พระอิศวร

ข้อความจารึกที่ฐานระบุว่าหล่อขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2053 โดยเจ้าพระยาศรีธรรมโศก เพื่อให้ครองสัตว์ 4 ตีน และ 2 ตีนในเมืองกำแพงเพชร ทั้งเพื่อช่วยยกพุทธศาสนา ศาสนาพราหมณ์ (ไสยศาสตร์) และพระเทพกรรม

หล่อสำริด

พระอิศวรองค์นี้เคยประดิษฐานอยู่ที่เทวาลัยพระอิศวร ถูกคนร้ายโจรกรรมไปแต่ถูกจำกุมได้เสียก่อน ปัจจุบันจัดแสดงในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กำแพงเพชร

พระอิศวรอยู่ในอิริยาบถยืนตรงบนฐานสี่เหลี่ยม พระหัตถ์ทั้งสองยกขึ้นในระดับพระโสณี (สะโพก)

พระพักตร์สี่เหลี่ยม เคร่งขรึม พระเนตรประดับมุก มีพระเนตรที่สามวางขวางตามแนวตั้งอยู่กลางพระนลาฏ พระฑาฏิกะ (เครา) ยาว ทรงกระบังหน้าเหนือพระนลาฏ เกล้าพระเกศาเป็นมวยทรงกระบอก ประดับอุณาโลมที่กลางมวยพระเกศา ทรงกุณฑลทรงตุ้มแหลม สุนทรียภาพโดยรวมแสดงถึงแรงบันดาลใจจากประติมากรรมในศาสนาพราหมณ์ในวัฒนธรรมลพบุรีหรือเขมรในประเทศไทยเด่นชัดมาก

ประติมากรรมนี้เป็นรูปพระอิศวรหรือพระศิวะที่มีขนาดใหญ่และสมบูรณ์ที่สุดในศิลปะอยุธยา มีข้อความจารึกที่ฐานที่ทำให้ทราบเรื่องราวสำคัญหลายอย่าง อาทิ ศักราชการสร้าง พ.ศ.2053 เอ่ยถึงท่อปู่พญาร่วง

เซเดส์, ยอร์ช. “จารึกฐานพระอิศวรเมืองกำแพงเพชร พุทธศักราช 2053” ใน จารึกสมัยสุโขทัย. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526. หน้า 168-174.

สันติ เล็กสุขุม. ศิลปะอยุธยา: งานช่างหลวงแห่งแผ่นดิน. พิมพ์ครั้งที่ 3, กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2550.

เอกสุดา สิงห์ลำพอง. “รูปเคารพในศาสนาฮินดูสมัยกรุงศรีอยุธยา” (วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร), 2550.