ภาพจาก - คลังข้อมูลสถาบัน ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

          ห้องภาพเมืองสุรินทร์ ภายใต้คณะทำงานของสุรินทร์สโมสร ก่อตั้งขึ้นมาโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารวบรวม “ภาพเก่า” และ “เรื่องเล่า” ของเมืองสุรินทร์  เพื่อจัดเก็บเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ท้องถิ่นสำหรับการค้นคว้า และเพื่อเผยแพร่องค์ความรู้นี้ให้กับผู้คนในท้องถิ่นและผู้คนในวงกว้าง อีกทั้งเป็นการสร้างคุณค่าของ “ภาพเก่า” และ “เรื่องเล่า” อันเป็นรากเหง้าและภูมิหลังของท้องถิ่น ถือเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างจิตสำนึกรักท้องถิ่น

          คุณอัษฎางค์ ชมดี ผู้ริเริ่มก่อร่างสร้างห้องภาพเมืองสุรินทร์ได้ให้ข้อมูลว่า จุดเริ่มต้นของห้องภาพเมืองสุรินทร์นั้นมาจากงานเกษียณอายุของคุณพ่อคุณอัษ ฎางค์ ที่มีความคิดกันว่าอยากจะทำของชำร่วยแจกในงาน เป็นของง่าย ๆ ราคาไม่แพงมาก คุณอัษฎางค์เห็นว่ามีรูปเก่า ๆ ที่บ้าน เป็นรูปคุณพ่อที่ถ่ายตามสถานที่ต่าง ๆ ตั้งแต่ราวปี พ.ศ. 2501 ซึ่งเห็นว่าสวยดี จึงนำไปอัดแจกในงานเกษียณของคุณพ่อ หลังจากนั้นอีก 1-2 ปี จึงได้ทำจุลสารรายสองเดือน “สุรินทร์สโมสร” และนำภาพเก่าที่รวบรวมไว้ทยอยตีพิมพ์ลงจุลสาร จากนั้นเริ่มมีคนให้ความสนใจ และเริ่มมีคนให้ข้อมูลภาพมากขึ้นเรื่อย ๆ จนสามารถประติดประต่อให้เห็นภาพพัฒนาการของเมืองสุรินทร์ ซึ่งในช่วงระยะเวลา 100 ปีที่ผ่านมา  เมืองสุรินทร์ได้มีการพัฒนาเปลี่ยนแปลงหลายด้าน  ทั้งเศรษฐกิจ  สังคม  การเมือง  ตลอดจนวิถีชีวิตของผู้คน  โดยปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อการขยายตัวของเมืองสุรินทร์ก็คือการสร้างทางรถไฟมา ถึงเมืองสุรินทร์ ในปี  พ.ศ. 2469

ภาพจาก - ห้องภาพเมืองสุรินทร์ สุรินทร์สโมสร https://sites.google.com/site/surinhistory55/

          อย่างไรก็ตาม ยังมีภาพเก่าและเรื่องเล่าของเมืองสุรินทร์ที่กระจัดกระจายอยู่กับครอบครัว ต่าง ๆ  รวมถึงเอกสารเก่าที่บันทึกประวัติศาสตร์และภูมิปํญญาท้องถิ่นของชุมชน ซึ่งจำนวนไม่น้อยได้สูญหายไปตามกาลเวลา อีกทั้งข้อมูลเกี่ยวกับภาพเก่า ก็ยังมิได้มีการประมวลและเรียบเรียงให้เป็นชุดความรู้ท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ จริงจัง ดังนั้น ราวปี พ.ศ. 2546 คุณอัษฎางค์จึงได้ชักชวนเพื่อน ๆ มาจัดนิทรรศการภาพเก่า เริ่มหารูปตามบ้านคนที่รู้จักเก็บเรื่องราวและประสบการณ์ของผู้คนในครอบครัว และใกล้ตัวมาแลกเปลี่ยนกัน  จากนั้นจัดแสดงภาพไปยังที่ต่าง ๆ เช่น สถานีรถไฟ ห้องประชุมสถาบันการศึกษา จนเมื่อท่านผู้ว่าราชการจังหวัดสุรินทร์ในขณะนั้น นายพูลศักดิ์  ประณุทนรพาล ได้เข้ามาชมนิทรรศการและเห็นประโยชน์จากการจัดนิทรรศการในรูปแบบนี้ จึงได้ประสานจนเกิดโครงการจัดทำ  “ห้องภาพ  เมืองสุรินทร์”   เพื่อเป็นพื้นที่จัดแสดงภาพ  และเรื่องเล่าอย่างถาวร  เพื่อเป็นแหล่งศึกษาเรียนรู้และเผยแพร่องค์ความรู้ท้องถิ่นนี้ให้กับผู้คนใน ท้องถิ่น และผู้ที่สนใจโดยทั่วไป จึงได้สนับสนุนหาอาคารสถานที่จัดแสดงถาวร คืออาคารหน้ามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน  วิทยาเขตสุรินทร์

