ภาพปริศนาธรรมจากสมุดภาพวัดพระรูป ภาพที่ 5 นี้เป็นภาพวงกลมซ้อนกันเป็นชั้น ๆ 6 ชั้น และภายในตีเส้นแบ่งเป็น 8 ส่วน (หรือเรียกว่า 8 ทิศ) มีอักษรอธิบายภาพตั้งแต่ด้านบน ด้านข้าง ด้านใน และด้านนอกของวงกลมตามชั้นตามช่องนั้น

ภาพปริศนาธรรม ภาพที่ 5

คำอ่านตามรูปอักษร[1]


ในหนังสือ สมุดข่อย[2] ได้อธิบายภาพปริศนาธรรมภาพนี้ไว้ว่า
๏ โยคีอุดม แต่งตัวเป็นพรหม จำเริญเมตตา ในท้องจักวาฬ แต่ล้วนอัปนา ผู้มีปัญญา จึ่งรู้แห่งเอา โยคีชมฌาน ในพรหมวิหาร เสวยรสอัปนา มิรู้สิ้นสุด ที่จะหลุดเลยนา อัปปมัญญา แห่งพระสัพพัญญู พระผู้เป็นครูตรัสรู้แท้จริง อนันตโลกา แจ้งในปัญญา โยคาวจร แบ่งเป็นแปดทิศ ได้บนไว้ก่อน คำพระสั่งสอน ไว้เป็นกบวน จึงทิศแลอัน เป็น 5 ส่วน จัดตามกระบวน ในห้องอัปนาแล”

คำอ่าน
(5 บรรทัดด้านบน)
บ. 1        ๏ โยคี อุดมแต่งฺตัวฺเปนฺพฺรหฺมจำเรีญฺญเมตฺตา ในโห้งฺจักฺกวาฬแต่ล้วนฺอปฺปนาผู้มีปญฺญาจึ่งฺรู้แห่งฺเอา โยคีชมฺฌาน ใน
บ. 2        พฺรหฺมวิหารเสฺวยรสอปฺปนา มิรู้สิ้นฺสุตที่จะยุตเลยฺนาคุณอปฺปมญฺญาแห่งฺพฺระสพฺพญฺญูพฺรผู้เปนฺคฺรูตฺรัสรู้แท้จิงฺ อนนฺต
บ. 3        โลกา แจ้งฺในปญฺญาโยคาวจรแบ่งฺเปนฺแปตฺทิศไฑ้บนฺไว้โกนฺคำ
บ. 4        พฺรสังฺโสนฺไว้เปนฺกะบวนจิงฺทิศแลอันฺแบ่งฺเปนฺ 5 สฺ่วน
บ. 5        จัตฺตามฺกฺรบฺวนในโห้งฺอปฺปนาแล

(5 บรรทัดด้านขวา-ล่าง)

บ. 1	อปฺนา	40
บ. 2	อนุโลมฺ	40
บ. 3	ปฏิโลมฺ	40
บ. 4	สปฺ	40
บ. 5	คืปฺ	40

(รอบวงนอกของวงกลม อ่านเวียนขวา)
1. ปุรฏฺฐิมายทิสฺสาย
2. ปุรฏฺฐิมาย อนุทิสฺสาย
3. ทกฺขิณายทิสฺสาย
4. ทกฺขิณาย อนุทิสฺสาย
5. ปจฺฉิมายทิสฺสาย
6. ปจฺฉิมาย อนุทิสฺสาย
7. อุตฺตราย อนุทิสฺสาย
8. อุตฺตรายทิสฺสาย

(ด้านในของวงกลม ด้านบนเยื้องไปทางซ้าย 5 บรรทัด เรียงตามชั้นของวงกลม จากขอบนอกถึงด้านใน)
บ. 1        อนนฺเตสุ
บ. 2        สฺมนฺตาจกวาเฬสุ
บ. 3        จกฺกวาเฬ(?)[3]ชนฺตุโน
บ. 4        ติโ(?)ปรญรฏฺเฐสุ
บ. 5        อิวมฺหิคามเขตฺตมฺหิ

(ด้านในของวงกลมวงเล็ก-ใจกลางวงกลม)
บ. 1        ฉากี
บ. 2        อตฺตสุกฺขี

(ด้านในของวงกลม ด้านล่างเยื้องไปทางขวา 5 บรรทัด เรียงตามชั้นของวงกลม จากขอบนอกถึงด้านใน)
บ. 1        อนนฺตจกฺกวาฬ
บ. 2        จกฺกวาฬโล้มฺ
บ. 3        จกฺกวาฬนี้
บ. 4        เมฺืองฺ
บ. 5        (???)

