เอกสารโบราณในประเทศไทย

CMRU-CT-01-A-0017ขุททกนิกาย

RBR004-047คดีโลก

CMRU-MY-02-B-0001คดีโลกคดีธัมม์

CMRU-CT-02-B-0111คดีโลกคดีธัมม์

CMRU-CM-06-A-085-1คดีโลกคดีธัมม์

CMRU-CT-12-B-002-3คดีวอนสอนโลก

CMRU-CM-01-D-0032คร่าวซอสีหนาทา

CMRU-CM-01-D-0009คร่าวนิยายแว่นทิพย์

RBR003-388คร่าวสอนเจ้าสุวัตร

ท้ายลาน ระบุ “บ่ดีสักหน้อยแล ปทุมฺมานาฏนอนแX ได้ยินคำเดหูขดมาชู ไขปากตู หื้อเข้าปลายมือสาวกับปลายเจ้า จุฬาเหยกันไป” / เขียนอักษรไทย ด้วยปากกาลูกลื่นสีน้ำเงิน “สอนเจ้าสุวัต”

RBR003-041ความเชื่อข้อห้าม

สมุดไทยบันทึกเรื่องความเชื่อ และข้อห้ามต่าง ๆ เช่น การไปสงคราม การล้างเท้าก่อนนอน ห้ามเอาชายพกปเช็ดหน้า ห้ามถ่มน้ำลายลงอาจม เป็นต้น

