พิพิธภัณฑ์เมืองนครฯ

พิพิธภัณฑ์เมืองนครศรีธรรมราช ตั้งอยู่บริเวณทุ่งท่าลาด อ.เมือง จ.นครศรีธรรมราช

พิพิธภัณฑ์เมืองนครศรีธรรมราช

พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ตั้งอยู่ในสวนสาธารณะสมเด็จพระศรีนครินทร์ 84 (ทุ่งท่าลาด) ซึ่งเป็นส่วนสาธารณะขนาดใหญ่อยู่นอกตัวเมืองนครศรีธรรมราชออกไปทางทิศตะวันออกเล็กน้อย ภายในสวนสาธารณะแห่งนี้มีทั้งส่วนที่เป็นสวนออกกำลังกาย สระน้ำ สวนสัตว์และสวนนก สวนสาธารณะแห่งนี้เปิดในปี พ.ศ.2527 ในวโรกาสที่สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เจริญพระชนมพรรษาครบ 84 ปี
 

ประวัติพิพิธภัณฑ์เมืองนครศรีธรรมราช

แนวคิดในการก่อตั้งพิพิธภัณฑ์เริ่มขึ้นใน พ.ศ.2534 เมื่อทางกองทัพภาคที่ 4 โดยพลโทกิตติ รัตนฉายา ได้จัดสร้างอาคารวีระไทยขึ้นในสวนสมเด็จ เพื่อเป็นที่ระลึกในวาระครบรอบ 50 ปี วีรกรรมของทหารที่ต่อสู้กับการยกพลขึ้นบกของกองทัพญี่ปุ่น เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2484  ความคิดแรกเริ่มนั้นต้องการปรับปรุงอาคารแห่งนี้เป็นศูนย์ศรีวิชัย แต่มีข้อติดขัดหลายประการ ในปี พ.ศ.2544 ทางกองทัพจึงมอบอาคารให้เทศบาลดูแล ในสมัยของนายกเทศมนตรีนายสมนึก เกตุชาติ ทางเทศบาลจึงได้มีการแต่งตั้งคณะทำงานเพื่อรวบรวมข้อมูลในการจัดแสดงเป็นพิพิธภัณฑ์เมืองนครศรีธรรมราช  โดยเป็นหมายในระยะที่ 1 คือ การจัดแสดงเรื่องราวทางด้านประวัติศาสตร์ ความเป็นมาของเมืองนครศรีธรรมราช เพื่อให้พิพิธภัณฑ์แห่งนี้เป็นแหล่งเรียนรู้ในหมู่ประชาชนและเยาวชนทั่วไป การจัดแสดงในระยะที่ 1 นี้เปิดให้เข้าชมในวันที่ 12 สิงหาคม 2546 โดยใช้งบประมาณในการปรับปรุงทั้งสิ้นสี่ล้านกว่าบาท (ประหยัด เกษม, 2552: 20)
 
ในปี พ.ศ.2547ทางเทศบาลได้มีนโยบายที่จะขยายส่วนจัดแสดงออกไปอีกอาคารหนึ่งคืออาคารเทิดไท้ราชินี เพื่อเฉลิมฉลองในวาระที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ มีพระชนมพรรษาครบ 72 พรรษา อาคารหลังใหม่นี้ใช้งบประมาณทั้งสิ้น 35 ล้านบาท นอกจากนี้แล้วทางพิพิธภัณฑ์ยังมีการปรับปรุงเนื้อหาเพื่อให้ทันกับสถานการณ์ใหม่ๆ อาทิ กระแสความนิยมจตุคามรามเทพ การสมโภชพระบฏนานาชาติ และประเพณีแห่นางดาน เป็นต้น และการเพิ่มสื่อมัลติมีเดียเพื่อให้ผู้เข้าชมมีความเพลิดเพลินมากขึ้น คือใน พ.ศ.2550 และ พ.ศ.2553 ตามลำดับ (ประหยัด เกษม, 2552: 21-23) เมื่อมีการขยายส่วนจัดแสดงเพิ่มขึ้นนี้กลุ่มผู้ชมเป้าหมายของพิพิธภัณฑ์ก็เริ่มขยายตามไปด้วย กล่าวคือผู้จัดหวังไว้ว่านิทรรศการที่นี่จะใช้รับรองนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและต่างประเทศที่เพิ่งเคยมาจังหวัดนครศรีธรรมราชครั้งแรก เพื่อเป็นการแนะนำและให้ข้อมูลเบื้องต้นให้ผู้ชมได้ตัดสินใจว่าต้องการเที่ยวชมอะไรบ้าง ดังนั้น เนื้อหาในห้องจัดแสดงจึงมีทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ และดูเหมือนว่าจุดประสงค์ในข้อนี้จะประสบความสำเร็จในระดับที่น่าพอใจ เพราะผู้ประกอบการโรงแรมและรถเช่าให้การสนับสนุน และแนะนำนักท่องเที่ยว
 

