ภาพปริศนาธรรมจากสมุดภาพวัดพระรูป ภาพที่ 35 นี้แบ่งเป็น 2 ท่อน คือท่อนบนและท่อนล่าง ท่อนบนด้านซ้ายสุดเป็นรูปเทวดา 2 ตน สวมชฎาสีแดง ห่มสไบ และนุ่งโจงกระเบนยาวครึ่งแข้ง งดงามด้วยลวดลายสีสันสดใส ลักษณาการของทั้งคู่คือลอยเคียงกัน ต่างยกแขนหนึ่งข้าง ที่มือหยิบชูลูกกลม ๆ คล้ายลูกแก้วตนละ 1 ลูก ส่วนท่อนบนขวาของภาพ ปรากฏชายคนหนึ่งไม่สวมเสื้อ นุ่งโจงกระเบนสีน้ำตาล ยืนอยู่หลังอุปกรณ์ชนิดหนึ่ง รูปทรงคล้ายเตา หรือหม้อหลอม มือทั้ง 2 ข้างของชายผู้นี้ดึงไม้ที่ใช้กวนหรือคนของเหลวในอุปกรณ์นั้นขึ้น-ลง
               ภาพล่างเป็นภาพเสือ 2 ตัว และหนู 1 ตัว ที่แปลกคือเหมือนเสือวิ่งหนีหนูด้วยอาการหวาดกลัว



ภาพปริศนาธรรม ภาพที่ 35



คำอ่านตามรูปอักษร[1]


ในหนังสือ สมุดข่อย[2] ได้อธิบายภาพปริศนาธรรมภาพนี้ไว้ว่า
“โยคาวจร พิจารณาจะฆ่าโทโสเสีย จิตมโนหราชาเมือดิถีกุลนั้นแล
จิตมโนหรราช เมื่อราบทั้ง 14 เสีย คือ โมหา อหิริกํ อโนตตัปปํ อุทัจจํ โลโภ ทิฐิ มาโน โทโส อิสสา มัจฉรียํ กุกกุจจํ ถีน มิททํ วิจิกิจฉา
เสือ คือ โทโส หนู คือ อิสสา”

คำอ่าน
โยคาวจร      พิจฺจารณาจข้าโทโสเสฺีย   ๏    จิตฺรมโนหรราชาเมฺือดิถีกุลนั้นแล
จิตฺรมโนหรราช   เมฺือราบทั้งฺ   14   เสฺีย  คฺือโมหา   อหิริกํ   อโนตตปฺปํ   อุทจฺจํ   โลโภ   ทิฐิมาโน   โทโส    อิสฺสา   มจฺฉริยํ   กุกฺกุจจํ   ถินมิทฺทํ   วิจิกิจฺฉา
เสฺือคฺือโทโส                                            หฺนูคฺืออิสฺสา

คำปริวรรต
โยคาวจร      พิจารณาจะฆ่าโทโสเสีย   ๏    จิตมโนหรราชาเมื่อดิถีกุลนั้นแล
จิตมโนหรราช   เมื่อราบทั้ง   14   เสีย  คือ โมหะ   อหิริกะ   อโนตตัปปะ   อุทธัจจะ   โลภะ   ทิฏฐิมานะ   โทสะ
อิสสะ   มัจฉริยะ   กุกกุจจะ   ถินมิททะ   วิจิกิจฉา
เสือคือโทสะ                                            หนูคืออิสสะ (อิจฉา)

คำอธิบายเพิ่มเติม
ข้อความในภาพนี้ท่อนแรกมีการกล่าวถึง “จิตมโนหร” "จิต" หมายถึง ใจหรือความคิด "มโน" มาจาก มนะ หมายถึง ใจ หรือ ความรู้สึก และ "หรราช" น่าจะเป็นคำที่มาจาก "หร" คือ สิ่งเสพ หรือ กิเลส + "ราช" คือ ราชา หัวหน้า ผู้ยิ่งใหญ่ ดังนั้น คำนี้อาจหมายถึง จิตที่ปล่อยให้กิเลสครอบงำและเป็นใหญ่
ภาพท่อนบนที่เป็นรูปเทวดาและชายหนุ่มมีคำบรรยายกำกับ กล่าวถึงการพิจารณาว่าจะฆ่าหรือกำจัดโทสะ และ/หรือสิ่งที่เรียกว่าจิตมโนหรราชดังกล่าวข้างต้น ภาพท่อนล่างอธิบายถึงจิตมโนหรราชที่ประกอบไปด้วย 14 สิ่งได้แก่ โมหะ อหิริกะ อโนตตัปปะ อุทธัจจะ โลภะ ทิฏฐิมานะ โทสะ อิสสะ มัจฉริยะ กุกกุจจะ ถินมิททะ วิจิกิจฉา โทสะ อิสสะ ล้วนเป็นกิเลส ในภาพ เสือคือโทสะ และหนูคือ อิสสะ ความอิจฉาริษยาไล่กวดโทสะซึ่งมีขนาดใหญ่โตกว่า

หมายเหตุ

เกี่ยวกับสมุดภาพวัดพระรูป จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 2
สมุดภาพปริศนาธรรมของวัดพระรูปเล่มนี้ เป็นสมุดไทยขาว อักษรขอม เขียนด้วยหมึกสีดำ ข้อความเป็นภาษาบาลีและภาษาไทย  ขนาด ยาว 41.4 เซนติเมตร กว้าง 14.8 เซนติเมตร หนา 4.7 เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่วัดพระรูป อำเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี
สมุดภาพเล่มนี้มีจำนวน 76 หน้า เขียนเป็นภาพปริศนาธรรมจำนวน 38 ภาพ โดยภาพ 1 ภาพเขียนบนหน้า 2 หน้า   ในการเขียนไม่ลงสีพื้น ภาพจึงมีความสวยงามเรียบง่ายแบบฝีมือช่างพื้นบ้าน ไม่มีการระบุชื่อผู้เขียน จึงไม่ทราบรายละเอียดของผู้เขียนและอายุของสมุดภาพเล่มนี้ แม้จะพบว่าลักษณะกลวิธีการเขียนหลายอย่างมีลักษณะคล้ายภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา เช่น นิยมใช้สีสดสว่าง รูปแบบการเขียนภาพคลื่นกระแสน้ำมีความคล้ายคลึงกับที่พบในสมุดภาพฉบับวัดลาด จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 1 และสมุดภาพฉบับวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี เล่มที่ 1 อีกทั้งในส่วนของภาษาก็มีภาษาเก่าปะปนอยู่มาก เช่น คำว่า สลุด (หมายถึง หล่ม) มีเมียเยียชู้ สเภา (หมายถึง สำเภา) เป็นต้น แต่ท่านผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องของภาษาโบราณก็ยังเห็นว่าทั้งเทคนิคการเขียนภาพและความเก่าของภาษาดังกล่าวมานั้นยังมิใช่หลักฐานที่จะมีน้ำหนักพอที่จะกำหนดสมัยของสมุดภาพเล่มนี้ได้
 

ผู้เขียน : นวพรรณ ภัทรมูล

คำสำคัญ : ปริศนาธรรม สมุดภาพ วัดพระรูป สมุดไทยขาว