CMRU-CM-01-D-0024ความรู้การรักษาเนื้อตัวหมดใสแห่งผู้หญิงแลลูกอ่อนพายพ้านทุ่ง

CMRU-CM-01-D-0025ความรู้ใช้ยุ่งฝุ่นขว่าเฟื้อย

CMRU-AP-B-0001-03ควายสามเขา

CMRU-CM-06-A-035-2คัณฐี

CMRU-CM-06-A-057-1คัทธนกุมาร

NPT007-015คัมภีร์เกร็ดพระโอสถ

คัมภีร์เกร็ดพระโอสถ หรือตำรายาเกร็ด เล่มนี้ ได้บันทึกสูตรยาสมุนไพรแบบต่างๆ หลากหลายรูปแบบ มีทั้งยาต้ม ยาดอง ยานัตถุ์ ยาเหน็บ ยาสวน น้ำมันนวด ยาธาตุ ยาหอม ซึ่งสามารถแก้โรคต่างๆ ได้สารพัด ตั้งแต่โรคที่เกี่ยวกับตา โรคบุรุษ อัณฑะบวม หรือสารพัดไข้ต่างๆ คัมภีร์เกร็ดพระโอสถนี้ ประกอบไปด้วย ยาต้มแก้เลือดอยู่ไฟไม่ได้, ยาต้มปลายไข้, ลมสันนิบาต, ยาต้มแก้เชื่อม, แก้กาฬภายใน, แก้หลังแข็ง, แก้คลั่ง, แก้ไข้ตาแดง, ยาแก้ไข้ซางแดง, ยาต้มแก้ไข้เรื้อรัง, ยาต้มตัดไข้, ยาต้มแก้ไข้ 3 ฤดู, ยาต้มแก้ไข้ตรีกะตุก, ยาต้มแก้ฝีมดลูก, ยาต้มแก้ไข้ครั่ง, ยาต้มแก้ประดงไข้, ยาต้มตัดรากไข้เสนียด, ยาต้มแก้สันทฆาต, ยาขับเลือดที่ติดสันหลัง, ยาต้มแก้ตานซาง, ยามหาสงคราม, ยาต้มแก้ดีเดือดดีพลุ่ง, ยาต้มแก้ไข้เหนือ, ยาต้มแก้ไข้หลังแข็ง, ยาต้มตานขโมยลงท้อง, ยาต้มกระทุ้งไข้, ยาต้มคุดทะราดเด็ก, ยาแก้คุดทะราดผู้ใหญ่, ยานัตถุ์แก้สันนิบาต, ยาแผ้วอากาศ, ยาเทวดาชุบตัว, อีดำอีแดง, รากสาด, ยามหากาฬ, ยาเหลืองนพรัตน์, ยาเหน็บ, ยาดองแก้หืด, กล่อน, ยาดองแก้ริดสีดวงลงปาก, ยากระจายเขาพระสุเมรุ, ยาจักรนารายณ์, ยาจุดฝีกาฬ, ยาต้มแก้ไข้กำเดา, ยาเทพอุดม, ยากล่อมนางนอน, ยาฝีในหู, ยาเทพนิมิต, ยากัดลูกนิ่ว, ยาเขียวปทุมคงคา, ยาต้มบำรุงและขับเลือด, ยารุพยาธิเด็กในท้อง, ยาแก้บิดครรภรักษา, ยากัดหนองฝีในท้อง, ยาต้มสุวรรณสังหาร, ลูกตายในท้อง, ยาโรคสำหรับบุรุษ, ยาต้มฝีมะคำร้อย, เข้าขอออกดอก, หนองในฝีมะม่วง, ยามะเร็งกรามช้าง, ยาธาตุบรรจบ, ยาทิพพไสยาสน์, พระวิษณุกรรม, บรรณเมศวร, ยามหาสีสว่าง, ยาแก้ริดสีดวงจมูก, ยาแก้โป้ยซี, ยาหลวงลุงแช่ม, ยาประสะขาว, ยาประสะเกสร, ตำราพระยาหงส์, ยาแก้สะอึก, ยาแก้ฝีมุตกิต, ฝีมดลูก, ยาทองเสมอหนัก, ยาเบญจนารายณ์, ยาจักรนารายณ์, ยาเหลืองแท่งทอง, ยาฝนแสนห่า, ยาเทพลำจิต, ยาไฟประลัยกัลป์, ยาญาณไตรโลก, ยาไฟบรรลัยโลก, ยาเขียวมหาประสะ, ตำราท่านหลวงคำวัดหงษ์, อาจพระธรณี, การถ่ายยาตามกำลังเทพจร, ยาสุมกระหม่อม, น้ำมันนวด, อัณฑะบวม, ริดสีดวงจมูก, ยามหาวิเศษโส, ยาแปรฝีร้าย, ฝีดาษ, ยาถ่ายแก้กระษัย, ยาคุมธาตุ, ยาถ่ายนารายณ์สังหาร, ยามหาไวยน้อย, ยาหอมกลาง, ยาหอมแท่งทอง, ยาต้มตัดไข็, ยาต้มแก้แปรไข้รากสาด, ยาธาตุ, เบญจกูล, ยาสวนเด็ก, ยาธาตุบรรจบ, ยาเขียวอนันตคุณ, อุปทม, ยาต้มแก้ธาตุพิการ, ยาธาตุจำเริญอาหาร, ยาต้มแก้ตัวบวม, ยาต้มแก้ฝีมะคำร้อย, ยามะเร็งคุทราช, ยารุพยาธิ, ต้อ, ต้อแดด, ต้อนกยูง, ต้อหมอก, ต้อกระจก, ต้อเนื้อ, ต้อสลัก, ต้อลิ้นหมา, ยาเทพสังฆาต, ยาพระอินทร์ทรงขรรค์, ยาทิพพเนตรพระอินทร์, ยานัตถุ์ต้อ, ยาต้มตานขโมย

NPH001-045คัมภีร์เชิญขวัญ

ขวัญ หรือ ขวน คือสิ่งที่เป็นมิ่งมงคลสถิตอยู่กับชีวิตมนุษย์ สัตว์ พืช รวมทั้งสิ่งของเครื่องใช้ ชาวไทยคงให้ความสำคัญเกี่ยวกับขวัญมาก และมีพิธีกรรมในการเรียกขวัญ ปลอบขวัญอยู่ทุกขั้นตอนของรอบชีวิตหนึ่ง ๆ เช่น สู่ขวัญเด็ก สู่ขวัญนาค สู่ขวัญบ่าวสาว สู่ขวัญคนป่วย เป็นต้น ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/45 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา ข้อมูลอ้างอิง “สูดขวน (สู่ขวัญ) : พิธีกรรม.” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 14. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, 2542: 4782-4787.

NPH001-046คัมภีร์แต่งคายเสียเคราะห์

“คาย” หรือ “ค่าคาย” นั้น หมายถึง เงินค่ายกครู รวมทั้งดอกไม้ธูปเทียน อุปกรณ์อาหารคาวหวาน ข้าวของเครื่องใช้ในพิธีกรรมนั้น ๆ ซึ่งในแต่ละพิธีกรรมนั้นเจ้าพิธีจะเป็นผู้กำหนดเงินค่าครู และอุปกรณ์อื่นๆ ที่ใช้ในพิธีกรรม ซึ่งรวมเรียกว่า “คาย” หรือ “ตั้งคาย” ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/46 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา อ้างอิง “คาย : เครื่องบูชา.” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 2. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, 2542: 669-670.

