บ้านวังไฮ

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

แหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮตั้งอยู่ห่างจากเมืองลำพูนมาทางตอนใต้ประมาณ 1.5 กิโลเมตร อยู่บนที่ราบลุ่มแม่น้ำกวงฝั่งตะวันออกบริเวณลานตะพักลำน้ำระดับต่ำ (low terrace) ความลาดเอียงของพื้นที่ประมาณ 0-2% (สายันต์ ไพรชาญจิตร์ และสุภมาศ ดวงสกุล, 2540,93) สภาพพื้นที่เป็นพื้นที่โล่งเพาะปลูกพืชเช่น ลำไย ชมพู่ ส้มโอ ผัก และขุดบ่อเลี้ยงปลา สภาพโดยรอบพื้นที่โดยรอบมีพืชยืนต้นและพืชล้มลุก และแหล่งน้ำรอบด้าน โดยที่เดิมเคยเป็นทุ่งนาปลูกข้าวมีการไถเกลี่ยหน้าดินเพื่อปรับพื้นที่และนำน้ำมาขังไว้ซึ่งหน้าดินที่ไถเกลี่ยออกไปหนาประมาณ 60-70 เซนติเมตรจากดินเดิม (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 12) โดยบริเวณที่พบหลักฐานทางโบราณคดีเป็นเนินดินสูงกว่าบริเวณรอบๆเล็กน้อย

ทางทิศเหนือของแหล่งโบราณคดี เป็นทุ่งนาโล่งกว้างจนติดแม่น้ำกวง  ทิศใต้ มีลำน้ำเล็กๆวกจากทางทิศเหนือมาทางทิศใต้ ทิศตะวันออก มีแอ่งน้ำเป็นที่ชื้นแฉะ น้ำขังตลอดปี ส่วนทิศตะวันตก เป็นทุ่งนากว้างมีเนินดิน มีต้นไม้ยืนต้นที่เหลือจากการไถเกลี่ยเป็นหย่อมๆตลอดรอบแหล่ง

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

288 เมตร

ทางน้ำ

แม่น้ำกวง, แม่น้ำปิง

สภาพธรณีวิทยา

จากลักษณะของแม่น้ำกวง และแม่น้ำปิงทำให้บริเวณรอบข้างของแนวลำน้ำทั้งสองเกิดการทับถมเป็นตะกอนแม่น้ำทับถม (Alluvial) การทับถมนี้เกิดทั่วบริเวณแอ่งที่ราบเชียงใหม่ ลำพูน ในช่วง Quaternary ตะกอนทับถมเป็นแบบ Alluvial river gravel, sand, silt และ clay ซึ่งทำให้เกิดความอุดมสมบูรณ์ในการเกษตรกรรม พื้นที่บริเวณนี้จึงมีชุมชนอยู่อาศัยต่อเนื่องกันเป็นระยะเวลายาวนาน (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 12) 

ยุคทางโบราณคดี

ยุคก่อนประวัติศาสตร์, ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย, สมัยเหล็ก, สมัยกึ่งก่อนประวัติศาสตร์, สมัยแรกเริ่มประวัติศาสตร์, สมัยหริภุญชัย

อายุทางโบราณคดี

ราว 1,500 ปีมาแล้ว

อายุทางวิทยาศาสตร์

1490±50 ปีมาแล้ว โดยวิธี Tandetron จากหลักฐานเศษกระดูกเผาไฟ

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : วรสุรางค์ โฉมทรัพย์เย็น, กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2529

วิธีศึกษา : สำรวจ

ผลการศึกษา :

นางวรสุรางค์ โฉมทรัพย์เย็น ชาวบ้านวังไฮ ได้พบชิ้นส่วนโครงกระดูกมนุษย์ ลุกปัดหินสีส้ม ต่างหูทำด้วยแก้ว หน่วยศิลปากรที่ 4 และโครงการโบราณคดีประเทศไทย (ภาคเหนือ) จึงได้สำรวจบนที่ดินของนางวรสุรางค์ โฉมทรัพย์เย็น พบว่าน่าจะเป็นแหล่งฝังศพ พบเครื่องมือสะเก็ดหิน และเศษภาชนะดินเผาเนื้อดิน (กรมศิลปากร, 2534, 175)