การจัดแสดงและการบริหารจัดการ

พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ประกอบด้วยหมู่อาคารจำนวน 4 หลัง ด้วยกัน คือ วีระไทย เทิดไท้ราชินี รวมใจภักดิ์ และนานัครรส แต่อาคารที่มีการจัดแสดงนิทรรศการมีเพียง 2 อาคาร คือวีระไทย และเทิดไท้ราชินี รูปแบบการนำเสนอของพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ไม่ได้เน้นที่วัตถุจัดแสดง ส่วนใหญ่จะเป็นการใช้สื่อหลากหลายรูปแบบในการเล่าเรื่อง อาทิ บอร์ดแสดงเนื้อหา โมเดลจำลอง ภาพถ่าย แผนที่โบราณ หุ่นจำลอง และบรรยากาศจำลอง เป็นต้น
 
อาคารวีระไทย อาคารแห่งนี้เป็นนิทรรศการแรกของพิพิธภัณฑ์เนื้อหาส่วนใหญ่เป็นการเกริ่นนำด้านประวัติศาสตร์ โบราณคดี และภูมิศาสตร์ของเมืองนครศรีธรรมราช เนื้อหาชั้นล่าง แสดงเนื้อหาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์และโบราณคดี ประกอบด้วย

1) ตู้ทรายแสดงภูมิประเทศนครศรีธรรมราช ในส่วนเดียวกันนี้มีเนื้อหาเกี่ยวกับปูชนียบุคคลของเมืองนครฯ ซึ่งมีทั้งปฐมกษัตริย์ของเมืองนครฯ โบราณ เจ้าเมือง พระภิกษุ พระเสื้อเมือง และโต๊ะครู (มุสลิม)
2) ส่วนจัดแสดงสมัยก่อนประวัติศาสตร์
3) การตั้งถิ่นฐานสมัยแรกเริ่มที่เริ่มมีการรับอิทธิพลจากต่างชาติ (ตะวันตก) การเป็นเมืองท่าโบราณบนคาบสมุทรมลายู
4) เมืองนครฯ ตั้งแต่สมัยสุโขทัย – รัตนโกสินทร์
5) ประเพณี และสถานที่สำคัญในเมืองนครศรีธรรมราช  
6) การดำเนินงานของเทศบาลนครศรีธรรมราช
 
ชั้นบนของอาคารวีระไทย เป็นนิทรรศการที่เกี่ยวกับศาสนาต่างๆ ในเมืองนครฯ ประกอบด้วย ศาสนาพุทธ พราหมณ์ และอิสลาม ทั้งประวัติการเข้ามาของแต่ละศาสนา และสถานที่สำคัญทางศาสนา นอกจากนี้ยังมีส่วนนิทรรศการหมุนเวียนเกี่ยวกับการเสด็จพระราชดำเนินมาเมืองนครฯ ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้ง 16ครั้ง (นับตั้งแต่ขึ้นครองราชย์ถึงปัจจุบัน)
 
