ดูเพิ่มเติมที่ ตระการพืชผล, อำเภอ

ตรัยไปร : อาหาร-เขมร ดูที่ กุ้งจ่อม : อาหาร

          ตรัว (ซอ) : เครื่องดนตรี (เขมร) ตรัว (ซอ) เป็นเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสาย เป็นชุดเรียกว่า ตรัวกันตรึม (ซอกันตรีม) ใช้บรรเลงในชุมชนเขมรส่วย ในวงดนตรีและประกอบการแสดงการฟ้อนรำ (เรือม)ต่างๆ เครื่องดนตรีกลุ่มนี้เป็นเครื่องสายที่ใช้คันชักหรือคันสีที่ทำด้วยหางม้า สีสายให้เกิดเป็นเสียงโดยความฝืดของยางสนที่ติดอยู่กับเส้นของหางม้าที่ใช้ทำคันชักหรือคันสี ตัวชอประกอบด้วยส่วนที่เป็นคันทวนและส่วนที่เป็นกะโหลกซอมีลูกบิดอยู่ปลายคันทวน ๒ อันเพื่อใช้ขึงสายทั้ง ๒ เส้น และสายนี้มักจะทำด้วยเส้นลวดของสายเบรกรถจักรยานอันเป็นลักษณะเฉพาะตัวที่พบเห็นโดยทั่วๆ ไปของเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสายพื้นเมือง ซึ่งลักษณะของซอกันตรีมนี้ ส่วนใหญ่จะคล้ายคลึงกันกับซอด้วงและซออู้ที่อยู่ในดนตรีไทยปัจจุบัน

          เท่าที่ค้นพบในเขตอีสานใต้ ซอชนิดนี้มีใช้กันอยู่ ๔ ขนาด คือ

          ๑. ซอเล็ก หรือ ตรัว จี้ ซึ่งมีรูปร่างคล้ายซอด้วงแต่มีเสียงสูงและแหบกว่า

          ๒. ซอกลาง หรือ ตรัวซอ มีขนาดใหญ่กว่าซอเล็ก

          ๓. ซอใหญ่ หรือ ตรัวชอ มีขนาดใหญ่ที่สุด

          ๔. ซออู้ หรือ ตรัว อู มีลักษณะคล้ายซออู้ปกดิทั่วไป

          แต่วงกันตรีมโดยมากในปัจจุบันนิยมใช้ซอกลางและซออู้บรรเลงในงานทั่วๆ ไป ส่วนซอใหญ่นั้นมีน้อย

รูปร่างและลักษณะ

          ซอทั้ง ๔ ขนาด มีรูปร่างไม่แตกต่างกัน แต่แตกต่างกันที่ขนาดและวัสดุที่ใช้ทำกะโหลกซอ ซอเล็ก หรือ ตรัว จี้นั้นบางครั้งพบว่าใช้เขาควาย ขนาดพอเหมาะมาทำเป็นกะโหลกแต่ซอกลางและซอใหญ่นั้นนิยมใช้ไม้ขนุนบ้าง ไม้เนื้อแข็งบ้างไม่เป็นที่แน่นอนแล้วแต่หมู่บ้านใดมีไม้ชนิดใด

          ส่วนซอู้ หรือ ตรัว นั้น กะโหลกซอใช้กะลามะพร้าวขนาดใหญ่ ส่วนมากคนทำจะเลือกกะโหลกที่ใหญ่หน่อยมีลักษณะเป็นมวยผมของพราหมณ์ ที่เรียกกันว่ากะโหลกกะราหมณ์ นั่นเอง ส่วนหนังที่ใช้ซึ่งปิดหน้ากะโหลกซอทั้ง ๔ขนาดดังกล่าวนี้นิยมใช้หนังงูเหลือมบ้าง หนังตะกวดบ้าง ซึ่งหนังสัตว์ ๒ ชนิดนี้หาได้ไม่ยากในภูมิภาคแถบนี้

การเทียบเสียง

          ซอเล็ก สายเปล่า สายเอก ตั้งสายอยู่ในระดับเสียง A. (ลา.)

                    สายเปล่า สายทุ้ม ตั้งสายอยู่ในระดับเสียง

                    D. (เร.) และสามารถไล่ระดับเสียงต่างๆ ได้

          ซอใหญ่ สายเปล่า สายเอก ตั้งสายอยู่ในระดับเสียง A. (ลา.)

                     สายเปล่า สายทุ้ม ตั้งสายอยู่ในระดับเสียง

                    D. (เร.) และสามารถไล่ระดับเสียงต่างๆ ได้

การประสมวง

          ลักษณะของการนำเอาซอแต่ละขนาดทั้ง ๔ นี้ไปประสมวงนั้นค่อนข้างไม่แน่นอน แล้วแต่ความสะดวกและเท่าที่จะหาคนมาเล่นได้ เท่าที่พบเห็นในเขตอีสานใต้นี้ จะขอแยกวงที่ใช้ซอประสมวงเป็นดังนี้

          ๑. วงกันตรึม ใช้ซอเล็กหรือตรัวเอก/ตรัวจี้/ ๑ คัน บางแห่งใช้ ซออู้ ๑ คัน

          ๒. เรือมลูดอันเร หรือ รำกระทบสาก บางแห่งใช้ซอเล็ก กรือ ตรัวเอกนี้ด้วยเหมือนกัน แต่บางแห่งไม่ใช้ (ยังไม่ทราบข้อยุติที่แน่นอน-ผู้เขียน)

          ๓. กะโน้บติงด็อง หรือ ระบำตั๊กแดนตำข้าว มีใช้ทั้งซอเล็ก และซอกลาง แล้วแต่ความถนัดของผู้เล่นซอ

          ๔. วงมโหรีเขมร (อีสานใต้) ใช้ทั้งซอเล็ก และซอกลาง อย่างละ ๑-๒ คัน

          ๕. ระบำตลอก (ตะ-หลอก) หรือระบำกะลา ใช้ซอเล็ก ๑ คัน

          ๖. เรือม ตรด หรือ รำตรุษ (สงกรานต์) บางหมู่บ้าน ใช้ซอกลาง แต่บางแห่งไม่มีใช้ ไม่แน่นอน

วิโรจน์ เอี่ยมสุข เรียบเรียง

ซออู้ แล้ะครื่องดนตรีต่าง ในวงกันตรึม

 

ตรัวอู้ (ซออู้)

 

ซออู้และคันชัก

 

ซอกลางและคันชัก

 

ซอใหญ่และคันซัก

 

ซอกลาง ในวงกันตรึม