---

ชื่อผู้ศึกษา : วิชัย ตันกิตติกร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2530

วิธีศึกษา : ขุดค้น, ศึกษาเครื่องมือเครื่องใช้, ศึกษาเครื่องประดับ, ศึกษาโลหะ, ศึกษาภาชนะดินเผา, ศึกษาความเชื่อ, ศึกษาการปลงศพ, ศึกษากระดูกคน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

วิชัย ตันกิตติกร นักโบราณคดีจากหน่วยศิลปากรที่ 4 เชียงใหม่ ขุดค้นพบกระดูกมนุษย์ 7 โครง พร้อมกับสิ่งของอุทิศให้ผู้ตายได้แก่ ภาชนะดินเผา เครื่องประดับ เครื่องมือหิน และเครื่องมือเหล็ก (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 128-129)

---

ชื่อผู้ศึกษา : ทรรศนะ โดยอาษา, ฌอง-ปิแอร์ โปโทร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2539, พ.ศ.2540, พ.ศ.2541

วิธีศึกษา : ขุดค้น, ศึกษาเครื่องมือเครื่องใช้, ศึกษาเครื่องประดับ, ศึกษาโลหะ, ศึกษาภาชนะดินเผา, ศึกษาความเชื่อ, ศึกษาการปลงศพ, ศึกษากระดูกคน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : โครงการร่วมมือไทย-ฝรั่งเศส

ผลการศึกษา :

ทรรศนะ โดยอาษา และนักโบราณคดีชาวฝรั่งเศส นำโดย ฌอง-ปิแอร์ โปโทร ขุดค้นพบหลุมฝังศพ 4 หลุม หนึ่งในจำนวนนี้มีหลุมฝังศพเด็กเล็ก ฝังในลักษณะนอนหงาย พบว่ามีการใส่ภาชนะดินเผาเป็นสิ่งของฝังร่วมกับศพ (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 32 อ้าง ฌอง-ปิแยร์ โปโทร และคณะ, 2546, 139)

---

ชื่อผู้ศึกษา : สายันต์ ไพรชาญจิตร์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2539

วิธีศึกษา : ขุดค้น, ศึกษาเครื่องมือเครื่องใช้, ศึกษาเครื่องประดับ, ศึกษาโลหะ, ศึกษาภาชนะดินเผา, ศึกษาความเชื่อ, ศึกษาการปลงศพ, ศึกษากระดูกคน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

สายันต์ ไพรชาญจิตร์ นักโบราณคดีสำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 6 เชียงใหม่ ขุดค้นพบหลักฐานการฝังศพ และพบหลักฐานสามารถแบ่งชั้นวัฒนธรรมได้ 3 ชั้นแสดงการอยู่อาศัยต่อเนื่องจากสมัยก่อนประวัติศาสตร์จนถึงสมัยล้านนา (สายันต์ ไพรชาญจิตร์ และสุภมาศ ดวงสกุล,, 2540, 76)

---

ชื่อผู้ศึกษา : ฌอง-ปิแอร์ โปโทร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2540

วิธีศึกษา : ขุดค้น, ศึกษาเครื่องมือเครื่องใช้, ศึกษาเครื่องประดับ, ศึกษาโลหะ, ศึกษาภาชนะดินเผา, ศึกษาความเชื่อ, ศึกษาการปลงศพ, ศึกษากระดูกคน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : โครงการร่วมมือไทย-ฝรั่งเศส

ผลการศึกษา :

ฌอง-ปิแอร์ โปโทร และคณะ ขุดค้นพบโครงกระดูก 4 โครง เป็นผู้ใหญ่ 3 โครง และโครงกระดูกเด็ก 1 โครง (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 32อ้าง ฌอง-ปิแยร์ โปโทร และคณะ, 2546, 139)