อาคารเทิดไท้ราชินี เป็นอาคาร 2 ชั้น ที่สร้างขึ้นภายหลัง เนื้อหาที่จัดแสดงในอาคารนี้เป็นการขยายความเนื้อหามาจากนิทรรศการด้านประวัติศาสตร์ความเป็นมาในอาคารวีระไทย โดยจะมีการใช้สื่อมัลติมีเดียและการจำลองบรรยากาศให้ผู้เข้าชมรู้สึกตื่นตาและเพลิดเพลินในการเข้าชม ชั้นล่าง แบ่งออกเป็น

1) ส่วนแรกที่พบคือโถงชมวีดีทัศน์ที่ม้านั่งเป็นการจำลองท้องเรือเดินสมุทร ทำให้ผู้เข้าชมจะรู้สึกประหนึ่งกำลังล่องเรือขณะรับชมวีดีทัศน์ (เก้าอี้ที่เป็นเรือเดินสมุทรจำลองนี้สามารถโยกได้) เนื้อหาของวีดีทัศน์คือเมืองท่าค้าขายทางทะเลในยุคพุทธศตวรรษที่ 18-19 เมื่อออกจากส่วนวีดีทัศน์นี้แล้วจะเข้าไปสู่ส่วนต่อไปคือ
2) ส่วนจำลองบรรยากาศของเมืองท่าโบราณที่ประกอบไปด้วยส่วนจำลองท่าเรือ มีเรือพายที่อยู่ในพื้นที่ลำน้ำจำลอง คลังสินค้าจำลอง (มีหุ่นจำลองของพ่อค้ากำลังต่อรองราคาอยู่ด้านหน้า) และแผนที่เดินเรือสมัยโบราณ
3) ศาสนาในเมืองนครฯ ประกอบด้วยศาสนาพุทธ พราหมณ์ อิสลาม และคริสต์ (ส่วนขยายเพิ่มเติมจากอาคารวีระไทย)
4) มรดกทางวัฒนธรรมของนครฯ ซึ่งมีทั้งศิลปหัตถกรรม การละเล่น (โนราห์) และงานช่างท้องถิ่น (เครื่องถมเงิน ถมทอง)
 
ชั้นที่สอง ทางขึ้นเป็นทางลาดที่เอื้อให้กับผู้พิการสามารถเข็นรถขึ้นไปได้ (แต่ค่อนข้างชันจึงควรใช้ความระมัดระวังอย่างมาก)

1) ส่วนแรกที่เห็นคือนิทรรศการเกี่ยวกับนครแผ่นดินศักดิ์สิทธิ์ จัดแสดงเครื่องรางของขลัง (พระเครื่อง จตุคามรามเทพ พิธีกรรมในการปลุกเสกมวลสาร ฯลฯ  นอกจากนี้ยังตั้งแสดงนางดาน ทั้ง 3 แผ่น ซึ่งตามปกติจะเก็บรักษาไว้ที่นี่ แต่ช่วงสงกรานต์ซึ่งมีพิธีแห่นางดานจะอัญเชิญออกไปประกอบพิธีที่หอพระอิศวรกลางเมืองนครศรีธรรมราช นางดานทั้ง 3แผ่น คือ พระอาทิตย์และพระจันทร์ พระแม่คงคา และพระแม่ธรณี  
2) ตู้เทิดพระเกียรติราชินี
3) นิทรรศการหมุนเวียนเรื่องการสมโภชพระบฏนานาชาติ
4) เหตุการณ์สำคัญของเมืองนคร คือเรื่องวาตภัยที่แหลมตะลุมพุกเมื่อวันที่ 25 ตุลาคม 2525 ซึ่งคร่าชีวิตผู้คนที่อาศัยในบริเวณดังกล่าวไปกว่า 1,000 คน และบ้านเรือนในหมู่บ้านแหลมตะลุมพุกเสียหายทั้งหมด และอีกเหตุการณ์คือการยกพลขึ้นบกของทหารญี่ปุ่นที่จังหวัดนครศรีธรรมราชในสงครามมหาเอเชียบูรพา เมื่อ พ.ศ.2484
5) นครศรีธรรมราชกับต่างชาติ แสดงหุ่นจำลองของชาวต่างชาติที่เข้ามาติดต่อสัมพันธ์กับเมืองนคร คือ อินเดียและลังกา ตะวันตก ญี่ปุ่น จีน อาหรับและเปอร์เซีย
6) นครเมืองการศึกษา จัดแสดงเรื่องการจัดการศึกษาในเมืองนครฯ ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันที่มุ่งเป้าเพื่อก้าวสู่สากล
 
