เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ และพระบรมวงศานุวงศ์ ยังอำเภอป่าโมก จังหวัดอ่างทอง ระหว่างปี พ.ศ. 2518-2519  เพื่อเยี่ยมเยียนพสกนิกรที่ประสบปัญหาการทำนาไม่ได้รับผลมาหลายปี คลองส่งน้ำขาด พังบ้าง น้ำจากแม่น้ำเจ้าพระยาเอ่อท้นเกิดอุทกภัยจนที่นาล่ม ทำให้ประชาชนในแถบนี้ได้รับผลกระทบอย่างมาก พระองค์จึงทรงมีพระมหากรุณาธิคุณวางโครงการจัดชลประทานแก้ไขให้มีสภาพที่มั่นคงถาวร และสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถทรงมีพระราชดำริวางโครงการปั้นตุ๊กตาชาววัง การทอผ้า การวาดลายจิตรกรรมไทย ณ วัดท่าสุทธาวาส เพื่อให้ราษฎรของพระองค์มีอาชีพหลังสิ้นฤดูการทำนา 
 

คุณรุจี วิจิตตรานุรักษ์ ประธานกลุ่มปั้นตุ๊กตาชาววัง เล่าถึงประวัติความเป็นมาของพิพิธภัณฑ์ตุ๊กตาชาววังบ้านบางเสด็จว่า  ในสมัยก่อนคนบ้านบางเสด็จนอกจากทำนาแล้ว ก็จะมีอาชีพทำอิฐ ทำก้านธูป หลังจากที่ประสบปัญหาน้ำท่วม นาล่มเป็นประจำทุกปี เพราะพื้นที่บริเวณนี้เป็นแอ่งกะทะ สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถทรงเสด็จเยี่ยม และทรงทอดพระเนตรเห็นดินริมแม่น้ำนั้นเป็นดินปนดินเหนียว พระองค์ท่านจึงโปรดให้อาจารย์จากวิทยาลัยเพาะช่างลองนำมาปั้นตุ๊กตาตัวเล็กๆ อย่างตุ๊กตาชาววัง ปรากฏว่าใช้ได้ดี จึงโปรดให้ตั้งกลุ่มทำตุ๊กตาขึ้น และส่งอาจารย์มาสอนให้แก่แม่บ้านชุมชนบ้านบางเสด็จ ที่ศาลาการเปรียญหลังเก่า ของวัดท่าสุทธาวาส จึงเกิดกลุ่มอาชีพปั้นตุ๊กตาชาววังที่บ้านบางเสด็จ
 

“คุ้มสุวรรณ” เป็นเรือนไทย 2 ชั้นที่ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานราชการสร้างขึ้นเพื่อเป็นทั้งส่วนทำงานปั้นตุ๊กตาชาววัง และจำหน่ายผลิตภัณฑ์  ชั้นล่างเป็นบริเวณทำงานปั้นของกลุ่มแม่บ้าน  ซึ่งได้สาธิตการปั้นตุ๊กตาชาววัง การแกะพิมพ์ของตุ๊กตาชาววัง การลงสีตุ๊กตาชาววัง และผลไม้ การออกแบบตุ๊กตาชาววังชุดใหม่ เช่น แม่กำลังให้นมลูกเล็ก เพื่อนำทูลเกล้าถวายแด่พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศม์พระวรชายา ในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ซึ่งคุณรุจีบอกว่า การออกแบบชุดนี้เป็นการออกแบบ และปั้นตุ๊กตาต้นแบบของ “โครงการสายใยรักแห่งครอบครัว” ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศม์  ปัจจุบันแม่บ้านหลายท่านมีการพัฒนา สามารถออกแบบการปั้นตุ๊กตาชาววังในรูปแบบใหม่ๆ ได้สวยงาม ตุ๊กตาแขนอ่อน ตุ๊กตาชุดการละเล่น เช่น เดินกะลา เล่นหมากเก็บ ชุดประเพณีการก่อทราย ชุดขนมครก ชุดหม้อข้าวหม้อแกง  นอกจากนี้ยังมีตุ๊กตาชุดบรรเลงดนตรีไทย ตุ๊กตาชุดตลาดน้ำ ชุดการทำนา ชุดมวยไทย ชุดแต่งงาน และตุ๊กตาชุดฤาษีดัดตน ผลิตภัณฑ์เหล่านี้สนนราคาตั้งแต่ 5 บาท ไปจนถึงราคาหลายพันบาทเลยทีเดียว ซึ่งสร้างรายได้ให้กับกลุ่มอาชีพปั้นตุ๊กตาชาววังได้พอสมควร
 

ส่วนบนเรือนไทยชั้นที่ 2  เป็นส่วนนิทรรศการ ประวัติความเป็นมาของการเริ่มกลุ่มอาชีพปั้นตุ๊กตาชาววังบ้านบางเสด็จ และการเสด็จพระราชดำเนินของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ และพระบรมวงศานุวงษ์ที่เสด็จเยี่ยมพสกนิกรในจังหวัดอ่างทอง  โดยเฉพาะที่วัดท่าสุทธาวาส ที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ เสด็จเยี่ยมราษฎร อยู่หลายครั้ง และโปรดเกล้าฯ ให้ราษฎรได้เข้าเฝ้าอย่างใกล้ชิด ซึ่งสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ทรงสนพระทัยการปั้นตุ๊กตาชาววังเป็นอย่างยิ่ง  ซึ่งสามารถชมฝีพระหัตถ์ของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ อย่างตุ๊กตา “ช้าง” ที่พระองค์ท่านทรงปั้นให้จัดแสดงไว้ที่พิพิธภัณฑ์ตุ๊กตาชาววังบ้านบางเสด็จแห่งนี้ถึง 2 ครั้งที่พระองค์เสด็จเยี่ยม คือเมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2523 และวันที่ 16 มิถุนายน พ.ศ. 2541 และยังมีฝีพระหัตถ์ของพระเจ้าหลานเธอพระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา เมื่อครั้งที่พระเสด็จเยี่ยมกลุ่มปั้นตุ๊กตาชาววังบ้านบางเสด็จ เมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2550 
 

สำรวจวันที่ 28 ตุลาคม 2552 โดยณัฐพัชร์ ทองคำ

อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมใน "นับถอยหลัง... ตุ๊กตาชาววัง "บ้านบางเสด็จ" โดยสกุณา ประยูรศุข มติชน วันที่ 8 ตุลาคม 2552