ภาพจาก - คลังข้อมูลสถาบัน ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

          การจัดทำข้อมูล เรื่องเล่า และชุดความรู้ เกิดจากการทำงานในหลายรูปแบบ ได้แก่ การค้นหาภาพถ่ายและเอกสารเก่า จากครอบครัวต่าง ๆ  จัดทำสำเนา  รวมถึงสัมภาษณ์ผู้ที่ทราบเหตุการณ์เกี่ยวกับภาพ  หรือเหตุการณ์ในช่วงเวลานั้น ๆ การจัดกิจกรรมเสวนาที่ห้องภาพเมืองสุรินทร์  และในชุมชน  รวมถึงการจัดทำนิทรรศการชุดความรู้ในเรื่องต่าง ๆ  เช่น ในหลวง-ราชินีเสด็จฯ  เมืองสุรินทร์  งานช้างเมืองสุรินทร์ เป็นต้น

          อย่างไรก็ตาม เมื่อประมาณกลางปี 58 ผู้เขียนได้ทราบว่าห้องภาพเมืองสุรินทร์กำลังจะปิดตัวลง เนื่องด้วยเหตุผลบางประการ ทำให้จำเป็นต้องเคลื่อนย้ายภาพจัดแสดงทั้งหมดออกจากอาคารหลังเดิม และยังไม่มีแผนที่จะนำภาพเหล่านี้ไปจัดแสดงใหม่ที่ไหน

          ฐานข้อมูลจดหมายเหตุมานุษยวิทยา ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) ได้รับแจ้งว่าทีมงานสุรินทร์สโมสร ได้มีความคิดว่า ภาพถ่ายที่จัดแสดงมานานแรมปีนี้ แท้จริงแล้วยังไม่เคยได้รับการจัดการทั้งเชิงกายภาพและเนื้อหาอย่างเป็นระบบ ช่วงเวลานี้จึงน่าจะเป็นโอกาสที่ดีที่จะได้จัดการและจัดระบบภาพถ่ายเหล่านี้ รวมถึงแปลงเอกสารต้นฉบับทั้งหมดไปสู่รูปแบบดิจิทัล ซึ่งเห็นว่าเป็นงานที่ควรทำอย่างเร่งด่วน ก่อนที่จะเกิดการชำรุดเสียหาย หรือสูญหาย ทั้งนี้เพื่อเป็นการอนุรักษ์ภาพถ่ายเก่าและเนื้อหาอันเป็นมรดกทางวัฒนธรรม ที่มีคุณค่าให้คงอยู่ยาวนาน

ภาพจาก - ห้องภาพเมืองสุรินทร์ สุรินทร์สโมสร

          เมื่อได้ทราบความต้องการข้างต้น ฐานข้อมูลจดหมายเหตุมานุษยวิทยา ในฐานะที่ทำงานเกี่ยวกับการจัดการเอกสารเก่าและข้อมูลวัฒนธรรมดิจิทัลในฐานะ เอกสารจดหมายเหตุ มองเห็นว่าศูนย์ฯ น่าจะสามารถให้การสนับสนุนในเรื่องการจัดระบบเอกสาร จัดระบบเนื้อหา รวมถึงการแปลงสภาพภาพถ่ายและเอกสารลายลักษณ์ไปสู่รูปแบบดิจิทัล  จึงได้ประสานงานไปยังคุณพัทธนันท์ โอษฐ์เจษฎา จนพัฒนากรอบแนวคิดการทำงานร่วมกัน และเกิดงานภายใต้ชื่อ “สุรินทร์สโมสร digital gallery” โดย มีเป้าหมายที่จะพัฒนาการจัดเก็บเอกสารและภาพเก่าอย่างเป็นระบบ โดยใช้หลักการจัดระบบเอกสารตามมาตรฐาน ISAD(G) ซึ่งเป็นระบบมาตรฐานในการจัดการเอกสารจดหมายเหตุ ในส่วนคำอธิบายภาพนั้น ทางทีมงานสุรินทร์สโมสร ได้เก็บข้อมูลภาพมาอย่างต่อเนื่อง ผ่านการจัดกิจกรรมเสวนาและนิทรรศการ อย่างไรก็ตาม ทีมงานเห็นว่าคงจะเป็นเรื่องดีหากมีการพัฒนาเนื้อหาเพิ่มเติมเพื่อความ สมบูรณ์ของข้อมูล

