ภาพปริศนาธรรมจากสมุดภาพวัดพระรูป ภาพที่ 19 นี้เป็นภาพชาย 2 คน และสัตว์ 2 ชนิดคือ ไก่ และปลา ภาพแบ่งเป็น 2 ส่วน ส่วนบนและส่วนล่าง ภาพบนเป็นรูปชายผู้หนึ่ง ผิวขาว ผมยาวสีดำรวบไว้ด้วยเชือก ไม่สวมเสื้อ สวมผ้านุ่งยาวมีลวดลายประกอบด้วยสีแดง-ขาว-ฟ้า มีเครื่องประดับแบบเรียบ ๆ ที่คอ ต้นแขน และข้อมือ ยืนยกมือชี้ไปยังไก่สีแดงส้มที่อยู่ในกรง ด้วยสีหน้าเศร้าสลด ดวงตาหลุบต่ำ
               ในทำนองเดียวกัน ภาพล่างก็มีชายผู้หนึ่ง ผิวเหลือง ผมยาวสีขาวรวบไว้ด้วยเชือก ไม่สวมเสื้อ สวมผ้านุ่งยาวมีลวดลายประกอบด้วยสีแดงและขาว มีเครื่องประดับแบบเรียบ ๆ ที่คอ ต้นแขน และข้อมือ ยืนยกมือชี้ไปยังปลาสีส้มเหลืองที่โดนเบ็ดเกี่ยวขึ้นมา ด้วยสีหน้าเศร้าสลด ดวงตาหลุบต่ำ เช่นเดียวกับภาพบน ต่างกันเพียงรายละเอียดของคนในภาพกับชนิดของสัตว์


ภาพปริศนาธรรม ภาพที่ 19


คำอ่านตามรูปอักษร[1]

ในหนังสือ สมุดข่อย[2] ได้อธิบายภาพปริศนาธรรมภาพนี้ไว้ว่า
“โยคาวจรเจ้า พิจารณาเห็นทุกข์ในสังสาร แลจะใคร่พ้นจากสังสารดุจดังไก่เถื่อนอันขังอยู่ในกรง และจะใคร่พ้นจากกรง แลมีฉันใด โยคาวจรเจ้าจะใคร่พ้นจากสังสารทุกข์ดุดังไก่เถื่อนนั้น   
โยคาวจร พิจารณาทุกข์ในสังสารแอันว่าโยคาวจรใครพ้นจากทุกข์ ดุจดังปลาอันติดเบ็ดนั้นแล”

คำอ่าน
๏ โยคาวจรเจ้า พิจฺจารณาเหนฺทุกฺขในสงฺสาร แลจไคฺร่พ้นฺจากฺสงฺสาร ฑุจฺจฑังฺไก่เถฺื่อฺนอันฺขังฺอฺยู่ในกฺรง แล
จไคฺร่พ้นฺจากฺกฺรงแลมีฉนฺใฑ โยคาวจรเจ้าจไคฺร่พ้นฺจากฺสงฺสารทุกฺข ฑุจฺจฑังฺไก่เถฺื่อฺนนั้น
โยคาวจรเจ้า พิจฺจารณาเหนฺทุกฺขในสงฺสาร
แลจไคฺร่พ้นฺจากฺสงฺสารทุกฺข ฑุจฺจฑังฺปฺลาอันฺติดฺเบดฺ
แลจไคฺร่พ้นฺจากฺเบดฺแลมีฉนฺใฑ อันฺว่าโยคาว
จรจไคฺร่พ้นฺจากฺทุกฺข ฑุจฺจฑังฺปฺลาอันฺติดฺเบดฺนั้นฺแล

คำปริวรรต
๏ โยคาวจรเจ้า พิจารณาเห็นทุกข์ในสงสาร แลจะใคร่พ้นจากสงสาร ดุจดังไก่เถื่อนอันขังอยู่ในกรง แลจะใคร่พ้นจากกรงแลมีฉันใฑ โยคาวจรเจ้าจะใคร่พ้นจากสงสารทุกข์ดุจดังไก่เถื่อนนั้น
โยคาวจรเจ้า พิจารณาเห็นทุกข์ในสงสาร แลจะใคร่พ้นจากสงสารทุกข์ ดุจดังปลาอันติดเบ็ด แลจะใคร่พ้นจากเบ็ดแลมีฉันใด อันว่าโยคาวจรจะใคร่พ้นจากทุกข์ดุจดังปลาอันติดเบ็ดนั้นแล

คำอธิบายเพิ่มเติม
ข้อความในภาพนี้มีการกล่าวถึง ทุกข์ในสังสารวัฏ หรือ สงสารทุกข์ คือ ทุกข์ที่ต้องเวียนว่ายตายเกิด ความทุกข์ที่เกิดแก่สัตว์โลกในสงสาร ในภาพจะเห็นว่าสัตว์เช่น ไก่ และ ปลา กำลังตกอยู่ในห้วงทุกข์ และชายทั้งสองที่มองดูความทุกข์ของสัตว์ทั้งสองนั้นด้วยความเศร้าใจ อย่ากระนั้นเลย แม้ชายทั้งสองนั้นก็หาได้พ้นทุกข์ใม่  ทุกชีวิตต่างต้องเวียนว่ายตายเกิดเช่นเดียวกัน

หมายเหตุ

เกี่ยวกับสมุดภาพวัดพระรูป จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 2
สมุดภาพปริศนาธรรมของวัดพระรูปเล่มนี้ เป็นสมุดไทยขาว อักษรขอม เขียนด้วยหมึกสีดำ ข้อความเป็นภาษาบาลีและภาษาไทย  ขนาด ยาว 41.4 เซนติเมตร กว้าง 14.8 เซนติเมตร หนา 4.7 เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่วัดพระรูป อำเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี

สมุดภาพเล่มนี้มีจำนวน 76 หน้า เขียนเป็นภาพปริศนาธรรมจำนวน 38 ภาพ โดยภาพ 1 ภาพเขียนบนหน้า 2 หน้า  ในการเขียนไม่ลงสีพื้น ภาพจึงมีความสวยงามเรียบง่ายแบบฝีมือช่างพื้นบ้าน ไม่มีการระบุชื่อผู้เขียน จึงไม่ทราบรายละเอียดของผู้เขียนและอายุของสมุดภาพเล่มนี้ แม้จะพบว่าลักษณะกลวิธีการเขียนหลายอย่างมีลักษณะคล้ายภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา เช่น นิยมใช้สีสดสว่าง รูปแบบการเขียนภาพคลื่นกระแสน้ำมีความคล้ายคลึงกับที่พบในสมุดภาพฉบับวัดลาด จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 1 และสมุดภาพฉบับวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี เล่มที่ 1 อีกทั้งในส่วนของภาษาก็มีภาษาเก่าปะปนอยู่มาก เช่น คำว่า สลุด (หมายถึง หล่ม) มีเมียเยียชู้ สเภา (หมายถึง สำเภา) เป็นต้น แต่ท่านผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องของภาษาโบราณก็ยังเห็นว่าทั้งเทคนิคการเขียนภาพและความเก่าของภาษาดังกล่าวมานั้นยังมิใช่หลักฐานที่จะมีน้ำหนักพอที่จะกำหนดสมัยของสมุดภาพเล่มนี้ได้
 

ผู้เขียน : นวพรรณ ภัทรมูล

คำสำคัญ : ปริศนาธรรม สมุดภาพ วัดพระรูป สมุดไทยขาว