พิพิธภัณฑสถานโรงเรียนแจ้ห่มวิทยา ก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2542 โดยความร่วมมือของคณะผู้บริหาร ครู อาจารย์ สมาคมผู้ปกครอง-ครูโรงเรียนแจ้ห่มวิทยา ผู้ปกครองนักเรียน ชาวบ้านในอำเภอแจ้ห่ม และหน่วยงานในท้องถิ่นอำเภอแจ้ห่ม ร่วมกันบริจาคสิ่งของเครื่องใช้พื้นถิ่น จากนั้นในปี พ.ศ.2543 โรงเรียนแจ้ห่มได้ปรับสภาพอาคารเรียนเพื่อเป็นอาคารจัดแสดงใช้ชื่อว่า อาคารอดุลปัญญา เพื่อประโยชน์ในด้านการศึกษาทางศิลปวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนในอำเภอแจ้ห่ม ทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2544 และมีการปรับปรุงการจัดแสดงโดยความร่วมมือของกรมศิลปากร ระหว่าง พ.ศ. 2544 - 2545 อาคารจัดแสดงเป็นอาคารชั้นเดียว ภายในแบ่งเนื้อหาการจัดแสดงออกเป็น 10 ส่วน  เริ่มจากบทนำ ที่แนะนำการจัดแสดงของพิพิธภัณฑ์ผ่านเครื่องคอมพิวเตอร์, เกียรติประวัติเจ้าพ่อพญาคำลือ, ข้อมูลอำเภอแจ้ห่ม, วัดและโบราณสถาน, ประเพณีวัฒนธรรมและความเชื่อ, ดนตรีพื้นบ้าน, ผ้าและการแต่งกาย, การละเล่นพื้นบ้าน, เรือนอาศัย และอาชีพและการทำมาหากิน  มีคำบรรยายประกอบการจัดแสดง และมีวิทยากรนำชมโดยนักเรียนที่เป็นคณะทำงานของพิพิธภัณฑ์เป็นผู้ดำเนินการ
 

พิพิธภัณฑ์แห่งนี้อยู่ภายใต้การดูแลของโรงเรียนแจ้ห่มวิทยา เป็นโครงการจัดแหล่งเรียนรู้ในสถานศึกษาตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ในการดำเนินงานของพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ได้ขยายผลไปสู่การเป็นแหล่งเรียนรู้ในท้องถิ่น และเป็นห้องเรียนสำหรับนักเรียนในวิชาท้องถิ่นศึกษา สังกัดกลุ่มสหวิทยาเขตพญาวัง ที่ประกอบด้วยโรงเรียนในสังกัดกรมสามัญศึกษาเขตจังหวัดลำปาง จำนวน 32 โรงเรียน โดยโรงเรียนต่าง ๆ จะหมุนเวียนเดินทางมาใช้พิพิธภัณฑ์แห่งนี้เพื่อเรียนเกี่ยวกับเรื่องราวท้องถิ่นจากสิ่งประดิษฐ์ทางภูมิปัญญาท้องถิ่น
 

โรงเรียนแจ้ห่มวิทยามีโครงการจัดทำสิ่งพิมพ์แผ่นพับนำชมพิพิธภัณฑ์ โดยนักเรียนเป็นผู้เขียนและจัดทำ และยังมีโครงการให้หน่วยงานอื่นยืมวัตถุในพิพิธภัณฑ์ไปจัดแสดง ซึ่งที่ผ่านมามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ วิทยาเขตลำปางเป็นหน่วยงานหนึ่งที่ได้รับอนุเคราะห์ให้ยืมวัตถุจัดแสดงของโรงเรียนไปจัดแสดงศิลปวัฒนธรรม และในอนาคตอันใกล้นี้มีโครงการขุดค้นเมืองโบราณแจ้ห่ม ซึ่งทางพิพิธภัณฑ์ถือเป็นโครงการใหญ่และสำคัญของพิพิธภัณฑ์
 

นอกจากนี้ยังมีกิจกรรมอื่นๆ ได้แก่ การแสดงดนตรีพื้นเมือง "วงสะล้อซอซึง" ประกอบการฟ้อนรำ จ๊อยซอ  การตีกลองสะบัดชัย กลองปูจา ฟ้อนดาบ การสืบค้นข้อมูลของนักเรียนในรายวิชา "วิถีไทย - ภูมิปัญญาไทย" ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 การประดิษฐ์เกวียนไม้จำลองจากไม้สักแกะสลักลาย เป็นงานฝีมือของนักเรียน โดยงบประมาณในการดำเนินงานพิพิธภัณฑ์ส่วนหนึ่งได้มาได้การจำหน่ายงานหัตถกรรมของนักเรียนที่นำมาฝากขายที่พิพิธภัณฑ์  

 

ข้อมูลจาก:

1. การประชุมเครือข่ายเพื่อการวิจัยและพัฒนาพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น (ภาคเหนือ)  จัดโดยศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร วันที่ 14 - 15 ตุลาคม พ.ศ. 2546  ณ โรงแรมลำปางเวียงทอง  จังหวัดลำปาง

2. แบบสอบถามข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น และแผ่นพับประชาสัมพันธ์โรงเรียนแจ้ห่มวิทยา

3. กรมศิลปากร. นามานุกรมพิพิธภัณฑสถานในประเทศไทย ภาคเหนือ (เล่ม 2). กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร  สำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ, 2546.