วัดถ้ำพระผาป่อง ตั้งอยู่บนภูเขาสูงในบ้านขัวสูง ตำบลกกตูม ซึ่งเดิมขึ้นอยู่กับอำเภอนาแก จังหวัดนครพนม ลักษณะภูมินิเวศโดยรอบนั้น เป็นพื้นที่ไหล่เขาลาดชัน มีถ้ำน้อยใหญ่ต่าง ๆ มากมาย ซึ่งชาวบ้านเล่าว่าถ้ำบริเวณนี้เคยเป็นที่หลบภัยชั้นดีของกลุ่มที่ถูกรัฐบาลกล่าวหาว่าเป็นพวกคอมมิวนิสต์ มีชื่อเรียกต่าง ๆ อาทิ ถ้ำสหายไขแสง สุกใส ที่ความกว้างยาวของถ้ำนั้น สามารถจุคนได้หลายสิบคน ถ้ำแม่ลูกอ่อนซึ่งเล่ากันว่าเป็นถ้ำที่ผู้หญิงในขบวนการเรียกร้องประชาธิปไตยมาคลอดลูกเพราะเป็นถ้ำที่รับอากาศอย่างดีเยี่ยม ส่วนถ้ำพระผาป่องนั้น เดิมเป็นถ้ำที่คนโบราณนำพระพุทธรูปมาประดิษฐานไว้จำนวนหลายองค์ แต่ปัจจุบันไม่มีหลงเหลือแล้ว
 

พระสงฆ์ที่เข้ามาบุกเบิกถ้ำพระผาป่องคือ พระอาจารย์อุทัย(ติ๊ก) ฌานุตตโม ลูกศิษย์ของหลวงปู่เทสก์ เทสรังสี เมื่อพระอาจารย์ติ๊ก มาตั้งสำนักใหม่ ๆ ชาวบ้านเรียกว่าถ้ำพระ ถ้ำดังกล่าวมีปล่องทะลุขึ้นไป กว้างประมาณหนึ่งเมตรเศษ ยาวประมาณสองเมตร ต่อมาพระครูโสภณขันติพลากร เจ้าอาวาสองค์ปัจจุบัน ซึ่งเป็นลูกศิษย์ของพระอาจารย์ติ๊ก ได้ตั้งชื่อวัดว่า วัดถ้ำพระผาป่อง
 

ด้วยที่พระครูโสภณขันติพลากร เป็นพระนักพัฒนา วัดถ้ำผาป่องในปัจจุบันจึงมีการสร้างถาวรวัตถุเพิ่มเติมจำนวนหนึ่ง ได้แก่ พระอุทยรัตนเจดีย์ วิหารพระเจ็ดกษัตริย์ ศาลาการเปรียญในถ้ำพระผาป่อง สถานีวิทยุเสียงธรรม เป็นต้น ซึ่งในส่วนของพิพิธภัณฑ์นั้นทางวัดไม่ได้ดำเนินการอย่างเต็มรูปแบบ กล่าวคือ เมื่อราวปี 2542 ชาวบ้านบึงสา อำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร ซึ่งเป็นบ้านเกิดพระครูโสภณขันติพลากร  ได้ขุดพบโบราณวัตถุแล้วได้นำถวายแก่พระครูโสภณขันติพลากร   ต่อมาท่านก่อตั้งพิพิธภัณฑ์ก่อนประวัติศาสตร์บ้านบึงสา ณ วัดบึงสา เพื่อจัดแสดงโบราณวัตถุดังกล่าว และโบราณวัตถุที่เหลืออีกส่วนหนึ่งนำมาเก็บไว้ ณ วัดถ้ำพระผาป่อง โดยได้จัดแสดงไว้ในวิหารพระเจ็ดกษัตริย์ และภายในพระอุทยรัตนเจดีย์
 

วิหารพระเจ็ดกษัตริย์ ภายในเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธสิริสัตตราช (หลวงพ่อเจ็ดกษัตริย์) ซึ่งท่านร่วมกับพระครูภาวนากิจโกศล (หลวงปู่สอ พันธุโล) วัดป่าบ้านหนองแสง จังหวัดยโสธร จัดสร้างขึ้นในปี 2541 ส่วนพื้นที่ด้านข้างในวิหาร ใช้เป็นที่จัดแสดงโบราณวัตถุ ซึ่งวางเรียงไว้ในตู้กระจกขนาดกว้างประมาณหนึ่งเมตร มี 3 ชั้น จำนวน 8 ตู้ วัตถุทั้งหมดได้มาจากบ้านบึงสา อาทิ เศษภาชนะดินเผา ขวานโลหะคล้ายเหล็ก เครื่องประดับสำริด  กำไลแขน 

พระอุทยรัตนเจดีย์ สร้างขึ้นในปี 2537  โดยพระครูโสภณฯร่วมกับชาวบ้าน เป็นการสร้างคร่อมปล่องถ้ำไว้เพื่อแก้ปัญหาเรื่องฝนตกแดดออก ภายในจัดแสดงโบราณวัตถุและข้าวของที่มีค่าต่าง ๆ อาทิ พระบรมสารีริกธาตุ พระพุทธรูปโบราณ พระพิมพ์ พระกริ่ง อัฐิธาตุของเกจิอาจารย์ท่านต่าง ๆ  ของภาคอีสาน อาทิ หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี หลวงปู่สอ พันธุโล  จีวรและเครื่องอัฐบริขารของท่านพระอาจารย์อุทัย(ติ๊ก) ฌานุตตโม ลูกปัด กำไลข้อเท้าโบราณจากบ้านบึงสา ซากบรรพชีวิน 
 

ผู้สนใจชมกรุณาติดต่อพระครูโสภณขันติพลากร(อ.แจ๋ว) ล่วงหน้า และเพื่อความเข้าใจดีขึ้น ควรหาโอกาสแวะชมพิพิธภัณฑ์ก่อนประวัติศาสตร์บ้านบึงสา วัดบึงสา อำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร ซึ่งอยู่ไม่ไกลกัน 
 

ข้อมูลจาก:

การสำรวจภาคสนาม วันที่ 27 พฤศจิกายน 2547

พระครูโสภณขันติพลากร. ชีวิตหนึ่งเท่านี้. มุกดาหาร: วัดถ้ำพระผาป่อง, 2548.