวขาวซีด พุงป่องเล็กน้อย ลักษณาการน่าจะเป็นศพหรือคนที่ตายไปแล้ว ส่วนทางขวาของภาพ (บน) มีชายคนหนึ่งผิวสีเหลือง ผมสีดำยาว สวมกระบังหน้าสีแดง ไม่สวมเสื้อ ที่แผงอก ต้นแขน และข้อมือสวมเครื่องประดับเป็นริ้วเส้น นุ่งโจงกระเบนยาวลายดอกเหลี่ยม ๆ สีแดง-ดำ-ขาว ชายผ้าลายริ้วสีดำ-ขาว กำลังยืนมองไปที่ศพ เอามือทาบอกเป็นเหมือนตกใจ

               ท่อนล่างด้านซ้ายเป็นภาพศาลาหรือเรือนขนาดเล็ก บนหลังคาเป็นภาพเส้นริ้ว ๆ สีแดงเหมือนเปลวเพลิง 3 เปลว ด้านขวาของภาพ (ล่าง) มีชายผู้หนึ่ง ผมดำยาว ผิวขาว สวมเครื่องประดับเป็นริ้วเส้นที่แผงอก ต้นแขน และข้อมือ ไม่สวมเสื้อ นุ่งโจงกระเบนยาวลายสีดำ ขาว และแดง ชายผู้นี้ยืนชี้มือไปยังศาลาเพลิงนั้น
              

ภาพปริศนาธรรม ภาพที่ 23


คำอ่านตามรูปอักษร[1]

ในหนังสือ สมุดข่อย[2] ได้อธิบายภาพปริศนาธรรมภาพนี้ไว้ว่า
“โยคาวจรพิจารณาถึงนิพพิทาญาณ ก็หน่ายในท้องแม่ โยคาวจรกลัวอคคีราคะคือราชสีห์ เข้าท้องแม่ฉิบหาย ดุจดังราคตัณหาแล
โยคาวจร พิจจารณาถึงนิพพิทาญาณ เห็นโทษแห่งเรือนไฟ คืออาตมาภาวนี้”

คำอ่าน
โยคาวจร พิจฺจารณาถึงฺนิพฺพิทาญาณก็หฺน่ายฺในโทงฺแม่ โยคาวจร
กฺลัวอคฺคีราค คือฺราชสีห เข้าโทงฺแม่ฉิบฺหายฺ ฑุจฺจ
ราคตณฺหาแล
โยคาวจร พิจฺจารณาถึงฺนิพฺพิทาญาณเหนฺโทษฺแห่งฺ
เรือฺนไฟ คือฺอาตฺมาภาวนี้แล
โยคาวจร

คำปริวรรต
โยคาวจร พิจารณาถึงนิพพิทาญาณ ก็หน่ายในท้องแม่ โยคาวจร
กลัวอัคคีราคะ คือราชสีห์ เข้าท้องแม่ฉิบหาย ดุจ
ราคะตัณหาแล
โยคาวจร พิจารณาถึงนิพพิทาญาณเห็นโทษแห่ง
เรือนไฟ คืออาตมาภาวนี้แล
โยคาวจร

คำอธิบายเพิ่มเติม
ข้อความในภาพนี้มีการกล่าวถึง “นิพพิทาญาณ” เป็นสำคัญ นิพพิทาญาณ คือ ญาณที่พิจารณารูปนามโดยอาการเบื่อหน่าย เหมือนโยคาวจรที่พิจารณาเห็นสังขารทั้งปวงเต็มไปด้วยโทษอย่างในภาพปริศนาธรรมนี้น่าจะแทนด้วยภาพของซากศพ จิตก็จะเกิดความเบื่อหน่าย ไม่อยากได้รูปได้นามไม่อยากกลับมาเกิดอีก ไม่รักใคร่อาลัยอาวรณ์ในโลกสันนิวาสนี้อีกต่อไป อุปมาได้เหมือนสิ่งเหล่านี้ คือ
- เหมือนนกที่ถูกจับมาขังไว้ในกรงอันสวยงามมีค่า นกนั้นก็ไม่ปราถนาอยู่ มุ่งหน้าหาหนทางหนีออก
- เหมือนพระยาหงส์ทองยินดีอยู่ในสระทั้ง ๗ เชิงเขาจิตรกูฏ ไม่ยินดีในหลุมน้ำโสโครกใกล้บ้านคนจัณฑาล
- เหมือนพระยาราชสีห์ ไม่ยินดีให้ถูกจับขังไว้ในกรงทองคำ ยินดีแต่การอยู่ในป่าหิมพานต์กว้าง
- เหมือนพระยาช้างตระกูลฉัททันต์ ไม่ยินดีอยู่กลางเมือง ยินดีอยู่แต่ในป่าหิมพานต์ใกล้สระน้ำ[3]

หมายเหตุ

เกี่ยวกับสมุดภาพวัดพระรูป จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 2
สมุดภาพปริศนาธรรมของวัดพระรูปเล่มนี้ เป็นสมุดไทยขาว อักษรขอม เขียนด้วยหมึกสีดำ ข้อความเป็นภาษาบาลีและภาษาไทย  ขนาด ยาว 41.4 เซนติเมตร กว้าง 14.8 เซนติเมตร หนา 4.7 เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่วัดพระรูป อำเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี
สมุดภาพเล่มนี้มีจำนวน 76 หน้า เขียนเป็นภาพปริศนาธรรมจำนวน 38 ภาพ โดยภาพ 1 ภาพเขียนบนหน้า 2 หน้า   ในการเขียนไม่ลงสีพื้น ภาพจึงมีความสวยงามเรียบง่ายแบบฝีมือช่างพื้นบ้าน ไม่มีการระบุชื่อผู้เขียน จึงไม่ทราบรายละเอียดของผู้เขียนและอายุของสมุดภาพเล่มนี้ แม้จะพบว่าลักษณะกลวิธีการเขียนหลายอย่างมีลักษณะคล้ายภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา เช่น นิยมใช้สีสดสว่าง รูปแบบการเขียนภาพคลื่นกระแสน้ำมีความคล้ายคลึงกับที่พบในสมุดภาพฉบับวัดลาด จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 1 และสมุดภาพฉบับวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี เล่มที่ 1 อีกทั้งในส่วนของภาษาก็มีภาษาเก่าปะปนอยู่มาก เช่น คำว่า สลุด (หมายถึง หล่ม) มีเมียเยียชู้ สเภา (หมายถึง สำเภา) เป็นต้น แต่ท่านผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องของภาษาโบราณก็ยังเห็นว่าทั้งเทคนิคการเขียนภาพและความเก่าของภาษาดังกล่าวมานั้นยังมิใช่หลักฐานที่จะมีน้ำหนักพอที่จะกำหนดสมัยของสมุดภาพเล่มนี้ได้
 

ผู้เขียน : นวพรรณ ภัทรมูล

คำสำคัญ : ปริศนาธรรม สมุดภาพ วัดพระรูป สมุดไทยขาว