"เมืองละโว้ : ละโว้ เป็นชื่อเดิมของเมืองลพบุรี ในหนังสือพงศาวดารที่แต่งเป็นภาษามคธ เช่น ชินกาลมาลินี สังคีติยวงศ์ เรียกเมืองละโว้เป็นภาษามคธว่า ลวปุร มาถึงไทยเลยกลายเป็น "ลพบุรี" จากชื่อลวปุรหรือลพบุรีนี้ ทำให้นักประวัติศาสตร์เข้าใจไปว่าพวกขอมหรือละว้า ข่า ขมุเจ้าของถิ่นเดิมขอยืมชื่อเมืองในอินเดียมาตั้ง ทำนองเมืองศรีอยุธยามาจากอโยธยา กัมพูชามาจาก กัมโพช ลวปุรหรือลพบุรี อธิบายว่า หมายถึงเมืองของพระลพ เรื่องนี้มีอยู่ในพระราชนิพนธ์บทละครพูดเรื่องพระร่วง ในล้นเกล้าฯ สมเด็จพระมหาธีรราชเจ้าแล้ว ผู้ใดต้องการทราบมากกว่านี้โปรดดูพระราชนิพนธ์ฉบับนี้ประกอบ
พิเคราะห์ตามชื่อเมืองเดิม คำละโว้เห็นจะเป็นภาษาข่า ข่ามีคำลูโว แปลว่า ภูเขา เมืองลพบุรีตั้งอยู่บนเนินสูงใหญ่ สมกับที่จะเรียกว่าเมืองภูเขา (หรือนครผา) ตำนานเมืองก็แต่งโดยอาศัยลักษณะภูมิสถานที่ตั้งเมืองว่าเดิมเป็นภูเขา พระรามแผลงศรใรหนุมานตามมาสร้างเมือง ศรมาตกที่ภูเขาลูกนี้ หนุมานเอาหางกวาดภูเขาราบไป แล้วสร้างเมืองลพบุรีขึ้น ตำนานนี้เห็นจะเกิดภายหลังที่เรารับเรื่องรามายณะ เข้ามาแล้ว พวกนักแต่งตำนานเห็นชัยภูมิชอบกลดีก็เลยลากเอาเข้าไปไว้ในเรื่องรามเกียรติ์ ตามที่กล่าวมาเป็พยานได้ดีว่า ลักษณะที่ตั้งของเมืองลพบุรีคล้ายภูเขาเล็กๆ ตัดยอด ด้วยเหตุนี้พวกข่าจึงเรียกว่า สรุกลูโว (เมืองภูเขา) พวกขอมได้มาครอบครองดินแดนแถบนี้เมื่อราว พ.ศ. 1500 เรียกชื่อเมืองลูโวของข่าว่า "สรุกลูโว" (มีปรากฏในจารึกที่พบใน เมืองลพบุรี ดูประชุมจารึกสยาม ภาค 2 จารึกกรุงทวาราวดี หลักที่ 21 ของศาสตราจารย์ ยอช เซเดส์) ไทยเราลงมาในสุวรรณภูมิซึ่งตอนนั้นเมืองลพบุรียังเป็นของขอม ก็เรียกตามขอมว่า เมืองละโว้ พวกนักบาลี ดัดเสียงเป็น ลว อีกต่อหนึ่ง จึงเกิดเข้าใจผิดกันว่า ขโมยชื่อเมืองในอินเดียมาใช้"

๏ ขุดคำ ~ ค้นความ โดย :
จิตร ภูมิศักดิ์ ใน ศัพท์สันนิษฐานและอักษรวินิจฉัย (กรุงเทพฯ : ฟ้าเดียวกัน, 2548) หน้า 6 - 7 


คำ "เมืองละโว้" ปรากฏในข้อมูล จารึกศาลเจ้าเมืองลพบุรี บรรทัดที่ 9 - 10