เมื่อเอ่ยคำว่า “บ้านใร่กาแฟ” หรือ “กาแฟบ้านใร่” คงไม่มีคอกาแฟคนไหนที่ไม่รู้จัก หรือแม้แต่คนทั่วไปก็น้อยคนนักที่จะไม่รู้จักกาแฟแบรนด์ไทยที่ขายในร้านบ้านไม้รูปทรงสามเหลี่ยม มีสีส้มสดใสเป็นสีประจำร้าน คุณสายชล พเยาว์น้อย ผู้ก่อตั้งบ้านใร่กาแฟมีความตั้งใจจะทำให้ธุรกิจแบบไทยๆ เป็นที่ยอมรับในเวทีโลกให้ได้ และเมื่อนั้นบ้านใร่กาแฟก็จะกลายเป็นตำนานที่ให้ทุกคนได้จดจำ ด้วยความคิดดังกล่าวการเก็บรวบรวมวัตถุสิ่งของที่เกี่ยวกับบ้านใร่กาแฟจึงเริ่มขึ้น และเริ่มเปิดให้คนทั่วไปได้ชมตำนานได้ที่โรงคั่วเมล็ดกาแฟบ้านใร่ ต.หนองควายโซ อ.หนองแซง จ.สระบุรี

อาคารพิพิธภัณฑ์กำเนิดตำนานเป็นอาคารไม้ 2 ชั้น ตั้งอยู่บริเวณด้านในของโรงคั่วเมล็ดกาแฟ ชั้นล่างภายในอาคารส่วนหนึ่งถูกกันเป็นพื้นที่สำหรับใช้ประชุม วัตถุสิ่งของถูกจัดแสดงในตู้กระจกแบ่งเป็นล็อกๆ ของที่จัดแสดงในชั้นนี้ส่วนใหญ่เป็นของที่ระลึกที่คุณสายชลได้รับมาระหว่างไปบรรยายให้ความรู้ในที่ต่างๆ มีหนังสือเอกสาร วารสารต่างๆที่เคยลงบทความเกี่ยวกับบ้านใร่กาแฟ มีการจำลองเคาร์เตอร์ขายกาแฟของบ้านใร่กาแฟ มีการจัดแสดงถ้วยกาแฟที่ทางบ้านใร่กาแฟเคยใช้ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน และข้าวของเครื่องใช้ที่เคยใช้ในการเปิดร้านครั้งแรกในปี 2540  มาจัดแสดงด้วย
 

ส่วนชั้นสองของอาคารเป็นที่จัดแสดงข้าวของเครื่องใช้ส่วนตัวของคุณสายชล สมัยที่เรียนคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และวัตถุสิ่งของที่แสดงให้เห็นถึงวิวัฒนาการของบ้านใร่กาแฟ เช่น เสื้อของพนักงาน กระดาษทิชชู สมุด กระดาษ ของที่ระลึก ป้ายร้าน ฯลฯ โดยวัตถุทุกชิ้นจะมีป้ายคำบรรยายถึงที่มาของวัตถุขนาดเล็กติดไว้ ส่วนบริเวณรอบๆ อาคารพิพิธภัณฑ์ก็มีป้ายนิทรรศการขนาดเล็กประชาสัมพันธ์และให้ข้อมูลเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นและแหล่งโบราณคดีที่อยู่ใกล้เคียง เช่น พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านวัดหนองนกชม หอวัฒนธรรมพื้นบ้านไทยวน แหล่งโบราณคดีวัดอู่ตะเภา เป็นต้น
 

บริเวณด้านข้างของอาคารพิพิธภัณฑ์กำเนิดตำนาน มีอาคารไม้ที่มีชื่อว่า “บ้านกำเนิดบ้านใร่กาแฟ” เป็นร้านขายกาแฟหลังแรกของบ้านใร่กาแฟที่เคยตั้งขายอยู่ในปั้มน้ำมันปตท. สาขารังสิต คลอง 7  เมื่อปี 2540 ซึ่งถือว่า เป็นร้านขายกาแฟต้นแบบของบ้านใร่กาแฟ ส่วนอาคารชั้นเดียวที่อยู่ตรงข้ามกับอาคารพิพิธภัณฑ์ฯเป็นอาคารพิพิธภัณฑ์กายอดทนคนกรรมกร ที่การจัดแสดงยังไม่เสร็จเรียบร้อย แต่เป็นพิพิธภัณฑ์ที่ต้องการนำเสนอความรู้เชิงช่าง และยกย่องคนตัวเล็กๆ เหล่านี้ที่มีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนธุรกิจของบ้านใร่กาแฟ
 

ดังนั้นในพื้นที่โรงคั่วเมล็ดกาแฟของบ้านใร่กาแฟจึงเป็นทั้งที่ตั้งโรงงาน อาคารพิพิธภัณฑ์ ร้านอาหารและที่พัก ที่เปิดโอกาสให้คนที่สนใจอยากเรียนรู้เรื่องราวเกี่ยวกับตำนานของบ้านใร่กาแฟได้เข้าไปสัมผัส และเข้าใจธุรกิจนี้อย่างจริงจัง นอกจากนี้เรายังสามารถเรียนรู้วิถีชีวิตของชาวหนองแซงผ่านพิพิธภัณฑ์ที่อยู่ใกล้เคียงหรือผ่านรูปแบบของการจัดกิจกรรมทางวัฒนธรรมที่ใช้ลานวัฒนธรรมของโรงคั่วเมล็ดกาแฟเป็นที่จัดงาน การจัดงานแต่ละครั้งทางบ้านใร่กาแฟจะจัดงานร่วมกับคนในชุมชน ภายในงานก็จะมีการ “ลงกะลาพาแรง” คือ ใช้กะลาเป็นภาชนะในการใส่อาหารแล้วนั่งล้อมลงกินข้าว การเผ่าข้าวหลาม การกลั่นเหล้า และการแสดงต่างๆ เช่น การกล่อมลูก การแสดงมวยคาดเชือก เป็นต้น 
 

ตำนานของบ้านใร่กาแฟไม่เพียงเป็นตำนานที่เกี่ยวกับธุรกิจการค้าขายกาแฟเท่านั้น แต่ยังเป็นตำนานที่เกี่ยวข้องกับชีวิตผู้คนอีกเป็นจำนวนมาก ถ้าอยากสัมผัสคนสร้างตำนานเหล่านี้ขอเชิญได้ที่ถิ่นกำเนิดตำนาน ณ โรงคั่วเมล็ดกาแฟบ้านใร่กาแฟที่หนองแซง สระบุรี
 

ข้อมูลจาก: การสำรวจภาคสนามวันที่ 17 ตุลาคม 2550