NPT004-045คัมภีร์ธาตุสำหรับแพทย์ใหญ่

NPT006-014คัมภีร์ปฐมจินดา

ตอนต้นเป็นตำรับยาแก้ลมต่างๆ เช่น ยาลมปะกัง ยาลมเสลด ยาแก้ลมพรรดึก นอกจากนี้มียาบำรุงโลหิต ยาต้มสันนิบาต ยาพอกฝี ฯลฯ ตอนท้ายเป็นเรื่อง “แม่ซื้อ” ซึ่งเป็นคติความเชื่อเกี่ยวกับเด็กแรกเกิด อยู่ในคัมภีร์ปฐมจินดา

NPT004-016คัมภีร์ปฐมจินดา

คัมภีร์ปฐมจินดา เป็นคัมภีร์แพทย์แผนไทยว่าด้วยโรคที่เกี่ยวกับสตรีก่อนมีบุตร ขณะตั้งครรภ์ และหลังคลอด นอกจากนี้ยังกล่าวถึงโรคของเด็กอีกด้วย สมุดไทยเล่มนี้อักษรค่อนข้างเลือนลางไปบ้าง ในตอนต้นบอกว่าได้คัดลอกออกมาจากคัมภีร์โรคนิทาน และบอกชื่อของผู้สร้างว่า “ตำราพระปฐมจินดาของพระธรรมโมสร้างไว้เมื่อ พ.ศ. 2471 ” หน้าแรกเขียนไว้ว่า “ตำราพระปฐมจินดาของพระธรรมโมสร้างไว้เมื่อ พ.ศ. 2471”

NPT007-020คัมภีร์ปฐมจินดา

คัมภีร์ปฐมจินดา เป็นตำราแพทย์แผนไทยที่เกี่ยวกับแม่และเด็ก สมุดไทยฉบับนี้กล่าว ตำรับยาที่เกี่ยวกับการรักษาโรคของทารก เช่น ญารักษาโรคซาง ยากวาด ยาสุม เป็นต้น

NPH001-042คัมภีร์ป่าวเทพยดา

ป่าวเทวดา คือ คำประกาศเชิญเทวดามาชุมนุมในพิธีกรรม ซึ่งเป็นธรรมเนียมของชาวพุทธที่กระทำกิจพิธีมงคลหรือพิธีกรรมอื่น ๆ เช่น สะเดาะเคราะห์ เจ้าพิธี (ได้แก่ พระสงฆ์ หรือ เจ้าพิธี) จะกล่าวประกาศอัญเชิญเทพเจ้าเทวดาในสากลพิภพมาร่วมพิธีกรรมนั้นด้วย ดังที่ชาวภาคกลางจะใช้คาถาชุมนุมเทวดา ที่เรียกว่า “สัคเค กาเม จ รูเป …ฯลฯ” เมื่อประกาศเชิญเทพชุมนุมแล้วจึงเริ่มพิธีกรรมนั้น ๆ ต่อไป ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/42 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา ข้อมูลอ้างอิง ธวัช ปุณโณทก. “ป่าวเทวดา, คำ : บทสวด.” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 8. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, 2542: 2666-2668.

NPT004-032คัมภีร์มรณญาณสูตร

คัมภีร์มรญาณสูตร เกี่ยวกับบอกวิธีสังเกตนิมิตของผู้ใกล้ตาย ซึ่งอยู่ในคัมภีร์ฉันทศาสตร์

NPT005-017คัมภีร์มรณญาณสูตร

หน้าปกสมุดไทยเขียนชื่อเรื่องว่า คัมภีร์มรณญาณ กับอีกเรื่องหนึ่งแต่หน้ากระดาษชำรุดข้อความขาดหายไป คัมภีร์มรณญาณเล่มนี้มีเนื้อหาแตกต่างจากคัมภีร์มรณญาณสูตรของพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านตลาดน้ำวัดลำพญา(NPT004-032-คัมภีร์มรญาณสูตร) ที่เกี่ยวกับบอกวิธีสังเกตนิมิตของผู้ใกล้ตาย แต่ฉบับวัดบางช้างเหนือนี้กล่าวถึง โรคธาตุพิการในแต่ละฤดู และตำรายารักษษโรคธาตุพิการดังกล่าว เมื่อตรวจสอบกับคัมภีร์มรณญาณสูตร เล่ม 2 ในตำราเวชศาสตร์ฉบับหลวงแล้วพบว่ามีความคล้ายกันอยู่ แต่ฉบับวัดบางช้างเหนือมีเนื้อหาที่พิสดารไปกว่ามาก

