ภาพปริศนาธรรมจากสมุดภาพวัดพระรูป ภาพที่ 16 นี้ ในภาพมีพระสงฆ์นั่งขัดสมาธิอยู่บนธรรมาสน์เรียงกัน 3 รูป พระสงฆ์รูปกลางปรากฏให้เห็นเห็นเต็มรูป ส่วนอีก 2 รูปคือซ้ายและขวาปรากฏให้เห็นครึ่งรูปคือส่วนซีกซ้ายและซีกขวาของลำตัว


ภาพปริศนาธรรม ภาพที่ 16


คำอ่านตามรูปอักษร[1]

ในหนังสือ สมุดข่อย[2] ได้อธิบายภาพปริศนาธรรมภาพนี้ไว้ว่า
“โยคาวจร พิจารณาถึงญาณทัศนะ เห็นแจ้งแต่สองกองคือนามแลรูปทั่วไตรภพ ชื่ออนันตญาณ บังเกิดโสดามัคคญาณ เสียมิจฉาทิฐิ วิจิกิจฉา อันชื่อกัมมวามิตน แลสนเทหมิก่อ ก็พ้นจากจตุราบาย ชื่อว่าทิฐิศีลบริบูรณ์แล”

คำอ่าน
(ข้อความล่าง 3 บรรทัด)
บ. 1        ๏ โยคาวจร พิจฺจารณาถึงฺญาณทสฺสนเหนฺแจ้งฺแต่โสงฺโกงฺ คือฺนามแลรรุปทั่วฺไตฺรภพ ชื่อฺอนนฺตญาณ
บ. 2        ปังฺเกีดฺโสฑามคฺคญาณเสียฺมิจฺฉาทิฏฺฐิ วิจิกิจฺฉา อันฺชือฺกัมฺมิวามิตฺน แลสนฺเทหมิกอฺ ก็พ้นฺจากฺจตุราปายฺ
บ. 3        ชื่อฺว่าทิฏฺฐิสีลปริปุรณแล้วฺแล
(ข้อความกำกับภาพบรรทัดบนสุด)
มา ตฺต                   ญาณ
(ข้อความกำกับภาพบรรทัดถัดจากบรรทัดบนสุด)
นามธมฺม                รูปธมฺม

คำปริวรรต
(ข้อความล่าง 3 บรรทัด)
บ. 1        โยคาวจร พิจารณาญาณทัศนะ เห็นแจ้งแต่สองกอง คือนามแลรูปทั่วไตรภพ ชื่ออนันตญาณ
บ. 2        บังเกิดโสดามัคคญาณ เสียมิจฉาทิฐิ วิจิกิจฉา อันชื่อกัมมวามิตนะ แลสนเทหมิก่อ ก็พ้นจากจตุราบาย
บ. 3        ชื่อว่าทิฐิศีลบริบูรณ์แล้ว[3]แล
(ข้อความกำกับภาพบรรทัดบนสุด)
มาตตะ                   ญาณ
(ข้อความกำกับภาพบรรทัดถัดจากบรรทัดบนสุด)
นามธรรม               รูปธรรม

คำอธิบายเพิ่มเติม
ปริศนาธรรมภาพนี้ กล่าวถึง โสดามัคคญาณ ซึ่งมีความเชื่อมโยงกับปริศนาธรรมภาพที่ 11[4] เรื่อง พระอริยบุคคล 4 ขั้น โดยในที่นี้จะเกี่ยวข้องกับพระอริยบุคคล ลำดับที่ 4 คือ พระโสดาบัน ซึ่งเป็นพระอริยบุคคลผู้ละสังโยชน์ (กิเลสที่ผูกมัดสัตว์) ได้ 3 อย่าง ได้แก่ 1) สักกายทิฏฐิ (ความเห็นว่าร่างกายเป็นของตน) 2) วิจิกิจฉา (ความสงสัยว่าพระรัตนตรัยดีจริงหรือ) และ 3) ศีลพตปรามาส (การเชื่อพิธีกรรมทางไสยศาสตร์)[5]  ที่ในข้อความระบุว่า “เสียมิจฉาทิฐิ วิจิกิจฉา” นั้น หมายความถึงจิตที่คลายจากความเห็นผิดและความลังเลสงสัยนั่นเอง

หมายเหตุ
เกี่ยวกับสมุดภาพวัดพระรูป จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 2
สมุดภาพปริศนาธรรมของวัดพระรูปเล่มนี้ เป็นสมุดไทยขาว อักษรขอม เขียนด้วยหมึกสีดำ ข้อความเป็นภาษาบาลีและภาษาไทย  ขนาด ยาว 41.4 เซนติเมตร กว้าง 14.8 เซนติเมตร หนา 4.7 เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่วัดพระรูป อำเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี
สมุดภาพเล่มนี้มีจำนวน 76 หน้า เขียนเป็นภาพปริศนาธรรมจำนวน 38 ภาพ โดยภาพ 1 ภาพเขียนบนหน้า 2 หน้า   ในการเขียนไม่ลงสีพื้น ภาพจึงมีความสวยงามเรียบง่ายแบบฝีมือช่างพื้นบ้าน ไม่มีการระบุชื่อผู้เขียน จึงไม่ทราบรายละเอียดของผู้เขียนและอายุของสมุดภาพเล่มนี้ แม้จะพบว่าลักษณะกลวิธีการเขียนหลายอย่างมีลักษณะคล้ายภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา เช่น นิยมใช้สีสดสว่าง รูปแบบการเขียนภาพคลื่นกระแสน้ำมีความคล้ายคลึงกับที่พบในสมุดภาพฉบับวัดลาด จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 1 และสมุดภาพฉบับวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี เล่มที่ 1 อีกทั้งในส่วนของภาษาก็มีภาษาเก่าปะปนอยู่มาก เช่น คำว่า สลุด (หมายถึง หล่ม) มีเมียเยียชู้ สเภา (หมายถึง สำเภา) เป็นต้น แต่ท่านผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องของภาษาโบราณก็ยังเห็นว่าทั้งเทคนิคการเขียนภาพและความเก่าของภาษาดังกล่าวมานั้นยังมิใช่หลักฐานที่จะมีน้ำหนักพอที่จะกำหนดสมัยของสมุดภาพเล่มนี้ได้
 

ผู้เขียน : นวพรรณ ภัทรมูล

คำสำคัญ : ปริศนาธรรม สมุดภาพ วัดพระรูป สมุดไทยขาว