จารึกเขารัง

ชื่อจารึกแบบอื่นๆ

Khãu Rãng (K. 505), หลักที่ 119 ศิลาจารึกขอมในประเทศไทย, ปจ. 1, จารึกหลักที่ 119, K. 505

อักษรที่มีในจารึก

ปัลลวะ

ศักราช

พุทธศักราช 1182

ภาษา

สันสกฤต, เขมร

ด้าน/บรรทัด

จำนวนด้าน 1 ด้าน มี 31 บรรทัด

วัตถุจารึก

หินทรายเนื้อหยาบ

ลักษณะวัตถุ

รูปใบเสมา

ขนาดวัตถุ

กว้าง 26 ซม. สูง 152 ซม. หนา 11.5 ซม.

บัญชี/ทะเบียนวัตถุ

1) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “ปจ. 1”
2) ในหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. V กำหนดเป็น “Khãu Rãng (K. 505)”
3) ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 4 กำหนดเป็น “หลักที่ 119 ศิลาจารึกขอมในประเทศไทย”
4) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม 1 กำหนดเป็น “จารึกเขารัง”

ปีที่พบจารึก

พุทธศักราช 2496

สถานที่พบ

หมู่ 11 บ้านเขารัง ตำบลผ่านศึก อำเภออรัญประเทศ จังหวัดสระแก้ว

ผู้พบ

ไม่ปรากฏหลักฐาน

ปัจจุบันอยู่ที่

กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก หอสมุดแห่งชาติ แขวงวชิรพยาบาล เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร (บันทึกข้อมูลวันที่ 13/5/2563)

พิมพ์เผยแพร่

1) Inscriptions du Cambodge vol. V (Hanoi : Imprimerie d'extrême-orient, 1953), 23-24.
2) ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 4 (พระนคร : สำนักนายกรัฐมนตรี, 2513), 225-228.
3) จารึกในประเทศไทย เล่ม 1 (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2529), 35-39.
4) รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 1 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 85-86.

ประวัติ

ศิลาจารึกเขารังนี้ ได้ถูกตีพิมพ์ครั้งแรกในหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. V โดยในคราวนั้น ศ. ยอร์ช เซเดส์ ได้อธิบายถึงกลุ่มจารึกที่พบบนภูเขา 3 ลูก ในเขตอำเภออรัญประเทศ จังหวัดปราจีนบุรี จารึกจำนวน 3 หลัก ที่ได้จากเขาแต่ละลูกนี้ ท่านได้กำหนดเลขทะเบียนไว้ดังนี้คือ จารึกเขารัง (K. 505) จารึกเขาน้อย (K. 506) และ จารึกเขาชมพู (K. 507) แต่อย่างไรก็ตาม ศ. ยอร์ช เซเดส์ ได้อ่านและแปลเพียงจารึกเขารังเท่านั้น ส่วนจารึกเขาน้อย ท่านได้อ่านคำจารึกไว้บางส่วน ซึ่งต่อมาในปี พ.ศ. 2533 นายชะเอม แก้วคล้าย และนายบุญเลิศ เสนานนท์ ได้อ่านและแปลจารึกเขาน้อยนี้ ตีพิมพ์ในหนังสือ ปราสาทเขาน้อย จังหวัดปราจีนบุรี ของกรมศิลปากร ส่วนจารึกเขาชมพูนั้น ศ. ยอร์ช เซเดส์ ได้กล่าวว่าอ่านแทบไม่ออก รู้แต่เพียงว่าเป็นภาษาสันสกฤต 28 บรรทัดเท่านั้น และยังไม่ได้รับการแปลมาจนถึงบัดนี้ ต่อมาใน ปี พ.ศ. 2513 ม.จ. สุภัทรดิศ ดิศกุล ทรงแปลคำอธิบายของ ศ. ยอร์ช เซเดส์ จากหนังสือ Inscriptions du Cambodge vol. V ตีพิมพ์ลงในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 4 โดยมี นายฉ่ำ ทองคำวรรณ เป็นผู้ตรวจแก้คำอ่านและคำแปลอีกครั้ง ซึ่งในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 4 นี้ ได้จัดให้จารึกเขารังเป็นจารึกหลักหนึ่งที่อยู่ใน “กลุ่มศิลาจารึกในภูเขาแถบบริเวณอำเภออรัญประเทศ จังหวัดปราจีนบุรี” ซึ่งประกอบด้วยจารึก 3 หลักด้วยกัน คือ จารึกเขารัง จารึกเขาน้อย และจารึกเขาชมพู ตามที่กล่าวมาแล้วข้างต้น สำหรับการตั้งชื่อจารึกที่พบที่เขารังนั้น ในหนังสือ ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 4 ใช้ชื่อว่า “หลักที่ 119 ศิลาจารึกขอมในประเทศไทย” แต่เนื่องจากศิลาจารึกหลักนี้พบในบริเวณเขารัง อำเภออรัญประเทศ จังหวัดปราจีนบุรี (ปัจจุบันคือ จังหวัดสระแก้ว) นักอ่านจารึกทั้งหลายจึงนิยมเรียกชื่อจารึกนี้ว่า “ศิลาจารึกเขารัง” และจากการตีพิมพ์ครั้งล่าสุดในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม 1 พ.ศ. 2529 ได้ใช้ชื่อว่า “จารึกเขารัง”