คณะทำงานที่จัดเตรียมและสังเคราะห์เนื้อหาจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ประกอบด้วยนักวิชาการจากหลายภาคส่วนทั้งราชการ มหาวิทยาลัย ชุมชนท้องถิ่น ประกอบด้วย อาจารย์จากมหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช  นักวิชาการจากกรมศิลปากร นักวิชาการท้องถิ่น ชมรมรักษ์บ้านเกิด และผู้ประสานงานและกำหนดเนื้อหาหลักเป็นทีมงานจากมหาวิทยาลัยราชภัฏซึ่งทำงานในท้องถิ่นมาอย่างต่อเนื่อง
 
การบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์เป็นสิทธิของเทศบาลทั้งหมด และกองแผนงานวิชาการเป็นผู้กำกับดูแลในส่วนของพิพิธภัณฑ์ทั้งที่ทุ่งท่าลาด และศูนย์การเรียนรู้ที่อยู่บริเวณศาลากลาง เงินงบประมาณทั้งหมดมาจากเทศบาลและมีแนวโน้มว่าจะมีการสนับสนุนงบประมาณเพื่อให้มีการปรับปรุง ต่อขยายเนื้อหาในอนาคตอย่างต่อเนื่อง ซึ่งเป็นผลมาจากนโยบายของเทศบาลที่ต้องการมีส่วนในการสนับสนุนการเป็นแหล่งเรียนรู้ให้กับคนในท้องถิ่นและนักท่องเที่ยวทั่วไป และพัฒนาเป็นระบบการบริการสาธารณะต้นแบบให้กับจังหวัดอื่นๆ ได้เข้ามาดูงาน (และเริ่มมีการติดต่อขอเข้าดูงานการบริหารจัดการมาบ้างแล้วจากจังหวัดชุมพร พังงา ฯลฯ)
   
การเดินทาง

การเดินทางด้วยรถยนต์ส่วนตัวจากกรุงเทพสู่จังหวัดนครศรีธรรมราช เข้าสู่ถนนราชดำเนินซึ่งเป็นถนนสายหลักผ่านกลางเมืองนครศรีธรรมราช มุ่งหน้าไปทางทิศเหนือ (หรือทางที่ไปค่ายทหาร) ก่อนถึงสนามกีฬาจังหวัดนครศรีธรรมราช จะเห็นป้ายบอกทางเลี้ยวซ้ายไปสวนสาธารณะสมเด็จพระศรีนครินทร์ (ทุ่งท่าลาด) เลี้ยวซ้ายเข้าไปประมาณ 800 เมตร จะเห็นสระน้ำและป้ายของสวนสาธารณะอยู่ทางขวามือ เมื่อเลี้ยวเข้าไปประมาณ 200 เมตร จะพบอาคารพิพิธภัณฑ์อยู่ทางด้านซ้ายมือ มีป้ายอยู่ด้านหน้าชัดเจน

 
อ้างอิง
สัมภาษณ์ คุณสมพุทธ ธุระเจน และ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประหยัด เกษม ทีมงานด้านการจัดทำข้อมูลภายในพิพิธภัณฑ์
ประหยัด เกษม, ผู้ช่วยศาสตราจารย์ (บรรณาธิการ). พิพิธภัณฑ์เมืองนครศรีธรรมราช. นครศรีธรรมราช:โรงพิมพ์อักษรการพิมพ์, 2552.
 
พิพัฒน์ กระแจะจันทร์ / เขียน
สำรวจภาคสนาม วันที่ 4 พฤษภาคม 2556
 

พิพิธภัณฑ์เมืองนครฯ