ภาพปริศนาธรรมจากสมุดภาพวัดพระรูป ภาพที่ 6 นี้เป็นภาพวงกลมซึ่งภายในมีกลีบดอกบัวซ้อนกัน 2 ชั้น วงกลมวงนอกซึ่งภายในมีกลีบบัวกลีบใหญ่ จะมีตัวเลขกำกับที่กลีบเป็นคู่ ๆ เหมือนและตรงกันกับตัวเลขที่กลีบดอกบัวในวงกลมวงเล็ก ด้านบนของภาพมีคำอธิบายเกี่ยวกับการเจริญฌานหรือปฏิบัติสมาธิกรรมฐานด้วยกระบวนการจำเพาะตามที่ปรากฏในภาพ

ภาพปริศนาธรรม ภาพที่ 6

คำอ่านตามรูปอักษร[1]

ในหนังสือ สมุดข่อย[2] ได้อธิบายภาพปริศนาธรรมภาพนี้ไว้ว่า
“โยคีชมฌาน แก้วก่อห้องจักรวาฬ ให้รูปดอกบัว นั่งกลางฝักอ่อน คามเป็นเกสร นครเป็นกลีบกลาง ริมขอบจักรวาฬเป็นขอบนอกที่สุด ผุดขึ้นในสมุดคือโลกสัณฐาน โยคีผู้มีฌาน นั่งชมฌานในห้องดอกบัว ชมรสอัปปนาชื่อปทุมชาติพรหมวิหาร นิมิตจักรวาฬเป็นรูปดอกบัวด้วยเดชอัปปนา”

คำอ่าน
(4 บรรทัดด้านบน)
บ. 1        ๏ โยคีชมฺฌานฺแกวฺกโห้งฺจักฺกวาฬให้รูปฑฺอกบัวฺ นั่งฺกฺลางผักฺโอ่นฺคามเปนฺเกษรนครเปนฺกฺลีบกฺลางริมฺโขบฺจักฺกวาฬเปนฺโขปฺโนกฺ
บ. 2        ที่สุต ผุตขึ้นฺในสมุทฺธคือฺโลกฺยสณฺฐาน โยคีผู้มีญาณนั่งฺชมฺฌานฺในโห้งฺฑฺอกบัวฺชมฺรสอปฺปนา ชื่อฺปทุม
บ. 3        ชาติพฺรหฺมวิหารนิมิตฺรจกฺกวาฬ เปนฺ
บ. 4        รูปฑฺอกบัวฺฑฺ้วยฺเฑชะอัปฺปนา

(ที่ขอบนอกของวงกลม-ด้านบน)
ปุรฏฺฐิมาย

(ตัวเลขที่ขอบนอกของวงกลม)

1

1

2

2

3

3

4

4

                                                                               
(ในกลีบดอกบัวด้านบน เยื้องซ้าย)
จกฺกวาฬ

(ในกลีบดอกบัวด้านล่าง เยื้องซ้าย)
นคร

(ที่เกสรบัว)
คาม

(ตัวเลขที่กลีบของดอกบัว 8 กลีบ เลขเดียวกันทั้งกลีบนอก-กลีบใน คู่กัน บน-ล่าง)
ปลายกลีบ
2            11          4            13          6            15          8            17
กลางกลีบ
10          3            12          5            14          9            16          1             

คำปริวรรต
(4 บรรทัดด้านบน)
บ. 1        ๏ โยคีชมฌาน แก้วก่อห้องจักรวาล ให้รูปดอกบัว นั่งกลางฝักอ่อน คามเป็นเกสร นครเป็นกลีบกลาง ริมขอบจักรวาล เป็นขอบนอก
บ. 2        ที่สุด ผุดขึ้นในสมุด คือโลกสัณฐาน โยคีผู้มีญาณ[3] นั่งชมฌานในห้องดอกบัว ชมรสอัปปนาชื่อปทุม-
บ. 3        ชาติพรหมวิหาร นิมิตจักรวาฬ เป็น
บ. 4        รูปดอกบัว ด้วยเดชอัปปนา

(ที่ขอบนอกของวงกลม-ด้านบน)
ปุรัฏฐิมายะ

(ในกลีบดอกบัวด้านบน เยื้องซ้าย)
จักรวาล

(ในกลีบดอกบัวด้านล่าง เยื้องซ้าย)
นคร

(ที่เกสรบัว)
คาม
  หมายเหตุ

เกี่ยวกับสมุดภาพวัดพระรูป จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 2
             สมุดภาพปริศนาธรรมของวัดพระรูปเล่มนี้ เป็นสมุดไทยขาว อักษรขอม เขียนด้วยหมึกสีดำ ข้อความเป็นภาษาบาลีและภาษาไทย  ขนาด ยาว 41.4 เซนติเมตร กว้าง 14.8 เซนติเมตร หนา 4.7 เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่วัดพระรูป อำเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี
             สมุดภาพเล่มนี้มีจำนวน 76 หน้า เขียนเป็นภาพปริศนาธรรมจำนวน 38 ภาพ โดยภาพ 1 ภาพเขียนบนหน้า 2 หน้า   ในการเขียนไม่ลงสีพื้น ภาพจึงมีความสวยงามเรียบง่ายแบบฝีมือช่างพื้นบ้าน ไม่มีการระบุชื่อผู้เขียน จึงไม่ทราบรายละเอียดของผู้เขียนและอายุของสมุดภาพเล่มนี้ แม้จะพบว่าลักษณะกลวิธีการเขียนหลายอย่างมีลักษณะคล้ายภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา เช่น นิยมใช้สีสดสว่าง รูปแบบการเขียนภาพคลื่นกระแสน้ำมีความคล้ายคลึงกับที่พบในสมุดภาพฉบับวัดลาด จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 1 และสมุดภาพฉบับวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี เล่มที่ 1 อีกทั้งในส่วนของภาษาก็มีภาษาเก่าปะปนอยู่มาก เช่น คำว่า สลุด (หมายถึง หล่ม) มีเมียเยียชู้ สเภา (หมายถึง สำเภา) เป็นต้น แต่ท่านผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องของภาษาโบราณก็ยังเห็นว่าทั้งเทคนิคการเขียนภาพและความเก่าของภาษาดังกล่าวมานั้นยังมิใช่หลักฐานที่จะมีน้ำหนักพอที่จะกำหนดสมัยของสมุดภาพเล่มนี้ได้

ผู้เขียน : นวพรรณ ภัทรมูล

คำสำคัญ : ปริศนาธรรม สมุดภาพ วัดพระรูป สมุดไทยขาว