เนื้อหาโดยสังเขป

ในปี พ.ศ. 1182 ขุนนางผู้หนึ่งซึ่งดำรงตำแหน่งสินาหฺวฺคนก่อน ได้ถวายทาส สวนใกล้วิหาร ผู้รักษาสวน เครื่องไทยทาน ที่นา และ กระบือ แด่พระวิหาร โดยมอบให้บุรุษหนึ่งนามว่า วา กฺโทกฺ เป็นผู้ดูแลรักษา ต่อมาผู้ดำรงตำแหน่งสินาหฺวฺคนปัจจุบันได้ถวายทาส สวนใกล้วิหาร แด่พระวิหาร ตามที่ผู้ดำรงตำแหน่งสินาหฺวฺพึงกระทำ

ผู้สร้าง

ขุนนางผู้หนึ่ง ตำแหน่งสินาหฺวฺ

การกำหนดอายุ

กำหนดอายุตามปีมหาศักราชที่ระบุในจารึก ซึ่งตรงกับ พ.ศ. 1182 เป็นจารึกอักษรปัลลวะในประเทศไทยหนึ่งใน 2 หลัก ที่ปรากฏปีมหาศักราชอยู่ในจารึก จารึกอักษรปัลลวะหลักแรกคือ จารึกเขาน้อย ปรากฏปีมหาศักราช 559 ตรงกับ พ.ศ. 1180 ส่วนหลักที่ 2 คือจารึกเขารังนี้เอง ซึ่งปรากฏปีมหาศักราช 561 ซึ่งตรงกับ พ.ศ. 1182 อักษรปัลลวะเป็นอักษรแบบแรกที่ปรากฏใช้ในกลุ่มประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เมื่อประมาณพุทธศตวรรษที่ 11-12 ศิลาจารึกเขารังจึงเป็นหลักฐานศึกษารูปแบบอักษรทั้งในยุคสมัยเดียวกันและในยุคต่อมา ฉะนั้น รูปอักษรในจารึกใดก็ตามที่มีลักษณะรูปสัณฐานของเส้นอักษรเหมือนรูปอักษรในศิลาจารึกเขารัง ควรจัดไว้เป็นรูปอักษรแบบปัลลวะ

ข้อมูลอ้างอิง

เรียบเรียงข้อมูลโดย : ตรงใจ หุตางกูร, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., 2547, จาก :
1) Goerge Cœdès, “Groupe des Inscriptions des Collines de la Région d’Arãn (K. 505-507),” in Inscriptions du Cambodge vol. V (Hanoi : Imprimerie d'Extrême-Orient, 1953), 23-24.
2) ชะเอม แก้วคล้าย และบุญเลิศ เสนานนท์, “ศิลาจารึกเขาน้อย,” ใน ปราสาทเขาน้อย จังหวัดปราจีนบุรี (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2533), 115-121.
3) ยอร์ช เซเดส์, “จารึกเขารัง,” แปลจากภาษาฝรั่งเศสเป็นภาษาไทยโดย ม.จ. สุภัทรดิศ ดิศกุล ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม 1 : อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่ 12-14 (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529), 35-39.
4) ยอร์ช เซเดส์, “หลักที่ 119 ศิลาจารึกขอมในประเทศไทย,” แปลจากภาษาฝรั่งเศสเป็นภาษาไทยโดย ม.จ. สุภัทรดิศ ดิศกุล และฉ่ำ ทองคำวรรณ, ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 4 : ประมวลจารึกที่พบในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออกและภาคกลางของประเทศไทย อันจารึกด้วยอักษรและภาษาไทย, ขอม, มอญ, บาลีสันสกฤต (พระนคร : คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี, 2513), 225-228.
5) รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล, "จารึกเขารัง," ใน รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 1 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 85-86.

ภาพประกอบ

1) ภาพสำเนาจารึกจาก : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2545 (เลขทะเบียน CD; INS-TH-02, ไฟล์; PJ_001)
2) ภาพจากการสำรวจ : รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล, รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ การตรวจสอบพิกัดสถานที่พบและเก็บรักษาของจารึกรุ่นก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย เพื่อพัฒนาภูมิสารสนเทศจารึกชาติ ปีที่ 2 : จารึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันออก เล่ม 2 (กรุงเทพ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2564), 26.
3) ภาพถ่ายความละเอียดสูงจากการสำรวจภาคสนาม : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, สำรวจเมื่อ 22 ธันวาคม 2565