การบันทึกภาคสนามนั้นสามารถทำได้หลากหลายวิธี ไม่ว่าจะเป็นการจดบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร การบันทึกเสียง ภาพเคลื่อนไหว หรือการถ่ายภาพนิ่ง ผู้เขียนขอแนะนำหนังสือที่เรียกว่าเป็นการบันทึกภาคสนามด้วยภาพถ่าย ซึ่งเป็นภาพถ่ายในอดีตของประเทศบราซิล ประเทศที่เป็นเจ้าภาพฟุตบอลโลกที่ผ่านมา กว่าจะมาเป็นบราซิลที่เห็นในทุกวันนี้ ภาพในอดีตและพัฒนาการของประเทศนี้เป็นอย่างไร

 “Saudades Do Brasil” เป็นหนังสือรวบรวมภาพถ่ายจากการทำงานภาคสนามที่บราซิลของ โคลด เลวี่ สเตร้าส์ (Claude Levi-Strauss)  นักมานุษยวิทยาชาวฝรั่งเศส บิดาแห่งมานุษยวิทยาโครงสร้างนิยม

Saudades Do Brasil หรือแปลเป็นภาษาอังกฤษว่า Nostalgia for Brazil. Saudade เป็นภาษาโปรตุกิส หมายถึง คิดถึง เป็นอารมณ์ความรู้สึกคิดถึงบุคคล สิ่งของ บ้านเกิด หรือรู้สึกหวลไห้ถึงอดีต

ภาพถ่ายวันวานของบราซิลจากหนังสือเล่มนี้ นำเสนอภาพถ่าย 180 ภาพ จากกว่า 3000 ภาพ ที่ เลวี่ สเตร้าส์ ได้บันทึกในระหว่างปี ค.ศ. 1935-1939 ในช่วงที่เขาเป็นศาสตราจารย์อยู่ที่มหาวิทยาลัยเซาเปาโล ประเทศบราซิล การถ่ายภาพเชิงชาติพันธุ์วิทยาของเขา มาจากการเดินทางไปทั่วพื้นถิ่นของมาโต กรอสโซ (Mato Grosso) และทางใต้ของแถบแอมะซอน อันเป็นผลให้เกิดงานเขียนจำนวนมากมาย ที่รู้จักกันดีคือหนังสือชื่อ “Tristes Tropiques”

ภาพถ่ายของเลวี่ สเตร้าส์ ชุดนี้ นำเราย้อนรอยไปสู่การทำงานภาคสนามของเขาเมื่อประมาณ 80 ปี ที่แล้ว ภาพถ่ายฉายให้เห็นภาพของกลุ่มคนที่เขาได้พบและปฏิสัมพันธ์ด้วย กลุ่มชนพื้นเมืองอินเดียนที่อาศัยอยู่ในป่า ความเป็นอยู่ การตกแต่งร่างกาย วัฒนธรรมประเพณี สภาพแวดล้อมที่ผู้คนอาศัยอยู่ การเดินทางที่ยากลำบากด้วยเรือแคนู เรือพาย และเครื่องบินสะเทินน้ำสะเทินบก รวมไปถึงบทสรุปของการกลับมาจากการเดินทางที่แสนยาวนาน

ภาพถ่ายเหล่านี้นอกจากฉายภาพในอดีตของบราซิลและกลุ่มชนพื้นเมืองต่างๆ แล้ว ยังสะท้อนให้เห็นแต่ละร่องรอยของการเดินทางของเลวี่ สเตร้าส์ ณ ช่วงเวลาหนึ่งที่ไม่มีทางกลับมาเหมือนเดิมได้อีกแล้ว หนังสือเล่มนี้จึงเป็นความ “คิดถึง” ของเลวี่ สเตร้าส์ ที่มีต่อประเทศบราซิล ดังเช่นชื่อหนังสือ

เขียนโดย ธันวดี สุขประเสริฐ