---

ชื่อผู้ศึกษา : สายันต์ ไพรชาญจิตร์, สุภมาศ ดวงสกุล

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2540

วิธีศึกษา : ศึกษาสภาพแวดล้อม

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ผลการวิจัยเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยทางสภาพภูมิศาสตร์กับปัจจัยทางด้านวัฒนธรรมสมัยก่อนล้านนาในพื้นที่ลุ่มแม่น้ำกวง พบว่าชุมชนลุ่มแม่น้ำกวงพัฒนาขึ้นมาได้โดยมีปัจจัยด้านภูมิสัณฐานที่เอื้ออำนวย มีระยะห่างจากแม่น้ำกวงและแหล่งน้ำอื่นๆที่เหมาะสม (สายันต์ ไพรชาญจิตร์ และสุภมาศ ดวงสกุล, 2540)

---

ชื่อผู้ศึกษา : ฌอง-ปิแอร์ โปโทร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2541

วิธีศึกษา : ขุดค้น, ศึกษาเครื่องมือเครื่องใช้, ศึกษาเครื่องประดับ, ศึกษาโลหะ, ศึกษาภาชนะดินเผา, ศึกษาความเชื่อ, ศึกษาการปลงศพ, ศึกษากระดูกคน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : โครงการร่วมมือไทย-ฝรั่งเศส

ผลการศึกษา :

ฌอง-ปิแอร์ โปโทร และคณะ ขุดค้นพบหลุมฝังศพจำนวน 17 หลุม สิ่งของอุทิศได้แก่ ภาชนะดินเผา เครื่องประดับ เครื่องมือหิน และเครื่องมือเหล็ก มีร่องรอยหลักฐานการเผาไหม้อื่นๆ (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 33)

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สุสาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

แหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮ ปรากฏร่องรอยหลักฐานการใช้พื้นที่เป็นแหล่งสุสานมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย กระทั่งเข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์ สมัยหริภุญชัย โดยสมัยแรกสุดพื้นที่แหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮเป็นแหล่งฝังศพในช่วงสมัยเหล็กตอนปลาย หรืออายุราว 1,500 ปีมาแล้ว โดยกำหนดอายุจากกระดูกเผาไฟโดยวิธี Tandetron ได้ค่าอายุ 1490 ±50 ปี (ฌอง-ปิแยร์ โปโทร และคณะ, 2546, 143)

แหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮ ได้รับการค้นพบโดยบังเอิญเมื่อปี พ.ศ.2529 จากการขุดบ่อเลี้ยงปลาในที่ดินของชาวบ้าน โดยพบหลักฐานโบราณวัตถุต่างๆ อยู่ร่วมกับโครงกระดูกมนุษย์ (กรมศิลปากร, 2530, 10) ต่อมาเมื่อกรมศิลปากรดำเนินการขุดค้นในปี พ.ศ.2530 โดยนายวิชัย ตันกิตติกร นักโบราณคดีประจำหน่วยศิลปากรที่ 4 กองโบราณคดี พบหลักฐานทางโบราณคดีได้แก่ โครงกระดูกมนุษย์ ภาชนะดินเผา ลูกปัดแก้ว เครื่องมือหินกะเทาะ เครื่องมือสะเก็ดหิน แวดินเผา และเครื่องมือเหล็ก  (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 128)

ต่อมาในปีพ.ศ.2539 มีการขุดค้นโดยโครงการก่อนประวัติศาสตร์ไทย-ฝรั่งเศส ภายใต้ความร่วมมือของฝ่ายวิชาการสำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 6 เชียงใหม่ และคณะนักโบราณคดีฝรั่งเศส (ฌอง-ปิแยร์ โปโทร และคณะ, 2546) โดยในปีเดียวกันมีการขุดค้นโดยฝ่ายวิชาการ สำนักงานโบราณคดีและพพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 6 เชียงใหม่ โดยนายสายันต์ ไพรชาญจิตร์ (สายันต์ ไพรชาญจิตร์ และสุภมาศ ดวงสกุล, 2540) หลังจากนี้มีการขุดค้นโดยโครงการความร่วมมือไทย-ฝรั่งเศสดำเนินการทางโบราณคดีที่บ้านวังไฮอย่างต่อเนื่องในปีพ.ศ.2540 และ 2541

