อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย

เมืองศรีสัชนาลัยเป็นเมืองโบราณที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นอุทยานประวัติศาสตร์และมรดกโลกทางวัฒนธรรม ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 45.14 ตารางกิโลเมตร เดิมชื่อว่า “เมืองเชลียง” แล้วเปลี่ยนชื่อเป็น “ศรีสัชนาลัย” ในสมัยกษัตริย์ราชวงศ์พระร่วงขึ้นครองกรุงสุโขทัย และได้สร้างเมืองขึ้นใหม่เป็นศูนย์กลางการปกครองแทนเมืองเชลียง ในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์มีโบราณสถานที่สำรวจค้นพบแล้วมากกว่า 200 แห่ง

เมืองโบราณศรีสัชนาลัยตั้งอยู่บนที่ราบริมฝั่งตะวันตกของแม่น้ำยม ลักษณะการวางตัวของเมืองขนานไปกับลำน้ำยมตามแนวทิศตะวันตกเฉียงเหนือและตะวันออกเฉียงใต้ ตัวเมืองถูกล้อมรอบด้วยแนวเทือกเขา ทำให้มีสภาพคล้ายเมืองในหุบเขา โดยแนวเทือกเขาพระศรีจะอยู่ทางด้านทิศตะวันตก ซึ่งประกอบไปด้วยเขาพระศรีและเขารังแร้ง ส่วนเทือกเขาพนมเพลิงจะวางตัวอยู่ในแนวทิศตะวันออกถึงตะวันตก ซึ่งประกอบไปด้วยเขาแก้วและเขาใหญ่ โดยเขาสุวรรณคีรีและเขาพนมเพลิงจะอยู่ภายในตัวเมือง ส่วนทางด้านทิศตะวันออกของลำน้ำยม จะเป็นเทือกเขาพระบาทและเขาอินทร์ ซึ่งเป็นแนวเทือกเขาเดียวกันกับเทือกเขาพนมเพลิงแต่ถูกลำน้ำยมไหลตัดผ่าน

ด้านทิศเหนือของเมืองศรีสัชนาลัยมีร่องน้ำเก่าอยู่สายหนึ่ง ซึ่งปัจจุบันกลายเป็นร่องน้ำขนาดใหญ่เรียกว่า ร่องตาเต็ม มีน้ำไหลมาจากทิศตะวันตก ผ่านทางด้านทิศเหนือของเมืองและลงสู่แม่น้ำยม ร่องน้ำนี้มีน้ำขังในช่วงฤดูฝนและแห้งในฤดูแล้ง

ทางตะวันออกของเมืองศรีสัชนาลัยมีเมืองโบราณอีกเมืองหนึ่งรู้จักกันในชื่อว่า เมืองเชลียง ซึ่งสันนิษฐานว่าเมืองเชลียงคือเมืองที่เกิดก่อนการสร้างเมืองศรีสัชนาลัยบริเวณแก่งหลวง สภาพพื้นที่ลาดเอียงมาจากบริเวณเมืองศรีสัชนาลัยจึงทำให้พื้นที่เมืองเชลียงอยู่ระดับต่ำกว่าเมืองศรีสัชนาลัย

ในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์มีโบราณสถาน และโบราณวัตถุทั้งหมด 215 แห่ง สำรวจค้นพบแล้ว 204 แห่ง มีแหล่งโบราณสถานที่สำคัญๆได้แก่ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วัดเจดีย์เจ็ดแถว วัดชมชื่น วัดเขาพนมเพลิง วัดสวนแก้วอุทยานใหญ่ วัดนางพญา วัดเขาสุววณคีรี วัดสวนแก้วอุทยานน้อย วัดช้างล้อมเป็นต้น

อ่านข้อมูลเพิ่มเติมด้านโบราณคดีใน ฐานข้อมูลแหล่งโบราณคดีที่สำคัญในประเทศไทย

ข้อมูลจาก:

ฐานข้อมูลแหล่งโบราณคดีที่สำคัญในประเทศไทย https://www.sac.or.th/databases/archaeology/

http://www.sukhothai.go.th/tour/tour_02.htm [accessed 20070215]