          จากการประเมินเบื้องต้นมีเอกสารรวมราว ๆ 3000 รายการ แบ่งเป็นเอกสารประเภทภาพถ่าย ที่จำแนกตามช่วงเวลาและเหตุการณ์ อาทิ ภาพเมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จเมืองสุรินทร์เป็นครั้งแรก และเอกสารลายลักษณ์ที่เป็นบันทึกส่วนบุคคล ต้นฉบับลายมือที่รวมรวมเรื่องราวเกี่ยวกับ ประวัติบุคคลสำคัญ พิธีกรรม ความเชื่อ ภูมิปัญญาท้องถิ่นในเรื่องต่างๆ รวมไปถึงต้นฉบับหนังสือเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ชุมชน มีทั้งที่ตีพิมพ์แล้วและยังไม่เคยตีพิมพ์ การจัดหมวดหมู่เอกสารเหล่านี้อย่างเป็นระบบ ก็เพื่อให้เกิดการจัดเก็บ สืบค้นและนำกลับมาใช้ใหม่ได้อย่างสะดวก และเพื่อเตรียมพร้อมสำหรับการพัฒนาต่อยอดไปสู่การจัดเก็บในระบบฐานข้อมูลออ นไลน์

ภาพจาก - ห้องภาพเมืองสุรินทร์ สุรินทร์สโมสร

         คุณอัษฎางค์เผยว่า ต้องการพัฒนา สุรินทร์สโมสร Digital Gallery ให้เป็นเครือข่ายออนไลน์เพื่อแบ่งปันข้อมูลของชุมชน กับชุมชนต่าง ๆ การได้มีพื้นที่แลกเปลี่ยนเรื่องเล่าภาพเก่าก็สามารถสะท้อนให้เห็นมุมมองของ ผู้คน ทำให้สกัดข้อมูล  สังเคราะห์  วิเคราะห์เรื่องราววิถีชีวิตของผู้คนในแต่ละช่วงของเวลาออกมาได้ อย่างไรก็ตาม แม้ขณะนี้พื้นที่สำหรับแลกเปลี่ยนที่เคยเป็นห้องภาพจะยุติหน้าที่ลงชั่วคราว และยังไม่สามารถคาดเดาได้ว่าภาพถ่ายเหล่านี้จะถูกนำไปจัดแสดงต่อที่ใด แต่การแบ่งปันประสบการณ์และเรื่องเล่ายังคงตำเนินต่อไป หากแต่อาจจะเปลี่ยนตำแหน่งแห่งหน จากห้องแสดงนิทรรศการในอาคาร มาสู่การแบ่งปันข้อมูล เรื่องเล่า ในพื้นที่ใหม่ ๆ  เมื่อข้อมูลวัฒนธรรมถูกถ่ายโอนไปสู่รูปแบบดิจิทัล อาจปรากฏพื้นที่จัดแสดงในรูปแบบนิทรรรศการออนไลน์ หรือเล่าเรื่องภาพเก่าผ่านสื่อสังคมออนไลน์  พื้นที่สนทนาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในรูปแบบใหม่ ๆ เช่นนี้ก็ชวนติดตามและน่าสนใจไม่น้อย คงต้องเป็นกำลังใจให้กับคณะทำงานของสุรินทร์สโมสร และติดตามความคืบหน้าของ สุรินทร์สโมสร Digital Gallery กันต่อไป.

--------------------------------------------

แหล่งอ้างอิง

1. 10 คนทำพิพิธภัณฑ์ http://www.sac.or.th/exhibition/museummakers/ (สืบค้นเมื่อ 10 มีนาคม 2559)

 2. แหล่งเรียนรู้ท้องถิ่นห้องภาพเมืองสุรินทร์ http://suringallery.blogspot.com/ (สืบค้นเมื่อ 10 มีนาคม 2559)

3. ความเป็นมาห้องภาพเมืองสุรินทร์ https://sites.google.com/site/surinhistory55/home/haelng-reiyn-ru-thxng-thin-hxng-phaph-meuxng-surinthr (สืบค้นเมื่อ 10 มีนาคม 2559)