การดำเนินการทางโบราณคดีที่บ้านวังไฮตั้งแต่ปี พ.ศ.2530 และ พ.ศ.2539-2541 พบโครงกระดูกทั้งหมด 33 โครง สามารถวิเคราะห์ได้ว่าหลุมฝังศพเหล่านั้นเป็นโครงกระดูกผู้ใหญ่ 20 โครง เป็นโครงกระดูกเด็กและทารกแรกเกิด 11 โครง และอีก 2 โครง ไม่พบข้อมูลและมีสภาพผุพังมากจนไม่สามารถศึกษารายละเอียดได้ ส่วนขนาดและขอบเขตของแหล่งฝังศพบ้านวังไฮไม่สามารถกำหนดได้แน่ชัด โดยเมื่อมีการสำรวจเพิ่มเติมเพื่อศึกษาขอบเขตที่แน่นอน ได้ทำการขุดค้นพื้นที่โดยรอบของแหล่งขุดค้นเดิม ตามแนวเขตที่สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นแหล่งฝังศพ ทำให้ได้พบลูกปัดหินคาร์เนเลี่ยน พบกำไลข้อมือสำริดอีกหลายอันในนาข้าวทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ และพบกำไลแขนสำริด เศษภาชนะดินเผาทางด้านทิศเหนือ ประกอบกับคำบอกเล่าของชาวบ้าน สันนิษฐานในเบื้องต้นว่าขอบเขตพื้นที่แหล่งฝังศพของแหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮมีเนื้อที่ไกลออกไปอีกหลายสิบเมตรในทางทิศใต้ ทิศเหนือ และทิศตะวันออกเฉียงเหนือจากบริเวณที่ทำการขุดค้นในปี พ.ศ.2530 และ พ.ศ.2539-2541 เป็นพื้นที่ประมาณ 500 x 500 เมตร (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 32-33 ; (สายันต์ ไพรชาญจิตร์ และสุภมาศ ดวงสกุล, 2540, 73)

สรุปชั้นดินในการขุดค้นทางโบราณคดีบ้านวังไฮมี 5 ชั้นดิน

            ชั้นดินที่ 1 เป็นชั้นดินระดับล่างสุดเป็นชั้นทับถมของดินตะกอนแม่น้ำมาแต่ดั้งเดิม เป็นชั้นที่ไม่มีกิจกรรมมนุษย์

            ชั้นดินที่ 2 เป็นชั้นดินที่ยังคงมีรอยการทับถมของดินตะกอนแม่น้ำ และพบเครื่องมือหิน และสะเก็ดหินหลายชิ้น สันนิษฐานว่าอาจถูกน้ำพัดพามา

            ชั้นดินที่ 3 เป็นชั้นดินที่มีการปรับพื้นที่เพื่อการเกษตรกรรม ปรากฏร่องรอยคูน้ำโบราณ พบหลุมฝังศพถูกขุดในระดับความลึกประมาณ 70 เซนติเมตร และ 1.2 เมตรโดยวัดจากผิวดินที่มีการไถปรับหน้าดินในปี พ.ศ.2541 เป็นหลุมฝังศพยุคเหล็กตอนปลาย อายุราว 1,500 ปีมาแล้ว ฌอง-ปิแยร์ โปโทร และคณะ, 2546, 142)

            ชั้นดินที่ 4 พบร่องรอยหลุมเสา พบหลุมฝังศพ เศษกระดูกที่ผ่านการเผา พบภาชนะดินเผาสมัยหริภุญไชย โดยสันนิษฐานว่าชุมชนบ้านวังไฮในระยะราวพุทธศตวรรษที่ 14 นี้อาจมีการเปลี่ยนแปลงประเพณีการฝังศพมาเป็นการฝังศพตามพิธีกรรมทางพุทธศาสนาที่ผู้คนในวัฒนธรรมหริภุญไชยนับถือ

