วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารเป็นวัดที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักดีทั้งในเมืองนครศรีธรรมราชและทั่วทุกภูมิภาคของประเทศไทย เป็นที่ตั้งขององค์พระบรมธาตุเจดีย์อันเป็นที่เคารพสักการะของพุทธศาสนิกชน และเป็นแหล่งกำเนิดประเพณีสำคัญ ๆ ของจังหวัดนครศรีธรรมราช ได้แก่ ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ ประเพณีตักบาตรธูปเทียน ในวันสำคัญทางพุทธศาสนาจะมีพุทธศาสนิกชนพร้อมใจกันมาทำบุญในวัดพระมหาธาตุเป็นจำนวนมาก นอกจากนี้ใช้เป็นสถานที่ประกอบราชพิธีและพิธีที่สำคัญในอดีต เช่น การแต่งตั้งเจ้าเมือง การถือน้ำพิพัฒน์สัตยา พิธีแรกนาขวัญ พิธีโล้ชิงช้า ด้วยองค์พระบรมธาตุเจดีย์เป็นที่รวมแห่งความเลื่อมใสศรัทธาของพุทธศาสนิกชน ในอดีตประชาชนชาวนครศรีธรรมราชและจังหวัดใกล้เคียงจึงนิยมนำทรัพย์สินเงินทองที่มาค่ามาถวายเป็นพุทธบูชา ซึ่งเรียกว่าเอาของมา "ขึ้นธาตุ" แก้วแหวนเงินทองที่พุทธศาสนิกชนนำมาถวายวัดมีจำนวนมากขึ้นเรื่อย ๆ ทางวัดจึงนำวิหารเขียนและวิหารโพธิ์ลังกาใช้เป็นที่เก็บรักษาทรัพย์สินดังกล่าว ต่อมาจึงตั้งเป็นพิพิธภัณฑ์ของวัด ด้วยของสะสมทั้งโบราณวัตถุและศิลปวัตถุที่มีค่าเป็นจำนวนมากภายในพิพิธภัณฑ์ของวัด ในปี พ.ศ. ๒๔๘๐ กรมศิลปากรจึงประกาศรับพิพิธภัณฑสถานของวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารเป็นสาขาพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จังหวัดนครศรีธรรมราช ชื่อว่า "ศรีธรรมราชพิพิธภัณฑสถาน" ซึ่งต่อมากรมศิลปากรก็ได้จัดสร้างพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จังหวัดนครศรีธรรมราชขึ้นใหม่ที่หน้าวัดสวนหลวง ตำบลศาลามีชัย อำเภอเมืองนครศรีธรรมราช

 

การจัดแสดง   

         
อาคารจัดแสดงแบ่งเป็นสองหลังคือวิหารเขียน และวิหารโพธิ์ลังกา ภายในวิหารเขียนของที่จัดแสดงมีหลากหลายมาก ทั้งเครื่องประดับเช่น สร้อย และแหวน ที่ทำด้วยทอง เงิน นาก พระพุทธรูป ต้นไม้เงิน ต้นไม้ทอง ถ้วยชาม โดยเฉพาะสร้อยและแหวนทองซึ่งเป็นของที่คนนำมาขึ้นธาตุมีเป็นจำนวนมาก และถูกกองสุมรวมกันอยู่ในตู้กระจกหลายใบ ส่วนในวิหารโพธิ์ลังกาจัดแสดงโบราณวัตถุ เช่นศิลาจารึก เครื่องปั้นดินเผา พระพุทธรูป หีบศพเจ้าพระยานคร พระพุทธรูปปางมารวิชัย เป็นต้น ทั้งนี้โบราณวัตถุและศิลปวัตถุทั้งในวิหารเขียนและวิหารโพธิ์ลังกา เป็นเพียงการตั้งแสดงไว้ ไม่มีคำอธิบายแต่ประการใด ผู้ที่พอจะอธิบายและเป็นวิทยากรนำชมได้คือนายโยธิน ภูษิตรัตนาวลี ซึ่งเป็นผู้ดูแลพิพิธภัณฑ์เป็นผู้สูงอายุที่เพิ่งจะมารับหน้าที่มาเป็นผู้ดูแลได้เพียง ๑ ปี จึงยังไม่ค่อยจะมีความรู้ความเข้าใจมากนักเกี่ยวกับสิ่งของและการจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ 
 

ปัญหาที่พิพิธภัณฑ์ประสบคือ เรื่องการจัดการซึ่งยังไม่ค่อยมีความชัดเจนในเรื่องหน้าที่รับผิดชอบของผู้ที่เกี่ยวข้อง และสถานที่คับแคบเนื่องจากของมีจำนวนมาก รวมถึงเรื่องความปลอดภัยของโบราณวัตถุและศิลปวัตถุ เนื่องจากมีผู้ที่มาสักการะบูชาพระธาตุเป็นจำนวนมากทุกวัน และถือโอกาสเข้ามาเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์ แต่ของมีค่าต่าง ๆ อยู่ในตู้กระจกบาง ๆ และไม่มีเจ้าหน้าที่ดูแลความปลอดภัยได้อย่างทั่วถึง 

 

ข้อมูลจาก:

1. พระสุทธิสารสุธี ศรีสงคราม.วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารจังหวัดนครศรีธรรมราช. มปพ.มปป.

2. การสำรวจภาคสนาม วันที่ 19 มกราคม 2547

3. การประชุมเครือข่ายเพื่อการวิจัยและพัฒนาพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น (ภาคใต้) จัดโดยศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร วันที่ 7 - 8 กุมภาพันธ์ 2547  ณ  โรงแรมแกรนด์ปาร์ค  จังหวัดนครศรีธรรมราช.