PBI001-001คัมภีร์มุตคาต ว่าด้วยโรค 32 ประการ

เอกสารโบราณเป็นคัมภีร์ใบลานขนาดสั้นเกี่ยวกับตำราเวชศาสตร์ ขึ้นต้นด้วยคาถาบาลี อักษรขอมไทย ภาษาบาลี จากนั้นกล่าวถึงโรคต่าง ๆ 32 ประการ อาการและสมุนไพร มีแทรกข้อความว่า “ตำรายาหุงเลกเปนทองเปนเงินเปนเลกยูคางนากรอบเลกอันไดยเปนเลก ๒ อันนันเปนเลกยาวิเสดนักแล ฯ“

NPT007-009คัมภีร์ยาเกร็ดแผนโบราณ

สมุดไทยขาวเล่มนี้ ระบุชื่อภายในเล่มว่า “คัมภีร์ยาเกร็ดแผนโบราณ” คัดลอกโดย หมอเห สายโกสินทร์ แพทย์แผนโบราณ ชั้น 2 โดยมีความประสงค์ที่จะรวบรวมตำรับตำรายาแผนโบราณของครูบาอาจารย์ต่างๆ มาเขียนไว้ในที่เดียวกัน เพื่อความสะดวกในการใช้งานของหมอเหเอง

NPH001-023คัมภีร์ลม

คัมภีร์ลมฉบับนี้ กล่าวถึงโรคและตำรับยารักษาโรค เช่น ยาลม ยาสารบาษ ยาซะเออะ(สะอึก) ยาปวดหัว ยาหายไข้ ยาลุหุนไข้ ยาหวัด ยาเลือดคั่งออก ยาเอ็นทก ยาเลือดขึ้น ยากะบุน ยาลงท้อง ยาเจ็บคอ ยาไฟไหม้ ยาฝำ ยาฝีบ้าคอ ยาปวดท้อง ยาท้องแล้ง ฯลฯ ตัวอย่างตำรับยารักษาโรคที่ปรากฏในคัมภีร์ อาทิ ยาลม เอาหญ้าหอมแก้ว หญ้าปากควาย รากนมวัว เคี่ยวใส่พริกขิง กินดี ฯ ยาลมแล่นท้องดัง เอาเปลือกมุกน้อยมุกหลวง บดไว้เอาน้ำอ้อย น้ำตาล น้ำผึ้ง หมัก ปั่นเป็นลูกกลอนไว้จำเริญกินดีแล เป็นต้น หน้าสุดท้ายเขียนด้วยว่า “คัมภีร์ลม ถ่ายออกแล้ว 22 ก.ค. 33” ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/23 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา

NPH001-009คัมภีร์ว่าด้วยทุรวาษา 4 ประการ

คัมภีร์ว่าด้วยทุรวาษา 4 ประการ อาทิ มุตกิต โทสันทะฆาต ตรีสันทฆาต ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/9 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา

NPH001-057คัมภีร์สะเดาะเคราะห์ (เสียเคราะห์)

ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/57 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา

NPH001-050คัมภีร์สะเดาะเคราะห์ (เสียเคราะห์)

เสียเคราะห์ คือพิธีสะเดาะเคราะห์ ซึ่งชาวอีสานส่วนใหญ่เชื่อว่า อำนาจเหนือธรรมชาติมีอิทธิพลต่อชีวิตของมนุษย์โดยเฉพาะบุคคลที่เจ็บไข้ได้ป่วยอยู่เนืองๆ นั้นเพราะถูกอำนาจเหนือธรรมชาติกระทำ หรือถูกสิ่งที่ชั่วร้ายเข้าสิงในร่างกายทำให้บุคคลผู้นั้นทำกินไม่ขึ้นหรือไม่เจริญก้าวหน้า ฉะนั้นจำเป็นจะต้องปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายเหล่านี้ออกไป ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/50 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา ข้อมูลอ้างอิง ธวัช ปุณโณทก. “เสียเคราะห์ 2 : พิธีกรรม.” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 14. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, 2542: 4847-4848.

NPH001-055คัมภีร์สะเดาะเคราะห์

ใบลานฉบับนี้ไม่ครบฉบับ อังกาเริ่มต้นที่เลขอังกา ๒๔-๔๙ เนื้อเรื่องประกอบด้วย ตำราพรหมชาติ การดูดวงชาตาแบบอีสาน ซึ่งเป็นตาราง เก้าช่อง มีวิธีการนับแบบหญิงชายที่แตกต่างกันไป นอกจากนี้ยังมีเรื่องการบูชาตัวเพิง บูชากำลัง และสะเดาะห์เคราะห์ ทะเบียนของหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ คือ (23) สบ. 23.1.4/55 นายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์ได้มอบให้หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติเก็บรักษา