            ชั้นดินที่ 5 เป็นชั้นดินสุดท้ายระดับบนสุด พบโบราณวัตถุปริมาณน้อยและมีลักษณะคล้ายกับที่พบในปัจจุบัน เช่น เศษภาชนะสมัยใหม่ จึงอาจเป็นไปได้ว่าหลักฐานทางโบราณคดีอาจถูกรบกวนโดยการใช้พื้นที่ทำนาข้าวและเพาะปลูกมาอย่างต่อเนื่อง (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 34)

โดยสรุปผลการศึกษาเมื่อปี พ.ศ.2530 ได้ว่า แหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮแสดงให้เห็นกลุ่มชนที่มีลักษณะสังคมดั้งเดิมที่มีอายุตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ยุคเหล็กตอนปลาย หรือราว 1,500 ปีมาแล้วสมัยหนึ่ง และสมัยประวัติศาสตร์ที่รับวัฒนธรรมหริภุญชัยราวพุทธศตวรรษที่ 17 อีกสมัยหนึ่ง ทั้งนี้ในสมัยหลังนี้แสดงให้เห็นว่ากลุ่มชนที่บ้านวังไฮไม่ได้อยู่อย่างโดดเดี่ยว แต่เป็นสังคมที่ยังคงมีประเพณีการฝังศพแบบสังคมดั้งเดิมแต่มีการรับวัฒนธรรมภายนอกได้แก่วัฒนธรรมทวารวดีจากภาคกลาง เช่น เครื่องประดับกำไลแก้ว ลูกปัดคาร์เนเลี่ยน ลูกปัดแก้ว เป็นต้น (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 128-129)

นอกจากนี้ การวิเคราะห์โบราณวัตถุที่ฝังร่วมกับศพที่แหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮ พบโบราณวัตถุปะปนกันตั้งแต่เครื่องมือหินทีเป็นของสังคมดั้งเดิมจนถึงแก้วที่ถือว่าเทคโนโลยีสูงกว่า ทำให้สันนิษฐานได้ถึงโครงสร้างทางสังคมที่มีการคลี่คลายผสมผสานจากลักษณะความเป็นแบบดั้งเดิมจนถึงรูปแบบสังคมที่มีความซับซ้อนขึ้นมีกลุ่มช่างฝีมือเฉพาะทางมากขึ้น (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 124)  โดยกลุ่มชนที่บ้านวังไฮคงเป็นกลุ่มชนดั้งเดิมที่ตั้งถิ่นฐานบริเวณฝั่งตะวันออกของแม่น้ำกวง นอกเหนือไปจากกลุ่มชนแถบดอยสุเทพ โดยกลุ่มแถบแม่น้ำกวงนี้คงอยู่เป็นกลุ่มริมน้ำตั้งแต่ต้นน้ำแถบอำเภอดอยสะเก็ดถึงบ้านยางทองใต้ ลงมายังบ้านสันป่าค่า อำเภอสันกำแพง ทั้งนี้ทั้งสามกลุ่มนี้คงเป็นกลุ่มร่วมสมัยกันดังพบหลักฐานโบราณวัตถุสัมพันธ์กัน (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 125) กล่าวคือ ในชั้นวัฒนธรรมแรกของบ้านวังไฮพบภาชนะดินเผาเป็นชามก้นกลมทาน้ำดินสีข้นแดงซึ่งเป็นแบบที่พบร่วมกับโครงกระดูกที่แหล่งโบราณคดีบ้านยางทองใต้และแหล่งโบราณคดีบ้านสันป่าค่า และระบบความเชื่อเรื่องความตายก็เป็นลักษณะของสังคมดั้งเดิมเหมือนกัน ได้แก่ การใส่สิ่งของฝังร่วมกับศพ ทิศทางการหันศีรษะไปทางเดียวกันคือทิศตะวันออก รวมถึงการทำลายสิ่งของที่ฝังร่วมกับศพ ทั้งนี้บ้านวังไฮเป็นกลุ่มที่รับรูปแบบวัฒนธรรมหริภุญไชยมากกว่าสองกลุ่มแรก ซึ่งคงเนื่องจากอยู่ใกล้กับเมืองหริภุญไชยมากกว่าแหล่งโบราณคดีอีกสองแหล่ง (วิชัย ตันกิตติขจร, 2532, 54, 58, 128-129)

