ภาพปริศนาธรรมจากสมุดภาพวัดพระรูป ภาพที่ 9 นี้ประกอบไปด้วยภาพ 2 ภาพ เป็นภาพบนและภาพล่าง ภาพบนประกอบด้วยสุนัข ซากศพชายผู้หนึ่ง เต่า 4 ตัว และราชสีห์ ในภาพ สุนัขขึ้นไปเหยียบบนหน้าอกและหน้าท้องของศพ พร้อมยื่นหน้าขึ้นไปดมบริเวณหน้าผากของศพ  ถัดมาเป็นภาพเต่าทั้ง 4 ตัวว่ายอยู่ในน้ำ ส่วนราชสีห์ริมสุดนั้นยืนมองเต่า
              ส่วนภาพล่างประกอบไปด้วยผู้ชาย 2 คนและไก่แม่-ลูก ชาย 2 คนนั้นนั่งอยู่บนพูนดิน คนทางซ้ายผิวขาวยื่นมือเหมือนโปรยอาหารให้ไก่แม่-ลูก ส่วนคนทางขวาผิวสีเข้มนั่งก่อไฟหุงต้มอาหาร มีภาพก้อนเส้า 3 ก้อน หม้อใบใหญ่ทรงสูง และเปลวไฟแลบออกมาจากปากหม้ออยู่ข้างหน้า

ภาพปริศนาธรรม ภาพที่ 9


คำอ่านตามรูปอักษร[1]


ในหนังสือ สมุดข่อย[2] ได้อธิบายภาพปริศนาธรรมภาพนี้ไว้ว่า
“หมา คือ สังสาร ราชสีห์ คือ ตัณหา จะใคร่เข้าสู่สมุทรสังสารทั้งหลายนี้ เต่า คือ คนทั้งหลายอันหลงอยู่ในสังสารนี้ เสมอสมุทรนี้แล
โมหะเลี้ยงเดียรัจฉาน คือ ไก่ โทษนรกประจำไฟ โทโสฟอนนรก”

คำอ่าน
บ. 1        ๏ หฺมาคือฺสงฺสาร ราชสีหคือฺตณฺหาจไคฺร่เข้าสู่สมุทฺธสงฺสาร
บ. 2        ทั้งฺหฺลายนี้ เต่าคือฺคนฺทั้งฺหฺลายอันฺหฺลังอฺยุ่ในสงฺสารนี้ เสฺมอ
บ. 3        สมุทนี้แล
บ. 4        โมหเลฺี้ยงเฑฺียรฉานฺคือฺไก่ โฺทษนรกปฺระจำไฟ โทโสเผาน(x) [3]รก

คำปริวรรต
บ. 1        หมา คือ สังสาร ราชสีห์ คือ ตณหา จะใคร่เข้าสู่สมุทรสงสาร
บ. 2        ทั้งหลายนี้ เต่า คือ คนทั้งหลายอันหลงอยู่ในสงสารนี้ เสมอ
บ. 3        สมุทรนี้แล
บ. 4        โมหะเลี้ยงเดียรัจฉาน คือ ไก่ โทษนรกประจำไฟ โทโสเผานรก โมหเลฺี้ยงเฑฺียรฉานฺคือฺไก่ โฺทษนรกปฺระจำไฟ โทโสเผา[4]นรก
 
ภาพและเนื้อหาของปริศนาธรรมภาพนี้ ประกอบด้วยคนและสัตว์ที่ใช้เป็นบุคลาธิษฐานแทนการอธิบายถึงสังสารวัฏที่มีการตายการเกิด และการดำรงอยู่ โดยมีสิ่งปรุงแต่งได้แก่ตัณหา โทสะ โมหะ ซึ่งจะวนเวียนอยู่เป็นธรรมดาโลก

หมายเหตุ

เกี่ยวกับสมุดภาพวัดพระรูป จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 2
             สมุดภาพปริศนาธรรมของวัดพระรูปเล่มนี้ เป็นสมุดไทยขาว อักษรขอม เขียนด้วยหมึกสีดำ ข้อความเป็นภาษาบาลีและภาษาไทย  ขนาด ยาว 41.4 เซนติเมตร กว้าง 14.8 เซนติเมตร หนา 4.7 เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่วัดพระรูป อำเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี
             สมุดภาพเล่มนี้มีจำนวน 76 หน้า เขียนเป็นภาพปริศนาธรรมจำนวน 38 ภาพ โดยภาพ 1 ภาพเขียนบนหน้า 2 หน้า   ในการเขียนไม่ลงสีพื้น ภาพจึงมีความสวยงามเรียบง่ายแบบฝีมือช่างพื้นบ้าน ไม่มีการระบุชื่อผู้เขียน จึงไม่ทราบรายละเอียดของผู้เขียนและอายุของสมุดภาพเล่มนี้ แม้จะพบว่าลักษณะกลวิธีการเขียนหลายอย่างมีลักษณะคล้ายภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา เช่น นิยมใช้สีสดสว่าง รูปแบบการเขียนภาพคลื่นกระแสน้ำมีความคล้ายคลึงกับที่พบในสมุดภาพฉบับวัดลาด จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 1 และสมุดภาพฉบับวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี เล่มที่ 1 อีกทั้งในส่วนของภาษาก็มีภาษาเก่าปะปนอยู่มาก เช่น คำว่า สลุด (หมายถึง หล่ม) มีเมียเยียชู้ สเภา (หมายถึง สำเภา) เป็นต้น แต่ท่านผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องของภาษาโบราณก็ยังเห็นว่าทั้งเทคนิคการเขียนภาพและความเก่าของภาษาดังกล่าวมานั้นยังมิใช่หลักฐานที่จะมีน้ำหนักพอที่จะกำหนดสมัยของสมุดภาพเล่มนี้ได้

ผู้เขียน : นวพรรณ ภัทรมูล

คำสำคัญ : ปริศนาธรรม สมุดภาพ วัดพระรูป สมุดไทยขาว