หอจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์เพื่อการศึกษา โรงเรียนมหาวชิราวุธ

โรงเรียนมหาวชิราวุธเป็นโรงเรียนเก่าแก่ของสงขลา ก่อตั้งโดยเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาล สำเร็จราชการมณฑลนครศรีธรรมราช และ พระยาวิเชียรคีรี (ชม ณ สงขลา) โดยได้ดำริตั้งโรงเรียนขึ้น เนื่องด้วยเมืองสงขลามีพลเมืองมากแต่ยังไม่มีโรงเรียนที่เป็นหลักเป็นฐาน โดยได้มีการเรี่ยไรเงินจากประชาชนชาวสงขลาเพื่อสร้างโรงเรียนเป็นการถาวรขึ้นบริเวณวัดนาถม (ซึ่งเป็นบริเวณโรงเรียนวิเชียรชมในปัจจุบัน) พร้อมกันนี้พระยาสุขุมนัยวินิต ได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ใช้ชื่อโรงเรียนว่า "มหาวชิราวุธ"  เนื่องจากอาคารเรียนยังไม่แล้วเสร็จ จึงทำการเปิดสอนครั้งแรกที่ศาลาชำระความของพระยาวิเชียรคิรี มีนักเรียน 50 คน และ ครูทองดีเป็นครูใหญ่คนแรก ดำเนินการสอนแบบโรงเรียนมหาดเล็กหลวง จึงนับได้ว่า โรงเรียนมหาวชิราวุธ ได้กำเนิดขึ้น ณ วันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2439   โรงเรียนย้ายที่ตั้งอีกหลายครั้ง จนเมื่ออาคารเรียนที่วัดนาถมสร้างเสร็จ  โรงเรียนจึงได้ย้ายมาอยู่ที่ “สัณฐาคาร” บริเวณวัดนาถมตั้งแต่ปี 2457 เป็นต้นมา และได้เจริญเติบโต มีอาคารเรียนมากขึ้น นักเรียนมากขึ้นตามลำดับ มาจนถึงปัจจุบัน

ด้วยความที่โรงเรียนมีประวัติความเป็นมายาวนาน ทางโรงเรียนจึงได้ริเริ่มก่อตั้งหอจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์เพื่อการศึกษามหาวชิราวุธ จังหวัดสงขลา ขึ้น เพื่อเก็บรวบรวมหนังสือ ภาพถ่าย เอกสารเก่าที่สำคัญของโรงเรียนมหาวชิราวุธ นอกจากนี้ยังจัดแสดง วัสดุอุปกรณ์ต่าง ๆ ของโรงเรียนและหนังสือของชุมนุมนักเรียนเก่าที่ได้ตีพิมพ์ไปแล้วและนำมาเผยแพร่

ต่อมาและได้ขยายไปสู่การเก็บรวบรวมหนังสือและเอกสารเก่าเกี่ยวกับชุมชนโดยรอบ ไปจนถึงเมืองสงขลา เช่น หนังสือ เอกสาร จดหมายราชการ สัญญาสัมปทาน ใบเสร็จรับเงิน โปสการ์ด ประกาศ คู่มือการทำงาน ใบโฆษณา ภาพเก่าของบุคคล ครอบครัว องค์กร อีกยังมีฟิล์มหรือหนังเก่า แผ่นเสียง ที่เป็นเรื่องราวของสงขลาและภาคใต้ เรียกได้ว่าเป็นหลักฐานบอกเล่าวิถีชีวิตและอดีตของผู้คนในพื้นที่นี้ทั้งสิ้น

ที่น่าสนใจ อาทิ หนังสือและภาพถ่ายเก่าของ เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) สมัยดำรงตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาล สำเร็จราชการมณฑลนครศรีธรรมราช ผู้ริเริ่มก่อตั้งโรงเรียนมหาวชิราวุธ จังหวัดสงขลา ภาพถ่ายเก่าเมืองสงขลาที่ได้จากร้านถ่ายรูปเก่าของสงขลา  โปสการ์ดรูปเรือเดินทะเลชื่อ Songkla (สงขลา) ที่ระบุว่าเป็นของ บริษัท อีสต์เอเชียติก เรือนี้ต่อขึ้นปี ค.ศ.1953 นอกจากนี้ยังมีแผนที่มณฑลเขตปกครอง เช่น ภูเก็ต มณฑลปัตตานี ซึ่งในแผนที่เหล่านี้ยังมีหมุดหมายระบุที่ตั้งของ “ศาลารัฐบาลมณฑล” ที่ใช้ตัวย่อว่า ศ.ร. ในแผนที่มณฑลปัตตานียังเรียกตันหยงมัสว่า “ตันหยงมัซ” ยังมีจดหมายราชการในเรื่องการมอบสัมปทานทำเหมืองแร่ดีบุกในปัตตานี เป็นต้น

ภาพและเอกสารที่มีเรื่องราวเกี่ยวกับขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรมของจังหวัดสงขลาและโรงเรียน ที่จัดแสดงนี้ได้รับรางวัลและรับรองจากองค์การยูเนสโก้ ให้ขึ้นทะเบียนเป็นเอกสารมรดกแห่งความทรงจำของโลก ระดับท้องถิ่น  จากยูเนสโก ในปี พ.ศ. 2559

 ข้อมูลจาก:

รายงานฉบับสมบูรณ์โครงการจัดทำข้อมูลพิพิธภัณฑ์ภาคใต้ เครือข่ายพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นภาคใต้ สนับสนุนโดยศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร(องค์การมหาชน) 2564.

www.mvsk.ac.th