สมถวิล สุขเลี้ยง (2551)  ศึกษาพิธีกรรมความตายของเด็กจากแหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮเปรียบเทียบกับแหล่งโบราณคดีเนินอุโลก พบว่าช่วงอายุการตายของเด็กในแหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮพบว่าเด็กในช่วงอายุระหว่าง 2 ปีถึง 5 ปี มีอัตราการตายมากที่สุด (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 80) สำหรับรูปแบบการฝังศพพบว่าหลุมศพถูกฝังโดยการวางศพแบบนอนหงายเหยียดยาวหันศีรษะไปทางทิศทางต่างๆคือ ทิศตะวันออก ทิศตะวันตก ทิศตะวันออก/ใต้ และระบุทิศทางไม่ได้ โดยหันไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้มากที่สุด โดยพบจำนวน 20 หลุมจากหลุมฝังศพทั้งหมด 31 หลุม (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 82) ส่วนตำแหน่งการฝังศพของเด็กแบ่งเป็น 4 ลักษณะ ได้แก่ ฝังใกล้กับผู้ใหญ่ ฝังโดดเดี่ยวไม่ติดกับหลุมใดๆ ฝังในหลุมเดียวกับผู้ใหญ่ และไม่สามารถระบุตำแหน่งได้ (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 82) เมื่อศึกษารูปแบบสิ่งของที่ฝังในหลุมฝังประกอบกันแล้ว ผู้วิจัยเสนอว่าการฝังศพเด็กสามารถแบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆคือ ตำแหน่งที่การฝังมีความสัมพันธ์กับกับผู้ใหญ่ และตำแหน่งที่ฝังอย่างโดดเดี่ยวไม่ติดกับหลุมใดๆ โดยทั้งสองประเภทชี้ให้เห็นว่าการเลือกตำแหน่งการฝังคงขึ้นอยู่กับผู้ฝังไม่ได้มีบริเวณใดเฉพาะ (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 85)

สำหรับสิ่งของอุทิศให้เด็กที่นิยมคือ สร้อยคอลูกปัด และภาชนะดินเผาคู่ที่วางซ้อนกัน นอกจากนี้มีกระสุนดินเผาที่ไม่พบว่าเป็นสิ่งของฝังร่วมกับศพผู้ใหญ่ และพบเครื่องมือเหล็กปลายงอที่ถูกย่อส่วนให้มีขนาดเล็กเลียนแบบเครื่องมือของผู้ใหญ่ สำหรับการพบหลุมฝังศพเด็กที่ไม่มีสิ่งของฝังร่วมกับศพ สะท้อนให้เห็นถึงสถานภาพทางสังคมที่แตกต่างกัน ซึ่งเป็นสถานภาพที่ได้มาโดยกำเนิดที่เด็กได้รับจากครอบครัวผ่านการสืบทอดผ่านสายโลหิต (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 98)

ผลการศึกษาเปรียบเทียบพิธีกรรมความตายของเด็กในแหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮเปรียบเทียบกับแหล่งโบราณคดีเนินอุโลกพบว่า ช่วงอายุการตายของเด็กที่เนินอุโลกส่วนใหญ่เป็นทารกแรกเกิด และนิยมการฝังศพในภาชนะดินเผาซึ่งแตกต่างกับบ้านวังไฮ (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 153) สิ่งที่น่าสนใจของแหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮคือสันนิษฐานจากลักษณะการเรียงตัวของกระดูกที่พบว่าอาจมีการใช้ที่บรรจุศพที่มีลักษณะโค้ง (ฌอง-ปิแยร์ โปโทร และคณะ, 2546, 206)