คำปริวรรต
(5 บรรทัดด้านบน)[4]
บ. 1        ๏ โยคีอุดม แต่งตัวเป็นพรหม จำเริญเมตตา ในห้วง[5]จักรวาล แต่ล้วนอัปนา ผู้มีปัญญา จึ่งรู้แห่งเอา โยคีชมฌาน ใน
บ. 2        พรหมวิหาร เสวยรสอัปนา มิรู้สิ้นสุด ที่จะหยุด[6]เลยนา คุณ[7]อัปมัญญา แห่งพระสัพพัญญู พระผู้เป็นครู ตรัสรู้แท้จริง อนันต-
บ. 3        โลกา แจ้งในปัญญา โยคาวจร แบ่งเป็นแปดทิศ ได้บนไว้ก่อน คำ-
บ. 4        พระสั่งสอน ไว้เป็นกระบวน จึงทิศแลอัน แบ่ง[8]เป็น 5 ส่วน
บ. 5        จัดตามกระบวน ในห้องอัปนาแล

(5 บรรทัดด้านขวา-ล่าง)

บ. 1	อัปนา	40
บ. 2	อนุโลม	40
บ. 3	ปฏิโลม	40
บ. 4	สุภะ	40
บ. 5	คืบ	40

                                        
(รอบวงนอกของวงกลม อ่านเวียนขวา)
1. ปุรัฏฐิมายะ ทิสสายะ
2. ปุรัฏฐิมายะ อนุทิสสายะ
3. ทักขิณายะ ทิสสายะ
3. ทักขิณายะ อนุทิสสายะ
4. ปัจฉิมายะ ทิสสายะ
5. ปัจฉิมายะ อนุทิสสายะ
6. อุตรายะ อนุทิสสายะ
7. อุตรายะ ทิสสายะ

ด้านในของวงกลม ด้านบนเยื้องไปทางซ้าย 5 บรรทัด เรียงตามชั้นของวงกลม จากขอบนอกถึงด้านใน)
บ. 1        อนันเตสุ
บ. 2        สมันตาจักรวาเลสุ
บ. 3        จักรวาเล(?)ชันตุโน
บ. 4        ติโ(?)ปรัญรัฏเฐสุ
บ. 5        อิวัมหิคามเขตตัมหิ

(ด้านในของวงกลมวงเล็ก-ใจกลางวงกลม)
บ. 1        ฉากี
บ. 2        อัตสุกขี

(ด้านในของวงกลม ด้านล่างเยื้องไปทางขวา 5 บรรทัด เรียงตามชั้นของวงกลม จากขอบนอกถึงด้านใน)
บ. 1        อนันตจักรวาล
บ. 2        จักรวาลล้อม
บ. 3        จักรวาลนี้
บ. 4        เมือง
บ. 5        (???)
  หมายเหตุ

เกี่ยวกับสมุดภาพวัดพระรูป จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 2
             สมุดภาพปริศนาธรรมของวัดพระรูปเล่มนี้ เป็นสมุดไทยขาว อักษรขอม เขียนด้วยหมึกสีดำ ข้อความเป็นภาษาบาลีและภาษาไทย  ขนาด ยาว 41.4 เซนติเมตร กว้าง 14.8 เซนติเมตร หนา 4.7 เซนติเมตร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่วัดพระรูป อำเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี
             สมุดภาพเล่มนี้มีจำนวน 76 หน้า เขียนเป็นภาพปริศนาธรรมจำนวน 38 ภาพ โดยภาพ 1 ภาพเขียนบนหน้า 2 หน้า   ในการเขียนไม่ลงสีพื้น ภาพจึงมีความสวยงามเรียบง่ายแบบฝีมือช่างพื้นบ้าน ไม่มีการระบุชื่อผู้เขียน จึงไม่ทราบรายละเอียดของผู้เขียนและอายุของสมุดภาพเล่มนี้ แม้จะพบว่าลักษณะกลวิธีการเขียนหลายอย่างมีลักษณะคล้ายภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา เช่น นิยมใช้สีสดสว่าง รูปแบบการเขียนภาพคลื่นกระแสน้ำมีความคล้ายคลึงกับที่พบในสมุดภาพฉบับวัดลาด จังหวัดเพชรบุรี เล่มที่ 1 และสมุดภาพฉบับวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี เล่มที่ 1 อีกทั้งในส่วนของภาษาก็มีภาษาเก่าปะปนอยู่มาก เช่น คำว่า สลุด (หมายถึง หล่ม) มีเมียเยียชู้ สเภา (หมายถึง สำเภา) เป็นต้น แต่ท่านผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องของภาษาโบราณก็ยังเห็นว่าทั้งเทคนิคการเขียนภาพและความเก่าของภาษาดังกล่าวมานั้นยังมิใช่หลักฐานที่จะมีน้ำหนักพอที่จะกำหนดสมัยของสมุดภาพเล่มนี้ได้

ผู้เขียน : นวพรรณ ภัทรมูล

คำสำคัญ : ปริศนาธรรม สมุดภาพ วัดพระรูป สมุดไทยขาว