: สารานุกรมวัฒนธรรมไทย

บัว : ที่บรรจุอัฐิ

บัว เป็นสิ่งที่พุทธศาสนิกก่อสร้างขึ้นสำหรับบรรจุอัฐิของบุคคลอันเป็นที่เคารพบูชาของตนหรือของตระกูล โดยประดิษฐานไว้ในวัดหรือในป่าช้าเพื่อเป็นอนุสรณ์ และเป็นคติด้านคารวธรรม มีหลายแบบ นิยมทำเป็นเรือนยอด เช่น ทรงยอดมณฑป ทรงยอดเจดีย์มักก่อด้วยอิฐถือปูน หรือใช้หินแกะสลักเป็นชิ้น ๆ แล้วนำมาประกอบกัน

เหตุที่เรียกว่า "บัว" เพราะแต่เดิมนิยมทำเป็นรูปดอกบัวตูม (บัวหลวง) ไว้เหนือเรือนอัฐิ (ที่บรรจุอัฐิทำนองเดียวกับเรือนธาตุหรือครรภธาตุ) ซึ่งเป็นไปตามคดิที่ว่าเอาวิญญาณของเจ้าของอัฐินั้นเป็นพุทธบูชา ถ้าทำบัวเป็นยอดทรงมณฑปก็จะทำรูปดอกบัวไว้ ณ จุดศูนย์กลางของพื้นเรือนยอดที่วางอยู่บนฐานสูง ถ้าทำบัวเป็นทรงยอดเจดีย์ก็จะทำรูปดอกบัวไว้ที่ปลายยอด ครั้นต่อมามีการดัดแปลงสร้างเป็นเรือนยอดแบบอื่น ๆ แม้ไม่มีดอกบัวเป็นสัญลักษณ์ก็คงเรียกกันว่า "บัว"

บางท้องถิ่น (เช่น ชาวพัทลุง) เรียกว่า "เขื่อน" แต่คำว่าเขื่อนในบางท้องถิ่นเรียกจำเพาะที่บรรจุอัฐิของพระภิกษุที่เป็นเจ้าอาวาสรูปแรกของวัดนั้นๆ เท่านั้น เช่น เขื่อนหลวงพ่อทวดที่วัดช้างให้ จังหวัดปัตตานี

บัวนิยมบรรจุอัฐิของผู้สูงอายุ หรือผู้ที่เป็นปูชนียบุคคลอาจเป็นภิกษุ อุบาสก หรืออุบาสิกาก็ได้ โดยปกติผู้ที่ตายโหงจะไม่นิยมนำอัฐิบรรจุในบัว แต่บางรายที่สำคัญว่าชาติตระกูลของตนสูงส่งหรืออัฐิของภิกษุที่มีศิษยานุศิษย์ศรัทธาแรง อาจฝืนคดิดังกล่าวนี้ก็มีการนำเอาอัฐิบรรจุในบัวเรียกตามภาษาถิ่นว่า "เอาดูก (กระดูก) เข้าบัว" มักทำพิธีใหญ่โต และเมื่อถึงวันสำคัญของแต่ละปีบรรดาญาติจะทำพิธีบังสุกุลอุทิศส่วนกุศลให้ เช่น วันทำบุญเดือนสิบ วันสงกรานต์ เป็นต้น

ตามปกติบัวองค์หนึ่ง ๆ จะบรรจุอัฐิของคนเพียงคนเดียวและเชื่อกันว่าวิญญาณของเจ้าของอัฐิจะสถิตอยู่ที่บัวนั้น จึงมีคติทำบัวแฝด หรือทำเป็นบัว ๓ องค์ต่อเนื่องกันก็มี อันหมายถึงว่าเจ้าของมีความผูกพันกันมาอย่างใกล้ชิดก่อนตาย แต่บางแห่งนิยมบรรจุอัฐิของสามีภรรยาคู่กันในบัวองค์เดียวกันก็มี

ขนาดและความสวยงามของบัว บางครั้งเป็นเครื่องแสดงระดับความศรัทธาของบุตรหลาน หรือแสดงฐานะทางเศรษฐกิจของตระกูล ทำเลที่ประดิษฐานบางครั้งแสดงถึงบุญบารมีและระดับความเป็นปูชนียบุคคล แต่บางครั้งก็แสดงถึงอำนาจหรือความผูกพันระหว่างผู้สร้างกับเจ้าอาวาส และเมื่อสร้างแล้วไม่นิยมเคลื่อนย้ายหรือรื้อถอน บางวัดจึงมีบัวเรียงรายอยู่มากมาย(สุธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์)