ผลการศึกษาของสมถวิล สุขเลี้ยง (2551) สรุปว่าสถานภาพทางอ้อมของครอบครัวในสมัยเหล็กได้ส่งผลต่อพิธีกรรมความตายของเด็ก เนื่องจากปัจจัยความเหลื่อมล้ำทางสังคมที่เกิดขึ้นในสมัยเหล็ก การขยายตัวของสังคมที่ทำให้ฐานะของแต่ละครอบครัวแตกต่างกันเกิดอาชีพเฉพาะด้านทำให้สถานภาพของบุคคลแตกต่างกันไป ซึ่งสอดรับกับการศึกษาโบราณวัตถุที่พบของที่มีเทคโนโลยีการผลิตอย่างง่ายปะปนกับของที่ต้องใช้เทคโนโลยีร่วมกัน สถานภาพของพ่อแม่จึงส่งผลทางอ้อมต่อเด็ก เมื่อเด็กตาย การแสดงออกของครอบครัวที่มีต่อเด็กซึ่งไม่สามารถสร้างสถานภาพด้วยความสามารถของตนได้จึงปรากฏให้เห็นจากรูปแบบสิ่งของอุทิศในพิธีกรรมความตาย (สมถวิล สุขเลี้ยง, 2551, 153)

ปัจจัยสำคัญที่สนับสนุนการเกิดชุมชนดั้งเดิมบริเวณลุ่มแม่น้ำกวง ได้แก่ บริเวณนี้มีลักษณะภูมิสัณฐาน ระยะห่างจากแหล่งน้ำที่เหมาะสม เนื่องจากแหล่งน้ำเป็นปัจจัยสำคัญในการดำรงชีวิตของผู้คนทั้งเป็นแหล่งอุปโภค บริโภค แหล่งอาหาร การใช้ประโยชน์ในการเกษตรกรรม และแหล่งน้ำนำมาซึ่งสภาพธรณีวิทยา พืชพรรณที่สมบูรณ์ และยังเป็นเส้นทางคมนาคมที่ติดต่อกับภายนอกได้สะดวก ทั้งติดต่อกับที่ราบลุ่มเชียงราย จีน พม่า อินเดีย  และที่ราบภาคกลางซึ่งเป็นแหล่งวัฒนธรรมทวารวดีในภาคกลาง (สายันต์ ไพรชาญจิตร์ และสุภมาศ ดวงสกุล, 2540, 122) ส่งผลให้ชุมชนบริเวฯแหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮและชุมชนริมแม่น้ำกวงซึ่งมีรูปแบบชุมชนเกษตรกรรม ตั้งถิ่นฐานถาวรสามารถมีพัฒนาการคลี่คลายเข้าสู่สังคมสมัยประวัติศาสตร์ในระยะแรกเริ่มของพื้นที่ภาคเหนือของประเทศไทยได้

ปัจจุบันโบราณวัตถุจากบ้านวังไฮ อยู่ในการดูแลของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ หริภุญไชย

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

ภาวิณี รัตนเสรีสุข, ทนงศักดิ์ เลิศพิพัฒน์วรกุล

บรรณานุกรม

วิชัย ตันกิตติขจร. แหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮ ลำพูน. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี, 2532.

สายันต์ ไพรชาญจิตร์ และสุภมาศ ดวงสกุล. โบราณคดีล้านนา 1. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์สมาพันธ์, 2540.

สมถวิล สุขเลี้ยง. พิธีกรรมความตายของเด็กในยุคก่อนประวัติศาสตร์ (สมัยเหล็ก) กรณีศึกษาแหล่งโบราณคดีบ้านวังไฮ จ.ลำพูน กับ แหล่งโบราณคดีเนินอุโลก จ.นครราชสีมา. สารนิพนธ์ศิลปศาสตรบัณฑิต (โบราณคดี) มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2551.

กรมศิลปากร. แหล่งโบราณคดีประเทศไทย เล่ม 6 (ภาคเหนือ). กรุงเทพฯ : ไอเดียสแควร์, 2534.

ฌอง-ปิแยร์ โปโทร และคณะ. บ้านวังไฮ แหล่งฝังศพโบราณยุคเหล็กในภาคเหนือของประเทศไทย. เชียงใหม่ : ซิลค์เวอร์ม, 2546. 

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

พิพิธภัณฑ์ที่เกี่ยวข้อง