จารึกอัญชัยวรมัน

ขอมโบราณ

พุทธศตวรรษ ๑๕

จำนวนด้าน ๑ ด้าน มี ๔๘ บรรทัด

ศิลา ประเภทหินทรายแป้ง

หลักสี่เหลี่ยม

กว้าง ๕๐.๕ ซม. สูง ๑๒๘ ซม. หนา ๑๒.๕ ซม.

๑) กองหอสมุดแห่งชาติ กำหนดเป็น “ลบ. ๒๔”
๒) ในหนังสือ จารึกในประเทศไทย เล่ม ๓ กำหนดเป็น “จารึกอัญชัยวรมัน”

ไม่ปรากฏหลักฐาน

จังหวัดลพบุรี

ไม่ปรากฏหลักฐาน

หอพระสมุดวชิรญาณ กองหอสมุดแห่งชาติ กรุงเทพมหานคร

จารึกในประเทศไทย เล่ม ๓ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๗๔-๘๑.

ศิลาจารึกหลักนี้ ได้มาจากจังหวัดลพบุรี จารึกด้วยอักษรขอม ภาษาสันสกฤต และภาษาเขมร วัดขนาดส่วนกว้าง ๕๐.๕ เซนติเมตร ส่วนสูง ๑๒๘ เซนติเมตร ส่วนหนา ๑๒.๕ เซนติเมตร ปัจจุบันศิลาจารึกหลักนี้ อยู่ที่หอพระสมุดวชิรญาณ กองหอสมุดแห่งชาติ กรุงเทพฯ

เริ่มต้นด้วยการกล่าวคำนมัสการเทพเจ้าผู้เป็นใหญ่ และกล่าวถึงพิภพพระยานาคในโลกบาดาล จากนั้นก็กล่าวถึงพระราชโองการของพระเจ้าชัยวรมันที่ ๔ หรือพระบาทบรมศิวบท ว่าด้วยเรื่องการถวายสิ่งของและทาสชายหญิงเป็นจำนวนมาก

ไม่ปรากฏหลักฐาน

จารึกบรรทัดที่ ๓๙ ได้ระบุปีที่จารึกไว้ คือ มหาศักราช ๘_๕ จะเห็นว่ามีการเว้นเลขตัวกลางไว้เนื่องจากเส้นอักษรไม่ชัดเจน อาจจะเป็นเลข ๔ หรือเลขหนึ่งก็ได้ แต่อาจารย์อำไพ คำโท ได้ระบุไว้ว่าน่าจะเป็นเลข ๔ เพราะตัวอักษรนี้มีหางที่ลากต่ำลงต่ำกว่าระดับบรรทัด และหางที่ลากลงมาต่ำอย่างนี้ไม่ใช่หางของเลข ๑ อีกทั้งมีข้อความในจารึกนี้เป็นเครื่องสนับสนุนอีกด้วย คือ ประการแรก พระนามว่า “ชัยวรมัน” ที่ปรากฏในจารึกนี้ หมายถึงพระเจ้าชัยวรมันที่ ๔ ประการที่สอง ในเรื่องของการประกอบคำ ลักษณะการประกอบคำของภาษาเขมรก่อนสร้างเมืองพระนครจะใช้ “อิ” “อี” “เอ” แทนสระ “เอีย” เช่น “ญิงฺ” “เทนฺ” “เวรฺ” ส่วนลักษณะการประกอบคำของภาษาเขมรหลังเมืองพระนครจะใช้ตัว “ย” แทนสระ “เอีย” คือเป็น “ญฺยงฺ” “ทฺยนฺ” “วฺยรฺ” ประการที่สาม ชื่อพวกทาส เช่น กำไว ปนำ ปันลบ สำอบ เหล่านี้ มักจะพบในศิลาจารึกภาษาเขมรระหว่างพุทธศตวรรษที่ ๑๕ ตอนปลาย กับพุทธศตวรรษที่ ๑๖ ตอนต้นๆ เท่านั้น และประการสุดท้าย ถ้าอ่านเลขมหาศักราชในจารึกนี้เป็นเลข ๘๑๕ แล้ว ก็จะตรงกับรัชสมัยของพระเจ้ายโศวรมันที่ ๑ หรือ พระบาทบรมศิวโลก (พ.ศ. ๑๔๓๒-๑๔๔๓) แต่ถ้าอ่านเป็นเลข ๘๔๕ ก็ตรงกับรัชสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ ๔ พอดี

เรียบเรียงข้อมูลโดย : นวพรรณ ภัทรมูล, โครงการฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย, ศมส., ๒๕๔๗, จาก :
อำไพ คำโท, “จารึกอัญชัยวรมัน,” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม ๓ : อักษรขอม พุทธศตวรรษที่ ๑๕-๑๖ (กรุงเทพฯ : หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๒๙), ๗๔-๘๑.

ภาพสำเนาจารึกจาก : ภาควิชาภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๕ (เลขทะเบียน CD; INS-TH-19, ไฟล์; LB_012)